Κάρολος Τσίζεκ

wings

Κάρολος Τσίζεκ (1922-2013)

[Πηγή για τη φωτογραφία: typologos.com]

Γεννήθηκε το 1922 στην Μπρέσια της Ιταλίας από Τσέχους γονείς και από το 1929 ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία, καθώς και Ιταλική γλώσσα και λογοτεχνία στο ΑΠΘ, στο Ιταλικό τμήμα του οποίου δίδαξε μέχρι το 1988 και αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ το 1998. Ήταν αυτοδίδακτος ζωγράφος και γραφίστας, καθώς και μεταφραστής, συγγραφέας και ποιητής, βασικός συνεργάτης των δύο σημαντικότερων περιοδικών της Θεσσαλονίκης «Κοχλίας» (1945-1948) και «Διαγώνιος» (1958-1983). Για τις μεταφράσεις του, έργων Ιταλών και Τσέχων συγγραφέων τιμήθηκε με τα βραβεία «Πόλη του Μονσέλιτσε» (1981) και «Γιαν Μάσαρικ» (2002). Ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Καραγιάννη. Πέθανε στη Θεσσαλονίκη στις 14 Δεκεμβρίου του 2013.

Ποιητικές συλλογές:
«Στίχοι έρωτα και αγάπης», εκδ. Μπιλιέτο, Παιανία, 2005

Πεζογραφία:
«Η λιμνοθάλασσα της Γεωργικής Σχολής και άλλες αφηγήσεις», εκδ. Κίχλη, Αθήνα, 2013

Μεταφράσεις:
«Γίρζι Βολκρ: Οκτώ ποιήματα», Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό «Διαγώνιος», 1959
«Πετρ Μπέζρους: Τραγούδια της Σιλεσίας», μετάφρ. Κάρολος Τσίζεκ - Γιώργος Ιωάννου, Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό «Διαγώνιος», 1959-1962
«Ίβαν Όλμπραχτ: Ο θάνατος του ληστή Νίκολα Σούγαϊ» (απόσπασμα από μυθιστόρημα), Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό «Διαγώνιος», 1960-1962
«Γιόζεφ Γόρα: Πέντε ποιήματα», Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό «Διαγώνιος», 1961
«Φράνα Σράμεκ: Το φεγγάρι πάνω στον ποταμό» (απόσπασμα από θεατρικό έργο), Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό «Διαγώνιος», 1961-1962
«Αδελφοί Τσάπεκ: Από τη ζωή των εντόμων» (απόσπασμα από θεατρικό έργο), Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό «Διαγώνιος», 1962
«Τρία δοκίμια του Εμίλιο Τσέκι», ιταλικό κείμενο και μετάφραση Γιάννη Ροσολάτου και Καρόλου Τσίζεκ, Τετράδια του Ιταλικού Επιμορφωτικού Ινστιτούτου, Θεσσαλονίκη, 1974
«Ντάλιμπορ Πέσεκ: Ακολουθώντας την συνταγή» (ποιήματα), μετάφραση από το τσέχικο πρωτότυπο: Κάρολος Τσίζεκ - Μαρία Καραγιάννη, Παιανία, Το Οκτασέλιδο του Μπιλιέτου, τεύχος 32 (2002)
«Jaroslav Seifert: Η γλυκειά συμφορά της ποίησης» (επιλογή από το έργο του) - μετάφραση, εισαγωγή, σημειώσεις: Κάρολος Τσίζεκ, Ποταμός - Ξένη Μούσα, Αθήνα, 2003

Ανθολογημένα ποιήματα:

[ Επιστροφή στο ευρετήριο της ανθολογίας «Οι ποιητές της Θεσσαλονίκης τον 20ό αιώνα και ως σήμερα» ]

wings

Καλωσορίζω κι άλλον έναν καταξιωμένο συνάδελφό μας (μεταξύ πολλών άλλων ιδιοτήτων του) στο αφιέρωμα του Translatum στους ποιητές της Θεσσαλονίκης με πολλή συγκίνηση και απόλυτο σεβασμό για το έργο του και τη συνολική του προσφορά σε διάφορους τομείς της τέχνης και του λόγου.

Κάρολε Τσίζεκ, σου εύχομαι να είσαι πάντα καλά και να συνεχίσεις για πολλά ακόμα χρόνια να μας φωτίζεις με τις γνώσεις σου, να μας διδάσκεις όσα ξέρεις και, πρωτίστως, να μεταφράζεις σε καθημερινή πράξη τις λέξεις: γνώση, ευαισθησία, μεράκι, καλαισθησία, ευγένεια και ήθος!

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Θύμηση

Θυμάμαι πώς τα μυστικά σου χείλια
ζάρωναν σαν υγρές βιβλίου σελίδες,
που με βουβή ξεφύλλιζα απληστία,

μαβιά, αφανή, καθώς σε λόχμες ία,
λουσμένα σε αυγινές δροσοσταλίδες,
σε απρόσβατα ορεινά, κρυφά βασίλεια

και κάτω απ’ τις κυρτές σου βλεφαρίδες,
στραφτάλισμα βροχής σε φτέρη ανήλια,
πώς πρόβαλε, με δάκρυα, η ευτυχία.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Γεράματα

Απ’ τα τόσα ασυγκράτητα
σκιρτήματα της σάρκας
στο τέλος τίποτα δεν μένει.
Σαν μονοπάτια απάτητα
σβήνουν και δρόμοι πια χορταριασμένοι,
όπως αυλάκι βάρκας
σε ταραγμένο πέλαγο. Αραγμένη
τώρα στον όρμο ανάλαφρα λικνίζεται στο κύμα.
Να χάνονται έτσι οι ηδονές, πόσο άδικο, τι κρίμα,
σε γέλια οι γλάροι ενώ ξεσπούν, αδιάφοροι και ξένοι.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Βαρυχειμωνιά

Άνθισε η μυγδαλιά, ή χιονιού νιφάδες
της στόλισαν τη νύχτα τα κλαδιά;
Μου έσβησε το αγριοβόρι τη φωτιά
και μπαίνει κρύο από τις χαραμάδες.

Ζοφερές νύχτες, μέρες αποφράδες
στου χωριού την απόκοσμη ερημιά,
σε άξενα, κακοτράχαλα βουνά,
όπου αργούν οι ανοιξιάτικες λιακάδες.

Λίγοι καπνοί στις γύρω καμινάδες,
κάποιο φως, που προδίδει ζεστασιά.
Πιο ανάλγητη απ’ τη βαρυχειμωνιά
δυο τρυφερές δεν μου ’γραψες αράδες.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

https://www.youtube.com/watch?v=s8slzSNazf4

Μυρτιώτισσα & Μάνος Χατζιδάκις, Σ’ αγαπώ
(τραγούδι: Φλέρυ Νταντωνάκη / δίσκος: Ο μεγάλος ερωτικός (1972))

Κάρολος Τσίζεκ, Η αλφαβήτα του έρωτα

Αποστηθίσαμε προσεκτικά
την αλφαβήτα του έρωτα,
ένα προς ένα γράμμα ψηλαφώντας,
σαν τα σουσούμια σε τυφλόμυγας κυνήγι.

Λέξη για τ’ αφανέρωτα
αισθήματά μας δεν αρθρώσαμε καμιά,
πάντα απ’ τον άλλο εκείνη προσδοκώντας
που με άλφα αρχίζει και σε ωμέγα λήγει.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

https://www.youtube.com/watch?v=srZafJbeBRM

Αντώνης Μιτζέλος & Ελένη Ζιώγα: Πες μου, θάλασσα
(τραγούδι: Άλκηστη Πρωτοψάλτη / δίσκος: Πες μου, θάλασσα (2002)

Κάρολος Τσίζεκ, Ανώφελη μεταμέλεια

Στη μοναξιά μου, σιωπηλή σαν έρημη εκκλησία,
της θύμησής σου το άσβηστο πάντα θα καίει καντήλι
κι αν την καρδιά σου μάτωσα με μια απερισκεψία,
ποτέ μου δεν ανέμισα του χωρισμού μαντίλι.

Της νεανικής μου αστοχασιάς, μια ολόκληρη ζωή,
εσύ κι αν με συγχώρεσες, το σφάλμα εγώ πληρώνω,
μα χρόνια πέρασαν πολλά και πια δεν ωφελεί
άσκοπα ν’ απελπίζομαι κι αργά να μετανιώνω.

Αγάπη, τρυφερότητα, στοργή και καλοσύνη,
αυτά που ως τα γεράματα μάζευα ψίχα ψίχα
σαν τον φτωχό που προσδοκά ψωμί από ελεημοσύνη,
μου τα είχες δώσει από καρδιάς, μα εγώ καρδιά δεν είχα.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

https://www.youtube.com/watch?v=0VR5XeeikmU

Σπύρος Παπαβασιλείου & Πυθαγόρας, Μη λες τίποτα τώρα
(τραγούδι: Γιάννης Πάριος / δίσκος: Να λοιπόν γιατί σ’ αγάπησα (1978))

Κάρολος Τσίζεκ, Αντάμωση

Η οριζόντια της θάλασσας γραμμή
και η ερημιά της
τέμνονται από την κάθετη, λεπτή
κορμοστασιά της,

καθώς σιμώνει ανάλαφρα και αργά
πάνω στην άμμο,
μαύρα στο φως τα ανάστατα μαλλιά
και η σκιά της χάμω.

Ώσπου να σμίξουν και να φιληθούν
πάντα φοβούνται,
σε αβύσσου χείλος σαν να ακροβατούν
όσοι αγαπιούνται.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Το ποίημα

Όπως το κεντητό έξωμο φουστάνι
σε προκαλεί να φανταστείς
με αυτά που δείχνει εκείνο που δεν φαίνεται,

έτσι και το καλό ποίημα σε κάνει
ανύποπτος να υποψιαστείς
με αυτά που λέει κι εκείνο που δεν λέγεται.

Στον έκπαγλο τον κόρφο που ονειρεύτηκες
το κεφάλι σα να έγειρες μεμιάς
κι όλες γύρω οι φωνές να μοιάζουν ψεύτικες,

καθώς ακούς τους χτύπους της καρδιάς.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

Πέθανε ο Κάρολος Τσίζεκ

Πέθανε τα ξημερώματα σήμερα ο Κάρολος Τσίζεκ. Γραφίστας, ζωγράφος, μεταφραστής, ποιητής, πεζογράφος, δάσκαλος ιταλικών επί χρόνια στο Πανεπιστήμιο, ο Τσίζεκ αναδείχθηκε σε εμβληματική φυσιογνωμία της καλλιτεχνικής και πνευματικής ζωής της Θεσσαλονίκης από τα πρώτα μετακατοχικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας.

Το Εντευκτήριο έχασε έναν πολύτιμο συνεργάτη και ο υπογραφόμενος διευθυντής του έναν καλό φίλο.

Θερμά συλλυπητήρια στη σύζυγό του, ποιήτρια Μαριέττα (Μαρία) Καραγιάννη και στους λοιπούς οικείους του.

Γ.Κ.

Πορτραίτο του Κάρολου Τσίζεκ, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Θεσσαλονικέων Πόλις, 2011

Δυο άλικα κληματόφυλλα, που ο άνεμος τα κάνει,
στο αμπέλι όπου αγαπιόμασταν, να σείονται στο κρύο,
είναι καρδιές που μάτωσαν σε αθέλητο ένα αντίο.
Τον έρωτά μας θάψαμε, καλή μου, πριν πεθάνει.

[«Χωρισμένες καρδιές», Στίχοι έρωτα και αγάπης. Ποιήματα. Μπιλιέτο, Παιανία 2005]

Γεννήθηκε το 1922, από Τσέχους γονείς, στη Μπρέσια της Ιταλίας, όπου αυτοί είχαν μεταναστεύσει για επαγγελματικούς λόγους. Το 1929 η οικογένεια Τσίζεκ εγκαταστάθηκε οριστικά στη Θεσσαλονίκη. Ο ίδιος φοίτησε στο Ιταλικό Σχολείο, στο Ιταλικό Ινστιτούτο και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου πήρε πτυχίο ιστορίας-αρχαιολογίας και κατόπιν ιταλικής φιλολογίας. Μετεκπαιδεύτηκε σε διάφορα ιταλικά πανεπιστήμια. Έμαθε από μικρός ιταλικά, ελληνικά, γαλλικά, ισπανοεβραϊκά και αργότερα αγγλικά, καλλιεργώντας ταυτόχρονα και τη μητρική του γλώσσα. Εργάστηκε ως καθηγητής ιταλικών, διερμηνέας και μεταφραστής. Δίδαξε στη Σχολή Ιταλικής Γλώσσας «Ντάντε Αλιγκιέρι», στο Ιταλικό Ινστιτούτο και από το 1961 μέχρι το 1987 στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

Το δημιουργικό του ταλέντο αναπτύχθηκε σε τρεις βασικές κατευθύνσεις: τη ζωγραφική, τη γραφιστική και το γράψιμο (μετάφραση, τεχνοκριτική, ποίηση, πεζογραφία).

Ως ζωγράφος (με προτίμηση, τα πρώτα χρόνια, στα σχέδια και στις μονοτυπίες-κολλάζ, αργότερα στις μεικτές τεχνικές ― πάντα όμως με χαρακτηριστικούς συνδυασμούς που ξεκινούν από γεωμετρικά σχήματα, αλλά χωρίς να προκύπτουν από αυτά με τρόπο μηχανιστικό) πρωτοεμφανίστηκε το 1944, σε ομαδική έκθεση, μαζί με τους Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, Νίκο Σαχίνη, Γιάννη Σβορώνο, Τάκη Ιατρού και Γ. Παπαδόπουλο. Το 1967 παρουσιάστηκε η πρώτη του ατομική έκθεση στο Γερμανικό Ινστιτούτο «Γκαίτε». Ακολούθησαν πολλές συμμετοχές σε ομαδικές, κυρίως στη Μικρή Πινακοθήκη «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου, της οποίας υπήρξε καλλιτεχνικός σύμβουλος. Το 1995 η Δημοτική Πινακοθήκη του Δήμου Θεσσαλονίκης τον τίμησε με μεγάλη, αναδρομική έκθεση του εικαστικού και γραφιστικού του έργου.
Έχοντας την τύχη να συνεργαστεί νεότατος με τον επαγγελματία λιθογράφο και γραφίστα Γιάννη Σβορώνο, ασχολήθηκε με τη γραφιστική κυρίως από τη δεκαετία του ’50 και μετά· δημιούργησε ένα προσωπικό και αναγνωρίσιμο στυλ, που τον καθιέρωσε ως έναν από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς γραφίστες και του απέφερε πλειάδα βραβείων και τιμητικών διακρίσεων (μεταξύ των οποίων και την εκπροσώπηση της Ελλάδας σε διεθνή διαγωνισμό αφίσας της Unesco, το 1962). Επιδόθηκε συστηματικά στην καλλιτεχνική επιμέλεια (εξώφυλλα, σελιδοποίηση, εσωτερική διακόσμηση) του περιοδικού Διαγώνιος (1958-1983) και των Εκδόσεων Διαγωνίου. Το γραφιστικό του έργο χαρακτηρίζεται από ποικιλία υλικών, τεχνικών και θεμάτων, καθώς και ―για μεγάλο χρονικό διάστημα― από τη στενή σχέση της εμφάνισης του εντύπου με το περιεχόμενό του.

Το μεταφραστικό του έργο είναι αξεχώριστα δεμένο με δύο από τα πιο σπουδαία μεταπολεμικά λογοτεχνικά περιοδικά της Θεσσαλονίκης: τον Κοχλία (1946-1948), όπου δημοσίευσε πεζά, αρκετές μεταφράσεις και μερικά σχέδια, και τη Διαγώνιο, όπου παρουσίασε μεταφράσεις από Τσέχους και Ιταλούς ποιητές και πεζογράφους, καθώς και σειρά κριτικών σημειωμάτων για Θεσσαλονικείς εικαστικούς καλλιτέχνες.

Μέχρι πριν από μια δεκαετία, το λογοτεχνικό του έργο ήταν κατεξοχήν μεταφραστικό. “Γύρισε” στη γλώσσα μας, με μοναδικό τρόπο, από τα μεν τσέχικα, ποιήματα των Γ. Βολκρ, Γ. Σκάτσελ, Π. Μπέζρουτς, Γ. Γόρα, Ντ. Πέσεκ (μαζί με τη Μαρία Καραγιάννη), Γ. Σάιφρτ, πεζογράφημα του Ι. Όλμπραχτ, παραμύθια του Κ. Γ. Έρμπεν, θεατρικά του Φ. Σράμεκ και των αδελφών Τσάπεκ, και από τα ιταλικά, ποιήματα των Λεοπάρντι και Σ. Κουαζίμοντο, πεζά των Μαντσόνι, Τσελίνι, Κ. Αλβάρο, Ε. Πάτι, μονόπρακτο του Πιραντέλο, δοκίμια των Α. Καπιτίνι και Ε. Τσέκι κ.ά. Ακόμη, μετέφρασε Τζον Ντος Πάσος και Χ. Αρπ. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι ο πρώτος που μας γνώρισε την τσέχικη λογοτεχνία και συνέχισε να μας ενημερώνει συστηματικά για την εξέλιξή της.

Το κριτικό του έργο δεν είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο, ωστόσο το χαρακτηρίζει η ίδια υπεθυνότητα και συνέπεια που διατρέχει και το υπόλοιπο δημιουργικό του έργο.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ξεκίνησε να δημοσιεύει σε λογοτεχνικά περιοδικά μικρά ποιήματα που συνδυάζουν το απόσταγμα της βιωμένης εμπειρίας με την ερωτική διάθεση (το 2005 συγκεντρώθηκαν στο τομίδιο Στίχοι έρωτα και αγάπης), καθώς και πολύ ενδιαφέροντα μικρά πεζογραφήματα (που είναι υπό έκδοση από οίκο της Αθήνας).*

Γιώργος Κορδομενίδης

Πηγή: http://entefktirio.gr/12-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BF/%CF%80%CE%AD%CE%B8%CE%B1%CE%BD%CE%B5-%CE%BF-%CE%BA%CE%AC%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%82-%CF%84%CF%83%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE%BA/

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Ενδοιασμός

Όταν στο ηλιοβασίλεμα νοσταλγικά θα λούσεις
την πρώτη σου και αδιόρατη ρυτίδα να χρυσίζει,
ξάφνου μπορεί τη μοναξιά σαν τρωκτικό ν’ ακούσεις
πώς την ψυχή στα μύχια της κρυφά σου ροκανίζει.

Οι σκιές στον κήπο μάκρυναν, η μέρα πάει να σβήσει,
το χέρι εσύ όμως δίστασες στον κόρφο της να φέρεις,
γιατί ξανά την άτολμη καρδιά σου είχε σφραγίσει
ο φόβος ότι ενδίδοντας στον πόθο, θα υποφέρεις.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Το κύπελλο του έρωτα

στη μνήμη της Κορίννας

Αγάπης λόγια αφού είπαν χίλια,
όταν φιλιούνται δυο εραστές
κι αντικριστά, χείλια με χείλια,
σμίγουνε οι δυο κατατομές,

γεμάτο κύπελλο προβάλλει
γλυκό του έρωτα κρασί,
που πίνοντάς το νιώθουν ζάλη,
ώσπου μεθούν από ηδονή.

Μα τώρα μόνος μου κοιμάμαι
κι αυτό μου το είχες πει παλιά,
όταν χαιρόμασταν, θυμάμαι,
καρδιά να σμίγει με καρδιά.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

Από τις σημειώσεις στο βιβλίο:

Το «Κύπελλο του έρωτα» (σελ. 7) εικονίζεται στο εξώφυλλο της συλλογής.

[Πηγή για την εικόνα: βιβλιοnet]

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Νυχτερινό καθρέφτισμα

Δες, τα φώτα της πόλης καθρεφτίζονται
στου κόλπου τ’ ακυμάτιστα νερά,
όπως γυναίκα και άντρας που σχετίζονται
και σμίγουνε τη νύχτα ερωτικά.

Όμως το αρμονικό τους το ζευγάρωμα
βαρδάρης το ρημάζει, όταν φυσά,
γεύση έχει αλμύρας, πελαγίσιο άρωμα
και φέρνει δάκρυα ερωτικού καβγά.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Παραίνεση

Γονατισμένη κάτω απ’ το καντήλι,
στις εικόνες μπροστά, την προσευχή σου
ψιθυριστά πριν πεις, αναλογίσου
τι ηδονές σού μάτωσαν τα χείλη.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)

wings

Κάρολος Τσίζεκ, Η καλύβα

Η καλύβα, όπου πήγαμε μαζί
και γίναμε —ήταν Αύγουστος— ζευγάρι,
μοιάζει πιο μαύρη τώρα τον Γενάρη,
που καυτός ήλιος δεν μεσουρανεί.

Γυμνά τα δέντρα, όπου σπουργίτια σμάρι
κουρνιάζουν, λες κι είναι όψιμοι καρποί,
των αγρών γύρω αδιάλειπτη η σιωπή,
μπροστά στην πόρτα απάτητο χορτάρι

και στο κατώφλι το ασημένιο χνάρι
που αφήνει, όπου περνά, το σαλιγκάρι.
Πόσες νύχτες δεν έχω κοιμηθεί

ποθώντας σε! Ποιος ξέρει αν θα με πάρει
ύπνος. Θολό είναι απόψε το φεγγάρι
κι εσύ ποτέ δεν μ’ έχεις θυμηθεί.

Από τη συλλογή Στίχοι έρωτα και αγάπης (2005)