Αν είναι να διαβάσετε μόνο ένα, τότε μόνο το παρακάτω σε καφέ χρώμα (το ίδιο κείμενο με αυτό της εικόνας παρακάτω), το οποίο αντανακλά τους τελευταίους επίσημους κανόνες της σχολικής γραμματικής (έκδοση 2008 θαρρώ). Αμέσως παρακάτω υπάρχει ένα εκτενέστερο κείμενο από τη Βικιπαίδεια, στο οποίο πρόσθεσα και τη λέξη «
στην» σε αυτές που αφαιρείται το τελικό ν.
Το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του θηλυκού γένους του οριστικού άρθρου (τη[ν] / στη[ν]) και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτή[ν], τη[ν]), καθώς και το τελικό ν των αρνητικών επιρρημάτων δε(ν) και μη(ν) διατηρείται στον γραπτό λόγο, μόνο όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από ένα από τα παρακάτω: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ, π.χ. Μίλησε με την κόρη του, αλλά Παρακολουθούσε με προσοχή τη ροή του νερού. Αν και ήρθε αργά, τη δέχτηκαν με χαρά, αλλά Όταν μιλούσε η Θάλεια δεν την άκουγε κανένας.
Το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου (τον/στον, έναν), καθώς και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτόν, τον) διατηρείται στον γραπτό λόγο πάντοτε, στον προφορικό όμως λόγο προφέρεται συνήθως μόνο στις περιπτώσεις που ακολουθούν φωνήεντα ή τα: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ. π.χ. O Σωτήρης χθες πήγε βόλτα με έναν συμμαθητή του στον ζωολογικό κήπο. Αυτόν τον άνθρωπο δεν τον συνάντησε ποτέ.
Σωφρόνης Χατζησαββίδης, Αθανασία Χατζησαββίδου, Γραμματική νέας ελληνικής γλώσσας, Α, Β, Γ Γυμνασίου
Σύμφωνα με τη διδασκόμενη γραμματική, τα άρθρα τον και την, το αριθμητικό και αόριστο άρθρο έναν, τα άκλιτα δεν και μην και η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν και την διατηρούν το τελικό ν (νι) όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή από στιγμιαίο σύμφωνο, δηλαδή τα γράμματα κ, π, τ, τις διφθόγγους μπ, ντ, γκ, τσ και τζ και τα διπλά ξ και ψ. Πριν από όλα τα άλλα γράμματα το τελικό ν παραλείπεται.
Επίσης, το τελικό ν παραμένει πάντοτε, δηλαδή ανεξάρτητα από τον φθόγγο που ακολουθεί, στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτόν και τον και στο τροπικό επίρρημα σαν.
H Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γυμνασίου (2008) αναφέρει: «Το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του θηλυκού γένους του οριστικού άρθρου (τη[ν]/στη[ν]) και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτή[ν], τη[ν]), καθώς και το τελικό ν των αρνητικών επιρρημάτων δε(ν) και μη(ν) διατηρείται στον γραπτό λόγο, μόνο όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από ένα από τα παρακάτω: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ, π.χ. Μίλησε με την κόρη του, αλλά Παρακολουθούσε με προσοχή τη ροή του νερού. Αν και ήρθε αργά, τη δέχτηκαν με χαρά, αλλά Όταν μιλούσε η Θάλεια δεν άκουγε κανένας. Το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου (τον/στον, έναν), καθώς και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτόν, τον) διατηρείται στον γραπτό λόγο πάντοτε, στον προφορικό όμως λόγο προφέρεται συνήθως μόνο στις περιπτώσεις που ακολουθούν φωνήεντα ή τα: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ, π.χ. Ο Σωτήρης χθες πήγε βόλτα με έναν συμμαθητή του στον ζωολογικό κήπο. Αυτόν τον άνθρωπο δεν το συνάντησε ποτέ.» Η ίδια σύσταση περιέχεται και στη Γραμματική του Δημοτικού.
Η παραπάνω οδηγία για τη διαφορετική μεταχείριση του τον προήλθε από την πρόταση διάφορων γλωσσολόγων, όπως οι Α. Τσοπανάκης, Χ. Κλαίρης και Γ. Μπαμπινιώτης, οι οποίοι είχαν προτείνει να γράφεται πάντοτε με ν το αρσενικό άρθρο τον[3]. Σκοπός αυτής της εξαίρεσης ήταν να ξεχωρίζει το αρσενικό άρθρο από το ουδέτερο το, όπως συμβαίνει με την προσωπική αντωνυμία τον που γράφεται πάντοτε με ν για να διακρίνεται από το ουδέτερο το χωρίς το ν. Για παράδειγμα, να γράφεται τον γραμματέα αντί το γραμματέα, τον φόβο αντί το φόβο κ.ο.κ. Η παρατήρηση αυτή έχει αυξημένη χρησιμότητα όταν ακολουθούν ένα ή περισσότερα επίθετα, π.χ. τον μεγάλο κόλπο ~ το μεγάλο κόλπο (άλλη σημασία), ή όταν το ουσιαστικό απέχει πολύ και ο αναγνώστης είναι αβέβαιος ως προς το γένος του μέχρι να φθάσει εκεί, π.χ. παρουσίασε το(ν) νέο, αναλυτικό και εκσυγχρονισμένο κανονισμό. Επίσης, έχει προταθεί το δεν να γράφεται πάντοτε με ν, για να διακρίνεται από τον σύνδεσμο δε. Για παράδειγμα, ο ίδιος δεν έκανε δεκτή την πρόταση, απάντησε δε ότι...
Η σχολική γραμματική ακολουθεί την παραδοσιακή περιγραφή των φωνημάτων και, ως εκ τούτου, αποκαλεί εσφαλμένα διφθόγγους τα ηχηρά κλειστά σύμφωνα [b, d, g], δηλ. μπ, ντ, γκ. Η χρήση τού τελικού ν πριν από τα θηλυκά ονόματα που αρχίζουν με αυτά τα σύμφωνα είναι περιττή, διότι η ηχηρότητα ήδη υπάρχει: τη ντουλάπα, τη μπάλα, τη γκρίνια.
Στη σχολική γραμματική (Μ. Τριανταφυλλίδη, Μικρή Νεοελληνική Γραμματική) έχει προστεθεί από το 1975 (β΄ έκδ.) απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου τού Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, η οποία προκρίνει τη διατήρηση του τελικού -ν «πάντοτε, ὁποιοδήποτε σύμφωνο καὶ ἂν ἀκολουθῆ, στὶς ἀκόλουθες περιπτώσεις: α) στὸ ἄρθρο τὸν πρὶν ἀπὸ ἐπίθετο (ἀνεξάρτητα ἂν ἀκολουθῆ ἢ ὄχι οὐσιαστικό), ἢ πρὶν ἀπὸ ὄνομα κύριο: τὸν μεγάλο νικητή, τὸν ζωντανὸ περίγυρο, τὸν νεοφερμένο, τὸν χειρότερο· τὸν Φαίδωνα, τὸν Μανόλη, τὸν Ροΐδη· β) στὰ ἄκλιτα δέν, σάν: σὰν χιόνι, δὲν θέλω· γ) στὸ ἄρθρο τῶν: τῶν φίλων μου· δ) στὴν τριτοπρόσωπη προσωπική ἀντωνυμία τόν: τὸν βλέπω...» (§ 136). Εντούτοις, η διδασκαλία των εν λόγω προσθηκών δεν έγινε με τρόπο συστηματικό, με αποτέλεσμα να επικρατεί συχνά σύγχυση σχετικά με το τι προβλέπει ο σχολικός κανόνας. Επιπλέον, η γ΄ έκδοση (1978) και οι εφεξής ανατυπώσεις της απέσυραν τις συγκεκριμένες διευκρινίσεις και μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει ικανοποιητική ρύθμιση του ζητήματος από τη σχολική γραμματική.
Στην κυπριακή διάλεκτο είναι χαρακτηριστική η διατήρηση του τελικού ν των ονομάτων (κυρίως) και των ρημάτων τής μεσαιωνικής Ελληνικής σε περιπτώσεις που στη Νεοελληνική Κοινή έχει πλέον εκλείψει (λ.χ. χαρτίν, τραπέζιν, βουνόν, αιτιατική θάλασ-σαν, ταμίαν, τέθκοιαν ημέραν, ρήματα (α)δονούσεν, τραυούμεν, έλαμνεν, εν νοδκιά «είναι ομίχλη [νοτιά]»), αλλά και η ανάπτυξή του σε άλλες θέσεις, χωρίς ιστορική βάση (λ.χ. πρόγραμ-μαν, γ΄ πρόσ. εξέβην).
Με μια ματιά
Διατηρούν πάντοτε το τελικό ν οι λέξεις:
τον στον
έναν
αυτόν τον
Διατηρούν το τελικό ν οι λέξεις:
την στην
δεν μην
αυτήν
όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από:
φωνήεν ή κ π τ μπ ντ γκ τσ τζ ξ ψ
Βικιπαίδεια
«τον» (με ν) παντού αντί «το». Από την ισχύουσα γραμματική ξέρουμε ότι το άρθρο
τον(και τα
την, έναν, δεν και
μην) «φυλάγουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από σύμφωνο στιγμιαίο (κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) ή διπλό (ξ, ψ)». Στις υπόλοιπες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται χωρίς ν. Παραδείγματα:
τον αέρα, τον τόπο - το γέρο, το φόβο. Η γραμματική επίσης διδάσκει ότι «το τελικό ν φυλάγεται πάντοτε στο άρθρο
των, στην προσωπική αντωνυμία τού τρίτου προσώπου
τον, καθώς και στο τροπικό επίρρημα
σαν». Παραδείγματα:
τον βλέπω, φώναξέ τον. Επομένως το
τον, που μας ενδιαφέρει εδώ, αν μεν είναι άρθρο παίρνει ή δεν παίρνει ν ανάλογα με το περιβάλλον, αν είναι αντωνυμία παίρνει πάντοτε ν. Η ρύθμιση αυτή —γιατί για κανονιστική ρύθμιση πρόκειται με βάση την προφορά— έχει δύο αδυναμίες: α) Δεν επιτρέπει στον αναγνώστη τού κειμένου να διακρίνει αμέσως αν πρόκειται για το αρσενικό άρθρο
τον ή για το ουδέτερο άρθρο
το (
το γιατρό =
το γιαπί,
τοφίλο =
το φύλο,
το βυθό =
το βουνό,
το χώρο =
το χέρι,
το Γιάννη,
το Βασίλη,
το Χρίστο κ.τ.ό.) • και β) ρυθμίζει διαφορετικά το άρθρο
τον και την αντωνυμία
τον (πάλι με κριτήριο την προφορά):
το βωμό, αλλά
τον βλέπω•
το φόρο, αλλά
τον φέρνει•
το γέρο, αλλά
τονγέλασαν. Όπως παρατηρεί ο καθηγητής Αγαπητός Τσοπανάκης στη «Νεοελληνική Γραμματική» του (Αθήνα 1994, σελ. 172-3): «Το σημαντικότερο πρόβλημα, που κάμνουμε ότι δεν το καταλαβαίνουμε, είναι η ματαιότητα τής προσπάθειάς μας να απομνημονεύσουμε τους κανόνες τής αφομοίωσης ή τής διατήρησης τού -ν μπροστά σ' αυτά ή εκείνα τα σύμφωνα ή φωνήεντα, κανόνες που [...] η γραπτή γλώσσα τους μπερδεύει ή τους αγνοεί [...] όπως το βλέπουμε όλοι μας κάθε μέρα σε όλα τα κείμενα. Αυτό συμβαίνει, επειδή κανένας δεν ξέρει τα άηχα στιγμιαία ή εξακολουθητικά ούτε τα ηχηρά στιγμιαία ή εξακολουθητικά σύμφωνα, για να προσαρμόζει ανάλογα το γράψιμό τους».
Πρόταση (εφαρμόζεται ήδη από παλιά από τον καθηγητή Τσοπανάκη, από τον γράφοντα —όχι το γράφοντα!— και από άλλους):
το αρσενικό άρθρο τον να γράφεται πάντοτε με ν, ώστε να ξεχωρίζει από το ουδέτερο
το, όπως γίνεται ήδη με την προσωπική αντωνυμία τον (πάντοτε με ν) που με το ν διακρίνεται κι αυτή από το ουδέτερο
το. Προτείνεται δηλ. να γράφουμε:
τον γιατρό (όχι το γιατρό),
τον φίλο (όχι το φίλο),
τον βυθό,
τον χώρο,
τονβωμό,
τον φόρο,
τον γέρο,
τον Γιάννη,
τον Βασίλη,
τον Χρίστο κ.τ.ό. Αυτό δεν χρειάζεται να γίνεται με το θηλυκό άρθρο την, που θα ήταν μεν ευκολότερο να γράφεται πάντοτε με -ν, αλλά που αυτή η γραφή δεν έχει λειτουργικό χαρακτήρα (το
την δεν συμπίπτει με κάτι άλλο, από το οποίο να χρειάζεται να το διακρίνουμε). Σωστά χρησιμοποιείται πάντοτε το ν στο των (
των φίλων) και στο
σαν (
σαν θάλασσα), κι αυτό θα έπρεπε να γίνεται και με το
δεν (ο γράφων χρησιμοποιεί πάντοτε το ν με το δεν), ώστε να ξεχωρίζει και από τον σύνδεσμο (όχι... το σύνδεσμο)
δε (
δεν συμφωνεί, επιπλέον
δε ισχυρίζεται ότι...).
Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 6 Δεκεμβρίου 1998
ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ Ν
Πολλές συζητήσεις έχουν γίνει και πολλές ακόμη θα γίνουν σχετικά με το τελικό (ν). Εμείς θα προσπαθήσουμε να συγκεντρώσουμε και, στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας, να διευρύνουμε λίγο τους ισχύοντες κανόνες της Γραμματικής. Πριν αρχίσουμε την παράθεση των περιπτώσεων όπου διατηρείται ή χάνεται το τελικό (ν), θέλουμε να τονίσουμε ότι το ζήτημα αυτό αφορά εν μέρει τη σχέση καθαρεύουσας-δημοτικής υπήρχε εντονότερη παρουσία του τελικού (ν) στην καθαρεύουσα- αλλά κυρίως την προσπάθεια απόδοσης φαινομένων του προφορικού λόγου, με όλη τη ρευστότητα που παρουσιάζουν αρκετές φορές. Από την άποψη της λειτουργικότητας, φαίνεται ότι το τελικό (ν) χρησιμεύει κατεξοχήν για τη διάκριση αρσενικού από ουδέτερο, όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω.
Κρατάνε το τελικό (ν) τα άρθρα τον, την όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν, από στιγμιαίο σύμφωνο (κ, π, τ), από δίψηφο σύμφωνο (μπ, ντ, γκ, τζ, τσ) ή από διπλό (ξ, ψ):
τον ανεμόμυλο, την ιδέα, τον οδηγό, τον κόκορα, την παπαρούνα, τον τυφλό, την μπογιά, την γκρίνια, τον ντορβά, τον τζίτζικα, την τσιμπίδα, την ξυλεία, τον ψύλλο.
Δεν κρατάνε όμως το τελικό (ν) όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό (β, γ, δ, ζ, θ, λ, μ, ν, ρ, σ, φ, χ):
[Σύμφωνα με τη «Μεγάλη» Γραμματική του Τριανταφυλλίδη, §183, φυλάγεται το τελικό (ν) σε άγνωστα κύρια ονόματα για να μη θεωρηθούν ουδέτερα. Προτείνουμε να επεκταθεί ο κανόνας σε όλα τα ξένα κύρια ονόματα αρσενικού γένους, επειδή πολύ συχνά φαίνονται και ακούγονται σαν ουδέτερα: (π.χ. το Λι, το Μιτς, το Λάμαρ, το Βίννι, το Λαβόν κτλ.), καθώς οι μεταφράσεις ξένης λογοτεχνίας αυξάνονται συνεχώς.]
τη βέρα, το γενίτσαρο, τη δύση, το ζερβό, τη θημωνιά, το λάρυγγα, τη μηλιά, το νάρθηκα, τη σουπιά, το φορέα, τη χρυσαυγή.
Κρατάει το τελικό (ν)το αριθμητικό και αόριστο άρθρο έναν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο στιγμιαίο, από τα δίψηφα σύμφωνα ή από διπλό σύμφωνο:
έναν άνθρωπο, έναν υπνάκο, έναν κανόνα, έναν παρουσιαστή, έναν τραπεζίτη, έναν γκαφατζή, έναν μπόμπιρα, έναν ντόπιο, έναν τζίτζικα, έναν τσέλιγκα, έναν ξένο, έναν ψυχίατρο.
Δεν κρατάει όμως το τελικό (ν) όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό:
ένα Βούλγαρο, ένα γαύρο, ένα δασμό, ένα ζητιάνο, ένα θόρυβο, ένα λαχνό, ένα μύλο, ένα νόμο, ένα ραδιοσταθμό, ένα σαργό, ένα φελλό, ένα χυλό.
Θεωρούμε ότι η ρύθμιση αυτή της Γραμματικής γενικά είναι σωστή και συμφωνεί με το γλωσσικό αίσθημα. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, αν υπάρχει το ενδεχόμενο παρερμηνείας, δηλαδή όταν το γλωσσικό περιβάλλον δε μας βοηθάει να ξεχωρίσουμε το αρσενικό από το ουδέτερο, τότε μπορεί να διατηρηθεί το (ν): έναν νέο και ένα νέο, τον μέσο (δάχτυλο).
Η αόριστη αντωνυμία ένας κρατάει πάντα το (ν) της αιτιατικής:
Ήξερα έναν μ' αυτό το επίθετο.
Όσα αναφέραμε για το ένας ισχύουν και για το κανένας:
κανέναν απολύτως δε θέλω να δω, έχει την εντύπωση ότι δε σέβεται κανέναν, δε θέλω να δω κανέναν σήμερα.
Το τελικό (ν) φυλάγεται πάντα στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτόν,τον:
τον θέλω, αυτόν ζήτησα, ζάλισε τον, τον νίκησα, μίλησα μ' αυτόν.
Η προσωπική αντωνυμία αυτήν, την όμως ακολουθεί τον κανόνα του άρθρου την, δηλαδή κρατάει το τελικό (ν) όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν, από στιγμιαίο σύμφωνο, από δίψηφο σύμφωνο και από διπλό:
αυτήν αγάπησα, σ' αυτήν υποκλίθηκα, την κρατάω, την παγίδεψα, την τράβηξα, την μπέρδεψα, την ντρέπομαι, την γκρέμισα, την τσαλαπάτησα, γι' αυτήν ξενιτεύτηκα, την ψέκασα.
Το χάνει όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό:
τη βοηθάω, μ' αυτή γειτονεύω, αυτή ζήτησα, τη θαυμάζω, τη ρώτησα, αυτή σήκωσα, τη φώναξα, αυτή χώρισα.
Σε απόδοση προφορικού λόγου, και γενικότερα σε λογοτεχνικά κείμενα, απαντάται το τελικό (ν) στις δεικτικές αντωνυμίες αυτόν, τούτον, εκείνον όταν το χάνει το άρθρο που ακολουθεί:
αυτόν το μυλωνά, αυτόν το βαρκάρη, τούτον το γιο, εκείνον το φίλο.
Επίσης στο μια και σε επίθετα όπως αρκετός, λίγος, πολύς, όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή στιγμιαίο σύμφωνο:
μιαν ανάσα, μιαν αγαλλίαση, μιαν εσπέρα, μιαν ιδέα, μιαν ολόξανθη νια.
Αρκετόν κόσμο είδα. Είχε πολύν κόσμο. Λίγην ώρα περίμενα.
Το (ν) διατηρείται και στο εκατό όταν συνδυάζεται με αριθμό, άσχετα από το αρχικό σύμφωνο:
εκατόν δύο.
Όταν πρόκειται να διακριθεί το αρσενικό από το ουδέτερο, στις δεικτικές αντωνυμίες ισχύουν όσα αναφέραμε και για την προσωπική αντωνυμία αυτόν:
Προτιμώ εκείνον.
Τον κανόνα του τελικού (ν) φαίνεται ότι ακολουθούν και άλλες αντωνυμίες αρσενικού γένους, όπως: ποιος, όποιος, κάποιος, όσος, πόσος, κάμποσος, τέτοιος, άλλος:
Σε ποιον αγώνα χτύπησε; Διάλεξε όποιον τίτλο σού αρέσει. Κατά κάποιον τρόπο. Ναι, προσέλαβε κάποιον έμπιστο συνεργάτη.
Όσον καιρό θέλεις. Πόσον καιρό θα λείψετε; Απουσίασα κάμποσον
καιρό. Τέτοιον άνθρωπο χρειαζόμαστε!
Το τελικό (ν) αυτών των αντωνυμιών διατηρείται για να δηλωθεί το αρσενικό γένος όταν δεν προηγείται άρθρο ή αντωνυμία (που δηλώνει το γένος) ή δεν προσδιορίζουν ουσιαστικό ή όταν ακολουθεί σημείο στίξης:
Δε συμφωνήσαμε ακόμη ποιον να καλέσουμε. Στείλαμε και σε άλλον πρόσκληση για το συνέδριο. Φώναξε όποιον νομίζεις. Διάλεξε κάποιον.
Αλλά:
Τον άλλο θέλω. Έναν άλλο βρήκα. Ποιο σταθμό ψάχνεις;
Το άκλιτο δεν κρατάει το (ν) όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν, από σύμφωνο στιγμιαίο, από δίψηφο σύμφωνο και από διπλό:
δεν αγόρασα, δεν επέτρεψα, δεν ηρέμησα, δεν κάθισα, δεν πελάγωσα, δεν τεμπέλιασα, δεν γκαρίζω, δεν μπερδεύτηκα, δεν ντύθηκα, δεν τσιμπάω, δεν ξέρω, δεν ψήθηκε.
Το χάνει όμως όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό:
δε βαριέσαι, δε γέμισε, δε διαλύθηκε, δε ζεματάει, δε θρηνώ, δε λογοκρίνω, δε μετακομίζω, δε νογάω, δε ριζώνω, δε σκανδαλίζομαι, δε φοβερίζω, δε χρειάζεται.
Όσον αφορά την περίπτωση του δεν, που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις, η άποψη μας είναι ότι δε χρειάζεται να παρεκκλίνουμε από τον κανόνα παρά μόνο όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στην άρνηση, όπως πολλές φορές γίνεται στον προφορικό λόγο, καθώς και στις περιπτώσεις όπου μπορεί να προκύψει νοηματική ασάφεια και σύγχυση με τον αντιθετικό σύνδεσμο δε:
Δεν θέλω, σου είπα!
Εκείνη τον κοίταξε αυστηρά- εκείνος δεν χαμήλωσε τα μάτια.
Οι κανόνες για το τελικό (ν) ισχύουν και για το απαγορευτικό μην. Επίσης, το μην δεν κρατάει το (ν) όταν ακολουθεί σημείο στίξης:
Πρόσεχε! Μη!
ΠΡΟΣΟΧΗ στις ακόλουθες περιπτώσεις λόγιων μετοχών σε στερεότυπες φράσεις:
Οι μη έχοντες, οι μη καπνίζοντες. Όταν όμως εισάγεται μετοχή σε -οντας, ακολουθείται ο γενικός κανόνας:
Μην έχοντας τίποτα να κάνω, μη θέλοντας να τον παρηγορήσω.
Κρατάει πάντα το τελικό (ν) το σαν.
Είναι προφανές ότι λόγιοι σχηματισμοί διατηρούν το τελικό (ν), χωρίς να υπακούουν στους κανόνες, όπως:
ο καθ' ύλην αρμόδιος, ο υπ' αριθμόν..., καθ' εκάστην, έτερον εκάτερον, όσον αφορά, τουλάχιστον.
Συνήθως διατηρείται και σε εκφράσεις όπως:
Δεν είναι δυνατόν! Αδύνατον, δεν το πιστεύω. Πιθανόν να έρθω.
Άννα Ιορδανίδου (επιμέλεια), Οδηγός της Νεοελληνικής Γλώσσας, 1999, Πατάκης
ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ Ν
Διατηρείται το τελικό ν ανεξαιρέτως στην αιτιατική του αρσενικού άρθρου και στην αιτιατική της αρσενικής προσωπικής αντωνυμίας. Γράφουμε:
τον στρατό, τον πεζοναύτη, τον Θανάση, τον βήχα, τον βούτηξε.
Διατηρείται το τελικό ν ανεξαιρέτως στην άρνηση δεν (για να διακρίνεται και από τον σύνδεσμο δε, όπου αυτός κατ’, εξαίρεση χρησιμοποιείται).
Διατηρείται το τελικό ν στην αιτιατική του θηλυκού άρθρου και στην αντίστοιχη προσωπική αντωνυμία, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή με ένα από τα επόμενα σύμφωνα και συμφωνικά συμπλέγματα:
κ, π, τ,
μπ, ντ, γκ,
τζ, τσ
ξ, ψ
Λέμε και γράφουμε:
την καρδιά, την περίπτωση, την ταχύτητα, την μπέρδεψε, την ντουζίνα, την γκρίνια, την τζαμαρία, την τσέπη, την ξηρασία, την ψυχαγωγία.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις το τελικό ν του θηλυκού άρθρου και της θηλυκής αντωνυμίας παραλείπεται. Λέμε και γράφουμε.
τη γιαγιά, τη δύναμη, τη λύπηση, τη μάλωσε, τη ροή, τη σέβεται, τη φωτιά, τη ζήτησε.
Δ. Ν. Μαρωνίτης, Το Εγκόλπιο της ορθής γραφής, Πάθη φωνηέντων και συμφώνων (1998)
47. Σε μερικές λέξεις, όπως βλέπουμε στα παραδείγματα, άλλοτε φυλάγεται το τελικό ν και άλλοτε χάνεται. Οι λέξεις αυτές είναι το άρθρο «τον», «την», το αριθμητικό και αόριστο άρθρο «έναν», η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου «αυτήν», «την» και τα άκλιτα «δεν», «μην»
1.Φυλάγουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από στιγμιαίο σύμφωνο (κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) ή διπλό σύμφωνο (ξ, ψ):
τον αέρα μην ακούτε δεν είδα
έναν καιρό δεν μπορώ μην περάσεις την πρόφτασα
είδα έναν ξένο τον τόπο την ντροπή αυτήν ήθελα
2. Χάνουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από εξακολουθητικό σύμφωνο (γ, β, δ, χ, φ, θ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ):
το γερο τη βρύση δε γράφω μη δέχεσαι
τη χαρά το φόβο τη φοβήθηκα ένα λαό
τη μητέρα τη νίκη μη ρωτάς μη σταματάς
τη ζωγραφίζει αυτή θέλω
3. Το τελικό ν φυλάγεται πάντοτε στο άρθρο «των», στη προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου «αυτόν», «τον», καθώς και στο τροπικό επίρρημα «σαν» :
των φίλων μου των συμμαθητών μου
αυτόν θέλω τον βλέπω φώναξε τον
σαν θάλασσα σαν βαρύ είναι
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ, Αναπροσαρμογη της μικρης νεοελληνικης γραμματικης του ΜΑΝΩΛΗ ΤΡΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ, ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ - 2002, ΣΕΛ 38-39
Το ζήτημα του
τελικού -ν συγκαταλέγεται, ασφαλώς, σε εκείνα που έχουν αναλυθεί και εξεταστεί πολλές φορές στο παρελθόν, με γλωσσολόγους, δασκάλους, καθηγητές και, εν γένει, ανθρώπους των γραμμάτων να καταθέτουν σε διάφορες χρονικές στιγμές τις δικές τους απόψεις και προτάσεις ως προς τη διατήρηση ή την απάλειψη τού
ν από άρθρα, αντωνυμίες κ.λπ. στο γραπτό ή τον προφορικό λόγο.
Η
Νεοελληνική Γραμματική (Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του
Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, 1985), βάσει της οποίας έχουν εκπαιδευτεί ολόκληρες γενιές Ελλήνων, αναφέρει επί του προκειμένου τα εξής:
Σε μερικές λέξεις άλλοτε φυλάγεται το τελικό τους ν και άλλοτε χάνεται. Οι λέξεις αυτές είναι το άρθρο τον, την, το αριθμητικό και αόριστο άρθρο έναν, η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν, την και τα άκλιτα δεν, μην.
Π.χ.: τον άνθρωπο, το θρόνο, τον καιρό, το δάσκαλο, την πόλη, τη χώρα, δεν έχω, δε φοβούμαι, μην τρως, μη βιάζεσαι.
Φυλάγουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από σύμφωνο στιγμιαίο (κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) ή διπλό (ξ, ψ).
Π.χ.: τον αέρα, έναν καιρό, είδα έναν ξένο, μην ακούτε, δεν μπορώ, τον τόπο, δεν είδα, μην περάσεις, την ντροπή, την πρόφτασα, αυτήν ήθελα.
Χάνουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό (γ, β, δ, χ, φ, θ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ).
Π.χ.: το γέρο, τη χαρά, τη μητέρα, τη ζωγραφίζει, τη βρύση, το φόβο, τη νίκη, αυτή θέλω, δε γράφω, τη φοβήθηκα, μη ρωτάς, μη δέχεσαι, ένα λαό, μη σταματάς.
Το τελικό ν φυλάγεται πάντοτε στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτόν, τον, καθώς και στο τροπικό επίρρημα σαν.
Π.χ.: των φίλων μου, των συμμαθητών μου, αυτόν θέλω, τον βλέπω, φώναξέ τον, σαν θάλασσα, σαν βαρύ είναι.
Από τη
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας για τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου των
Σωφρόνη Χατζησαββίδη και
Αθανασίας Χατζησαββίδου(Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, 2009) αντιγράφουμε τα εξής αναφορικά με το τελικό -ν:
Το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του θηλυκού γένους του οριστικού άρθρου (τη[ν]/στη[ν]) και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτή[ν], τη[ν]), καθώς και το τελικό ν των αρνητικών επιρρημάτων δε(ν) και μη(ν), διατηρείται στο γραπτό λόγο, μόνο όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από ένα από τα παρακάτω: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ.
Π.χ.: «Μίλησε με την κόρη του», «Παρακολουθούσε με προσοχή τη ροή του νερού», «Αν και ήρθε αργά, τη δέχτηκαν με χαρά», «Όταν μιλούσε η Θάλεια, δεν την άκουγε κανένας».
Το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου (τον/στον, έναν), καθώς και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτόν, τον), διατηρείται στο γραπτό λόγο πάντοτε, στον προφορικό όμως λόγο προφέρεται συνήθως μόνο στις περιπτώσεις που ακολουθούν φωνήεντα ή τα: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ.
Π.χ.: «Ο Σωτήρης χθες πήγε βόλτα με έναν συμμαθητή του στον ζωολογικό κήπο», «Αυτόν τον άνθρωπο δεν τον συνάντησε ποτέ».Εξάλλου, οι καθηγητές
Χρήστος Κλαίρης και
Γεώργιος Μπαμπινιώτηςτάσσονται υπέρ της άποψης (
Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Δομολειτουργική - Επικοινωνιακή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005) ότι η διατήρηση τού ν της κατάληξης της αιτιατικής των αρσενικών άρθρων (
τον,
έναν) στη γραφή παρουσιάζει δύο σημαντικά πλεονεκτήματα: αφενός αποφεύγει τη σύγχυση μεταξύ αρσενικού και ουδέτερου άρθρου κατά την ανάγνωση και αφετέρου απλουστεύει τους κανόνες της ορθογραφίας και, επομένως, την εκμάθησή της από τα παιδιά.
Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε αρκετές ακόμη διαφορετικές ή αντικρουόμενες απόψεις γλωσσολόγων εγνωσμένου κύρους για την ενδεδειγμένη χρήση του τελικού -ν. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός ότι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε όλες τις εκφάνσεις τους, ιδίως στην έντυπη και την ηλεκτρονική μορφή τους (εφημερίδες, περιοδικά, διαδικτυακές πύλες ενημέρωσης), παρουσιάζουν μια εντυπωσιακή ποικιλομορφία στη χρήση του τελικού -ν, που ξεκινά από την απλή εφαρμογή του κλασικού κανόνα του Τριανταφυλλίδη και φθάνει έως τη γενικευμένη διατήρηση του τελικού -ν.
Εμείς, από τη δική μας πλευρά, έχοντας διαβάσει και ακούσει όλες τις απόψεις-προτάσεις με σεβασμό, θα δώσουμε απόλυτη προτεραιότητα στην
αναγκαιότητα της ευφωνίας, θα δώσουμε έμφαση στην
αρμονία και την
αισθητική του λόγου, θα ταχθούμε προπάντων υπέρ της υιοθέτησης του
εύηχου λόγου και της απόρριψης του
κακόηχου λόγου.
Ασχέτως της μιας ή της άλλης άποψης που έχει κατά καιρούς διατυπωθεί αναφορικά με το τελικό -ν, είναι βέβαιο ότι ο άνθρωπος που γνωρίζει σε ικανοποιητικό βαθμό την ελληνική γλώσσα και διαθέτει αυτό που ονομάζουμε γλωσσικό αίσθημα θα αποκρούσει το κακόηχο και το λανθασμένο, όπως αυτό εμφανίζεται στα ακόλουθα παραδείγματα: «Διαβάστε τις οδηγίες
στη πίσω όψη του εντύπου», «Με διαβεβαίωσε ότι θα μας επισκεφθεί
τη Πέμπτη», «Δεν είδα το όνομά του
στο κατάλογο», «Δήλωσε προς πάσαν κατεύθυνση ότι θα επιστρέψει σύντομα
στη πατρίδα του», «
Μη του επιρρίπτεις ευθύνες», «Δυστυχώς,
δε μπόρεσα να αντιδράσω αποτελεσματικά».
Βαγγέλης Στεργιόπουλος Γλωσσικές απορίες: Το τελικό -ν και η αναγκαιότητα της ευφωνίας - Ειδήσεις - Πολιτισμός - in.gr
10.4. Το τελικό ν
Το τελικό ν διατηρείται πάντοτε στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτόν, τον, στο ομοιωματικό σαν, στο άκλιτο δεν, καθώς και στην αιτιατική του ενικού του αρσενικού οριστικού άρθρου (τον) πριν από φωνήεν, τα σύμφωνα κ, π, τ, τα μπ, ντ, γκ, τσ, τζ και τα διπλά σύμφωνα (ξ, ψ)· γενικά όπου αυτό προφέρεται για λόγους ευφωνίας.
Διατηρείται το τελικό ν του αρσενικού άρθρου τον μπροστά από κύρια ονόματα (προσώπων, μηνών, ποταμών κλπ.), συντμήσεις και ξένους όρους, που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως ουδετέρου γένους· επίσης προ επιθέτου ή μετοχής, ιδιαίτερα όταν βρίσκονται μακριά από το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό.
Ευρωπαϊκή Ένωση, Εγχειρίδιο σύνταξης > IV. Συμβατικοί κανόνες για την ελληνική γλώσσα > 10. Οδηγίες για την παρουσίαση των κειμένων
Βλέπε επίσης:
— Διαδικτυακή εφαρμογή για αυτόματη διόρθωση τελικού -ν (προσθήκη/αφαίρεση στις λέξεις: την, στην, αυτήν, μην, δεν)
— Ο κανόνας χρήσης του τελικού ν (νι) ισχύει και σε περιπτώσεις όπου τα «την» / «στην» είναι πριν από ρήμα
— Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων / Συμβατικοί κανόνες για την ελληνική γλώσσα / Οδηγίες για την παρουσίαση των κειμένων
— σαν ή σα; → σαν
— Δεν ή δε;
— Πάθη φωνηέντων και συμφώνων
— Κανόνας τελικού ν: αυτή τη/ αυτήν τη
— Ο κανόνας χρήσης του τελικού ν (νι) ισχύει και όταν ακολουθεί αγγλική ή άλλη ξενική λέξη ανάλογα με την προφορά του πρώτου γράμματός της
— Το τελικό -ν: Γραφέας και αναγνώστης (Θεόδωρος Μωυσιάδης)
— Μεταβολές και επιδράσεις του τελικού «ν» (ΕΛΕΤΟ)
— Τελικό «ν» (Μπαλάτσος)
— Μακροεντολή Word για τελικό ν
— Ο φωνητικός κανόνας του τελικού ν – Κώστας Βαλεοντής