Η καθιέρωση της δημοτικής ως επίσημης νεοελληνικής γλώσσας (Ν. 309/1976, αρθρ.2, ΦΕΚ Α 100/30-4-76) και ως γλώσσας της νομοθεσίας και της δικαιοσύνης (Ν.1406/83, αρθρ.38, ΦΕΚ Α 182/14-12-83) αντιμετώπισε βέβαια σημαντικά προβλήματα γλωσσικής εφαρμογής, τα οποία έχουν επισημανθεί από πολλές πλευρές και με τόση πειστικότητα, ώστε δεν χρειάζεται να επανέλθει κανείς σ’αυτά.
Πολύτιμη βοήθεια κατά την αναζήτηση των αντιστοίχων ελληνικών όρων άντλησα από τους μεταγλωττισμένους κώδικες και από τα όχι λίγα νομικά συγγράμματα που γράφηκαν στη νεοελληνική δημοτική γλώσσα και που συνέβαλαν ήδη σημαντικά στο δύσκολο έργο της διάπλασης μιας νομικής δημοτικής έκφρασης. Η μακρόχρονη παράδοση της καθαρεύουσας στα νομικά και η μη καθιέρωση αναγνωρισμένους ενιαίους τύπους της δημοτικής, κάτι που φυσικά χρειάζεται ακόμα πολύ χρόνο και εκτεταμένη εφαρμογή, οδήγησε στην αναγκαστική μεν, αλλά όχι και ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ της καθαρεύουσας και της νεοελληνικής δημοτικής νομικής γλώσσας. Ζωντανές εκφράσεις, όπως π.χ. ανωτέρα βία αντί ανώτερη βία, ελαφρά αμέλεια αντί ελαφριά αμέλεια, εις ολόκληρον αντί σε ολόκληρον, και αντιστρόφως, μπορεί αντί δύναται, πρέπει αντί δέον, συμφωνημένος αντί συμπεφωνημένος, με την επιφύλαξη των διατάξεων αντί επιφυλασσομένων των διατάξεων, κ.ά, αποτελούν για τον Ελληνα νομικό μια γλωσσική πλέον πραγματικότητα.
Κατά τη μεταγλώττιση των κωδίκων, οι μετοχικοί τύποι που λήγουν σε “-θείς”, όπως ο ζημιωθείς, ο αδικηθείς, ο απατηθείς, ο αποδεχθείς την υπόσχεση, ο καταδικασθείς, κ.ά., αντικαταστάθηκαν κατά κανόνα με μετοχές παρακειμένου ή με άλλους τρόπους, όπως ο ζημιωμένος, εκείνος/αυτός που ζημιώθηκε, αυτός που αδικήθηκε, εκείνος που απατήθηκε, ο δέκτης της υπόσχεσης, αυτός που δέχτηκε την υπόσχεση, ο καταδικασμένος, αυτός/εκείνος που καταδικάστηκε, κλπ.. Ομοίως, οι ουσιαστικοποιημένες μετοχές που λήγουν σε “-ων”, “-ών” ή “-ας”, όπως ο μεταβιβάζων, ο αποκτών, ο συνάπτων, ο υπογράφων, ο εκχωρήσας, ο πτωχεύσας, κ.ά. αντικαταστάθηκαν με “εκείνος ή αυτός που” και το οικείο ρήμα, π.χ. εκείνος/αυτός που μεταβιβάζει, που αποκτά, που συνάπτει, που υπογράφει, που εκχώρησε, που πτώχευσε, κλπ. Όλα αυτά συγκεντρώθηκαν στο λήμμα “celui qui”. Απαρέμφατα που λήγουν σε “-σθαι” ή σε “-ειν”, όπως δικαίωμα του συνέρχεσθαι, ελευθερία του υπερασπίζεσθαι, ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, δικαίωμα του κληρονομείν, δικαίωμα του έχειν συνήγορον, ικανότητα του διαθέτειν, κλπ. δεν χρησιμοποιούνται στη νεοελληνική νομική ορολογία και αντικαθίστανται είτε με το “να” και το οικείο ρήμα, είτε με άλλους τρόπους, π.χ. δικαίωμα να συνέρχονται, ελευθερία της υπεράσπισης, ελευθερία συνεταιρισμού, δικαίωμα να εκλέγουν και να εκλέγονται, δικαίωμα να κληρονομούν, δικαίωμα να έχουν συνήγορο, ικανότητα να διαθέτουν (ή να συντάσσουν διαθήκη ή ικανότητα για σύνταξη διαθήκης), κ.ά.
Ωστόσο, παγιωμένες εκφράσεις της καθαρεύουσας, όπως ο αιτών, ο ενάγων, ο αναιρεσείων, ο εκκαλών, εις ολόκληρον, ο επισπεύδων, ο παθών, κ.ά. όχι μόνον έχουν γίνει πλήρως αποδεκτές και χρησιμοποιούνται επίσημα στους χώρους του δικαίου, αλλά είναι πλέον κατανοητές από όλους και επιπλέον εξασφαλίζουν συντομία έναντι της δημοτικής.
Οι παραπάνω διαπιστώσεις εξηγούν γιατί η απόδοση των όρων του Λεξικού αυτού στην νεοελληνική νομική γλώσσα δεν είναι απαλλαγμένη από αδυναμίες.
| En y rassemblant les mots, les locutions et les expressions juridiques utilisés dans tous les domaines du droit, ce dictionnaire comble une importante lacune : l’absence sur le marché d’un dictionnaire juridique français - grec, actualisé pour tenir compte des évolutions les plus récentes du langage juridique, et en même temps explicatif en vue d’une meilleure compréhension des termes, souvent hermétiques pour les non initiés. On le sait, en droit, toute définition est périlleuse : “omnis definitio in jure periculosa est”.
Le dictionnaire a été construit par la collecte systématique et l’analyse patiente de termes et expressions relevés dans nombre d’ouvrages de droit français et grecs et de documents à caractère juridique, littéralement passés au crible. C’est dire qu’on est loin d’un travail de compilation, de synthèse des dictionnaires déjà existants. Un travail de fourmi ! Entièrement confectionné, de A à Z, et donc actualisé.
Le présent ouvrage réunit, pour l’ensemble du droit, privé et public, les mots qui ont, dans la langue française, un ou plusieurs sens juridiques et pas seulement le sens que donne la loi mais, à divers niveaux de langage, celui qu’accrédite un usage dans la doctrine, le style du Palais de Justice, la pratique notariale ou celle des affaires. La complexité des termes fait que souvent le même mot, utilisé dans diverses branches du droit, ne recouvre pas la même réalité ; la précision de ses différents sens s’avère donc d’un grand secours aux traducteurs et autres praticiens du droit. Il est évident que le choix s’est porté uniquement sur les sens juridiques et parajuridiques des termes. Le vocabulaire du droit est donc présenté dans sa dimension polysémique et dans toute sa diversité, chaque branche utilisant des termes spécifiques : droit civil, droit pénal, droit bancaire, droit maritime, droit des assurances, droit administratif, droit des finances, droit international, pour ne citer que quelques exemples. Chaque terme contient des groupes de mots (locutions, expressions, formes verbales) et les tournures les plus courantes illustrant les différents emplois du terme, présentés selon un ordre de classement particulier et original qui permet au lecteur de trouver aussitôt le mot recherché, sans devoir lire le contenu entier d’une entrée (effort fastidieux et combien décourageant !). Nous avons voulu aussi, dans la mesure du possible, donner des exemples pour mieux faire comprendre le terme.
Fruit de longues années de recherches minutieuses et assidues, ce dictionnaire constitue un travail destiné à être consulté par les traducteurs, étudiants, enseignants, juristes et par ceux qui, théoriciens ou praticiens, s’intéressent ou participent, de près ou de loin, aux affaires juridiques. Ils en tireront, nous l’espérons, un large profit.
En annexe, ils trouveront les abréviations les plus usuelles auxquelles ils sont très souvent confrontés, mais également les termes latins, maximes et adages du droit qui accompagnent encore les textes juridiques. Y sont présentés également les principales dates du calendrier révolutionnaire qui ont marqué l’évolution du droit en France et un ensemble de schémas synthétisant la structure et l’organisation des juridictions françaises, ainsi que différentes procédures judiciaires.
Un dictionnaire n’est jamais terminé. Dans les domaines aussi vastes que ceux que nous avons abordés ici, il se peut qu’une expression d’usage courant ait échappé à notre attention. Que nos lecteurs veuillent bien nous en excuser et nous signaler d’éventuelles carences. Nous pourrions ainsi y remédier dans une prochaine édition. Nous leur demandons aussi d’être quelque peu indulgents lorsqu’aucun terme grec équivalent n’est indiqué à côté de certains mots français : cela est certes contraire à la déontologie qui régit la conception d’un dictionnaire, mais notre souci de relever dans cet ouvrage tous les termes et expressions du droit français, même si notre recherche de l’équivalent grec s’est révélée infructueuse, nous a conduit à outrepasser cette règle. Enregistrer le terme avec les explications nécessaires s’est avéré pour nous une priorité dans l’espoir d’éclairer le lecteur et de combler le vide ainsi laissé lors d’une prochaine édition.
|
