Το λόγιο επίπεδο της σύγχρονης Νέας Ελληνικής: Συγχρονικές και διαχρονικές τάσεις (των Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη και Α. Φλιάτουρα)
"Πιπεριές Φλωρίνης" ή "πιπεριές Φλώρινας"; Η "νήσος" ή το "νησί"; "Στάλθηκε" ή "εστάλη"; Δεκάδες τέτοια ερωτήματα ταλανίζουν τον μέσο ομιλητή της ελληνικής γλώσσας, ο οποίος αναλώνεται στη σισύφεια αναζήτηση της «αλήθειας» σε τέτοια ψευδοδιλήμματα μέσα από ολισθηρές καθαρολογικές ή υπερπροσαρμοστικές ατραπούς.
Αν και το ζήτημα του λόγιου επιπέδου στη σύγχρονη κοινή νέα ελληνική δεν είναι άμοιρο ιδεολογικών και κοινωνικοπολιτικών προεκτάσεων λόγω σύνδεσης με τα κακώς κείμενα του γλωσσικού ζητήματος, η ελληνική γλώσσα ως δομή και χρήση αποδεικνύεται ανώτερη των φυγόκεντρων ρυθμιστικών πρακτικών (απο)λογιοποίησης. Το λόγιο στη συγχρονία είναι, υπό μία έννοια, ένα ιδιοσυγκρασιακό χρηστικό επίπεδο, κοινωνιογλωσσικά και πραγματολογικά προσδιορισμένο, που συνδέεται με όλα τα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης, ανάγεται στη διαχρονία της ελληνικής γλώσσας και στην τεχνητή ανάσυρση και αφορά κυρίως μια ποικιλία στην περιφέρεια της γλώσσας με τη μορφή αποκλίσεων ή/και απολιθωμάτων. Τα λόγια στοιχεία (λέξεις, φράσεις, τεμάχια) συνιστούν άλλοτε υποχρεωτική και άλλοτε προαιρετική υφολογική και σημασιοπραγματολογική επιλογή με εξειδικευμένη/διακριτική γλωσσική και χρηστική λειτουργία, που τείνουν να προσαρμόζονται μορφολογικά στη δημοτική αλλά και να αναπαράγονται αναλογικά μέσω (αντι)δανεισμού σε ειδικές χρήσεις.
Ο παρών συλλογικός τόμος, καρπός δέκα ειδικών γλωσσολόγων (Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. Ιορδανίδου, Μ. Καμηλάκη, Π. Καμπάκη-Βουγιουκλή, Γ. Κατσούδα, Π.Γ. Κριμπάς, Ι. Μανωλέσσου, Χ. Μπασέα-Μπεζαντάκου, Γ. Νικολάου, Α. Φλιάτουρας) από διάφορους τομείς της γλωσσολογίας (θεωρητική, ιστορική και εφαρμοσμένη), επιχειρεί με νηφάλιο και περιγραφικό επιστημονικό λόγο να αποκωδικοποιήσει τη σημερινή λειτουργία του λογίου, να διανοίξει ερευνητικές οδούς και να απαντήσει σε θεμελιώδη ερωτήματα, όπως:
-Τι μπορεί να θεωρηθεί λόγιο στη σύγχρονη κοινή νέα ελληνική και ποια η διαφορά του από τη νεοκαθαρεύουσα (μία έκφανση της οποίας είναι και το ψευδολόγιο);
-Πώς μπορεί να μετρηθεί ο βαθμός λογιότητας και πώς αποτυπώνουν τα σώματα κειμένων τις αλλαγές αλλά και τις εμμονές του λογίου;
-Ποια είναι τα όρια συστημικής λειτουργίας και ιδεολογικής χρήσης της ποικιλίας;
-Ποια είναι η λεξικογραφική και εκπαιδευτική προοπτική του λογίου;
Οχτώ κείμενα, δύο ευρετήρια, δύο παραρτήματα και δεκάδες πίνακες με αντιπροσωπευτικό υλικό ίσως οδηγήσουν τον αναγνώστη του τόμου να αναρωτηθεί: Τελικά ο "οίκος" έγινε "σπίτι" ή το "σπίτι" είχε ανάγκη και τον "οίκο"; Και, επομένως, το λόγιο είναι νεκρό σώμα, αιωρούμενη ύλη ή και τα δύο; (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α. Το λόγιο επίπεδο της σύγχρονης Νέας Ελληνικής: Συγχρονικές και διαχρονικές τάσεις (των Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη και Α. Φλιάτουρα)
1. Εισαγωγή
2. Το χαρακτηριστικό [+λόγιο]: ορισματική και ερμηνευτική προσέγγιση
3. Η συστηματική σχέση γλωσσικής αλλαγής και λόγιου χρηστικού επιπέδου
Αναλογική αλλαγή
Προσφυματικός δανεισμός
Γραμματικοποίηση
Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία
Β. Ψευδολόγιοι τύποι και υπερδιόρθωση στη Νεοελληνική Κοινή με βάση τα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης (του Π.Γ. Κριμπά)
1. Ελληνική διγλωσσία και σχιζογλωσσία
Νεοελληνική γλώσσα, πολιτική, και πολιτική ορθότηττα
Η ΝΕΚ και η γλωσσική σύνθεση ως ζητούμενο
2. Υπερπροσαρμογή και ΝΕΚ
Υπερκαθαρολογία και ΝΕΚ
Μη ανταγωνιστική υπερκαθαρολογία στη ΝΕΚ
Ανταγωνιστική υπερκαθαρολογία στη ΝΕΚ
Η εστίαση της παρούσας συμβολής
Ανταγωνιστική υπερκαθαρολογία στο φωνολογικό επίπεδο/ μορφολογικό επίπεδο/ συντακτικό επίπεδο/ σημασιολογικό επίπεδο
Ανταγωνιστική υπερκαθαρολογία στο γραφηματικό επίπεδο
3. Προς μια μεταπεριγραφική προσέγγιση
4. Συμπεράσματα: προς μια νέα γλώσσα πολιτική
Βιβλιογραφία
Γ. Η λόγια μορφολογία στην κοινή νεοελληνική: ζητήματα περιγραφής και διδασκαλίας (της Α. Ιορδανίδου)
1. Εισαγωγή
2. Η λόγια μορφολογία στις γραμματικές της νέας ελληνικής
3. Η λόγια μορφολογία στα λεξικά της νέας ελληνικής
4. Η λόγια μορφολογία στα σχολικά εγχειρίδια
5. Διδακτικές προτάσεις
6. Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία
Παράρτημα
Δ. "Φωτιές άναψε στο Instagram η καλλίπυγος μανάβισσα!": Χαρακτηριστικά και λειτουργίες των λόγιων λέξεων-ταμπού (της Μ. Καμηλάκη)
1. Εισαγωγικά
2. Λόγιες λέξεις-ταμπού: ορισμός, θεματικά πεδία, κριτήρια τυποποίησης
3. Θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα
4. Παρουσίαση και σχολιασμός δεδομένων
Από τα ειδικά λεξιλόγια στο γενικό
Μεταξύ ευπρέπειας και εξωραϊσμού
Η γλωσσική ορθότητα και ο προσδιορισμός της διαφορετικότητας
Η διπλή γλώσσα της εξουσίας
Πιο ταμπού... πεθαίνεις!
Από το λόγιο λεκτικό χιούμορ... στη νεοκαθαρεύουσα
Οι νοσταλγοί της καθαρεύουσας
Οι ιδεολογικές ταμπέλες
5. Αντί επιλόγου
Βιβλιογραφία
Ε. [+ λόγιες] μετοχές της νεοελληνικής γλώσσας (της Γ. Νικολάου)
1. Εισαγωγή
2. Πρώτος άξονας: εμφάνιση των [+ λόγιων] μετοχών σε πληροφοριακά κείμενα
Ανασκόπηση
Επιλογή κειμένων
3. Δεύτερος άξονας: Νεολογία
4. Τρίτος άξονας: Λεξικογράφηση
5. Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία
ΣΤ. Ο χαρακτηρισμός "λόγιο" στη λεξικογραφία: η περίπτωση του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών (των Ι. Μανωλέσσου, Γ. Κατσούδα και Χ. Μπασέα-Μπεζαντάκου)
1. Θεωρητικά Ζητήματα
2. Πρακτική εφαρμογή στον νέο τόμο του ΙΛΝΕ
Οι όροι στον Νέο Κανονισμό
Εφαρμογή σε συγκεκριμένα λήμματα του ΙΛΝΕ
3. Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία
Ζ. Η ανάλυση του βαθμού λογιότητας στη σύγχρονη Κοινή Νεοελληνική με βάση το μεθοδολογικό εργαλείο της ράβδου και (των Α. Φλιάτουρα και Π. Καμπάκη-Βουγιουκλή)
1. Εισαγωγή
2. Πλαίσιο εφαρμογής: η ράβδος V&V ως μεθοδολογικό εργαλείο μέτρησης του βαθμού λογιότητας
Μαθηματικά μοντέλα στη γλωσσολογική έρευνα
Κλίμακες
Ράβδοι: ράβδος Vougiouklis & Vougiouklis (V&V bar)
Μελέτη περίπτωσης: η ράβδος ως εργαλείο μέτρησης της λογιότητας
3. Ο βαθμός λογιότητας στη σύγχρονη νέα ελληνική
4. Συμπεράσματα και ερευνητικές προοπτικές
Βιβλιογραφία
Η. "Πιπεριές Φλωρίνης", "Νεκρά Θάλασσα", "δια πυρός και σιδήρου", "Τράπεζα της Ελλάδος" και άλλα συμπαρομαρτούντα. Η ονοματική λόγια ποικιλία στη σύγχρονη νέα ελληνική: ανάλυση με βάση σώματα κειμένων (των Α. Φλιάτουρα, Σ. Γιαπαντζαλή, Ε. Μαϊμάρη, Σ. Μαυρίδου, Α. Αθανασιάδου)
1. Εισαγωγή
2. Η λόγια ποικιλία στη σύγχρονη νέα ελληνική
3. Στατιστικά στοιχεία της λόγιας ποικιλίας
Λόγιος τονισμός
Λόγια κλιτικά προσφύματα
Λόγια αλλομορφία
Λόγια ζεύγη λέξεων
Της Ελλάδας ή της Ελλάδος
4. Συμπεράσματα, περιορισμοί, προοπτικές
Βιβλιογραφία
Παράρτημα
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΛΟΓΙΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΟΥ ΤΟΜΟΥ
Επιμέλεια: Ασημάκης Φλιάτουρας, Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη