Γιώργος Θ. Βαφόπουλος

[wings]

Έχεις απόλυτο δίκιο.

Πρόκειται για το σημαντικότερο ίσως ποίημα του Γιώργου Βαφόπουλου. Με μεγάλη συγκίνηση το δημοσίευσα σήμερα και περίμενα πολύ ωσότου έρθει η κατάλληλη στιγμή. Έπρεπε, ωστόσο, να τελειώσουν πρώτα τα αφιερώματα που κάναμε και ήταν δεσμευτικά ως προς το θέμα των ποιημάτων.

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Γεύση θανάτου

[Ενότητα Επιθανάτια]

Να μελετάς το θάνατο μες στα βιβλία,
είναι μια άσκηση σπουδής σε σεμινάριο.
Να μετράς τα χτυπήματά του στους κροτάφους των ανθρώπων,
άλλο δεν κάνεις παρά μια πράξη αριθμητικής.

Ο θάνατος δεν υπάρχει μήτε στους πολέμους,
μήτε στο δηλητήριο, μήτε στα στιλέτα.
Μήτε στους βραδινούς θαλάμους των νοσοκομείων.
Υπάρχει μες στην αναμμένη θρυαλλίδα,
που στα δικά σου μονάχα μυστικά κανάλια,
μ’ αργό βήμα προχωρεί, απ’ την πρώτη εκείνη μέρα.

Αν να αισθανθείς μπορέσεις τούτο το περπάτημα,
θα ’χεις τη χάρη της μόνης γεύσης του θανάτου.
Αλλά την έκρηξη δε θα την αισθανθείς.
Γιατί θα ’βλεπες τότε, αυτό που λένε θάνατο
να φορεί το δικό σου πρόσωπο στο πρόσωπό του.

Από τη συλλογή Επιθανάτια και σάτιρες (1966)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος: Τα Νέα Σατιρικά Γυμνάσματα

35

Ιδεολόγοι και καταφερτζήδες,
τα βολέψαμε στην Επταετία.
Τώρα όλες του Έθνους οι παλιές ατσίδες
ορκίζονται στη Νέα Δημοκρατία.

Ο Παττακός; Τον άνθρωπον ουκ οίδα.
Κι ο Γεωργαλάς; Ποιος να ’ναι τούτος πάλι;
Άγνωστοι κι ο Λαδάς με τον Καρύδα,
πού καταντήσανε σε τέτοιο χάλι.

Η μονέδα πάντα σκορπά ευωδία,
το ίδιο μες σ’ εκκλησιές και καφωδεία.

Από τη συλλογή Τα Νέα Σατιρικά Γυμνάσματα (1975)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

Ο Γιώργος Βαφόπουλος έγραψε τούτα τα σατιρικά ποιήματα στη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας.

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος: Τα Νέα Σατιρικά Γυμνάσματα

21

Ο Αρχιτζουτζές, με πόζα Μουσολίνι,
κάθισε τους δασκάλους στα θρανία.
Χλωμός την κεφαλή ο καθείς τους κλίνει,
μπροστά στην αφρισμένη του μανία.

Χεστήκατε, ω Διδάσκαλοι του Γένους,
τον Τζουτζέ καθώς βλέπατε μπροστά σας.
Μάταια, με το φανό του Διογένους,
ζητώ να βρω άνθρωπον ανάμεσά σας.

Χαμένος κόπος. Δε σαλεύει η «τάξις».
Φουκαράδες, ο νους τους στις συντάξεις.

Από τη συλλογή Τα Νέα Σατιρικά Γυμνάσματα (1975)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Ουκ απέσβετο λάλον ύδωρ

[Ενότητα Τα ρόδα της Μυρτάλης]

Χριστιανός εγώ; Ποτέ! Δεν είμαι εγώ Χριστιανός.
Αινίγματα για μέ οι ναοί του χλωμού Ναζωραίου.
Ορμητικός κι ωραίος σαλεύει μέσα μου ένας Ιουλιανός,
και γέρνω στο κατώφλι σας, λαμπροί ναοί του Ωραίου.

Από το βράχο τον ιερόν εξόρισε ο βυζαντινός
φανατισμός την πάναγνη παρθένα της σοφίας.
Κάτω: οι ναοί του Εβραίου θεού, κι απάνω: πάντα φωτεινός
ο ωραίος ναός, σύμβολο μιας παντοτινής θρησκείας.

Από τη συλλογή Τα ρόδα της Μυρτάλης (1931)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Ο μεγάλος κώνος

Ας δεχθούμε πως η δομή του κόσμου
είν’ ένας κώνος, που απ’ τη βάση ως την κορφή του
διατρέχεται από μια γραμμή σπειροειδή.

Ο άνθρωπος του οιδιπόδειου αινίγματος
ξεκινά την αυγή, πάνω στ’ αχνάρια της γραμμής,
με τα τέσσερα πόδια. Στα μισά του δρόμου
στυλώνεται στα δυο του, για να ιδεί κατάματα
τον ήλιο του λαμπρού μεσημεριού.
Και το βράδυ φθάνει στην κορφή του κώνου,
σέρνοντας τώρα το τρίτο του ποδάρι,
έτοιμος ν’ αντικρίσει τη μεγάλη δύση.

Αλλ’ έμεινε ατελής του αινίγματος η λύση.
Παραλείφθηκε η εκδοχή της τελευταίας
οριζοντιώσεως. Κι ακόμα η αλληγορία
του λίκνου και του φέρετρου, που ήσαν δεμένα
στις δυο άκρες της σπειροειδούς γραμμής του κώνου.

Ο κόσμος θα μπορούσε να ’ναι κι ένας κύβος,
σαν εκείνον του Καίσαρος, που «ερρίφθη» στον Ρουβίκωνα.
Κι ακόμα θα μπορούσε να ’ναι κι ένας κύκλος,
όμοιος με το αλώνι του Διγενή Ακρίτα.

Το σχήμα του στερνά ο καθείς ανακαλύπτει,
κατά τον κόσμο που στη φύση του ταιριάζει.

Είναι άνθρωποι τετράγωνοι, ίσιοι ή τεθλασμένοι,
που βολεύονται μέσα στο περίγραμμά τους.
Κι είναι άλλοι πρηνείς και πεπλατυσμένοι,
που αρκούνται «μετριοφρόνως» σε μια τάβλα.

Όμως, εγώ επιμένω στου μεγάλου κώνου
το πολυσήμαντο σχήμα, όπου σ’ έναν κύκλο
αλλεπαλλήλων ενιαυτών, τα βήματά μου
οδηγηθήκαν με περίσκεψη προς την κορφή του,
ανάμεσ’ απ’ άνθη, πέτρες και σκιές θανάτου.

Στέκομαι τώρα στο στερνό σκαλί της σπείρας
κι αναμετρώ τα στάδια της μακράς πορείας μου.
Θα ’ναι μάταιο το χέρι μου να υψώσω,
αφού δε βλέπω να μου απλώνεται άλλο χέρι.

Όσοι γνωρίζανε πως στην κορφή του κώνου
του υποχθονίου πυρός έχασκε ο αρχαίος κρατήρας,
ήδη μπορούνε να εξηγήσουν την προτίμησή μου
προς το υπερούσιο σχήμα του μεγάλου κώνου.

Καθώς πια δεν υπάρχει ανάληψη στους ουρανούς,
μου αρκεί το έσχατο πήδημα του Εμπεδοκλέους.

Από τη συλλογή Τα επιγενόμενα (1977)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Μίσος

[Ενότητα Τα ρόδα της Μυρτάλης]

Για σε, που αγάπησα πολύ, γράφω, γυναίκα, τους στερνούς
στίχους, γεννήματα κακά του πιο αγριεμένου μίσους.
Το πάθος, φλόγα πράσινη, που καίγεται σ’ αυτήν ο νους,
σε μίσους, σαν κατάρα βιβλική, με σέρνει αβύσσους.

Φύτρα καταραμένη της οχιάς, που πριν να δεις το φως,
τη σάρκα, σάρκα που ’δωσε το άθλιο κορμί σου, σκίζεις,
με το άγριο μίσος, που μισεί τον αδελφό του ο αδελφός,
ας ήταν κάθε φλέβα της ζωής μου να γεμίζεις.

Από τη συλλογή Τα ρόδα της Μυρτάλης (1931)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος: Στον ίδιο ρυθμό (11)

[Ενότητα Στον ίδιο ρυθμό]

11

Στη μοναξιά μου πάντοτε θυμούμαι εσέ, Μυρτάλη.

Εψές, που με βαριά καρδιά έφυγα απ’ το καφενείο,
και βρέθηκα ολομόναχος, θυμήθηκα εσέ πάλι.

Γιατί, γιατί στο πέρασμα του χρόνου όλα ν’ αλλάζουν,
να φεύγουν τα γεράματα και να ’ρχονται τα νιάτα,
κι ο μέγας κύκλος της ζωής να μένει πάντα ο ίδιος;

Σ’ αναλογίζομαι και κλαίω τους έρωτες, Μυρτάλη,
που πέθαναν κι' αυτούς που ζουν κι εκειούς που θά ’ρθουν αύριο.

Μυρτάλη, ο κύκλος της ζωής είναι ο ίδιος πάντα, ο ίδιος.

Από τη συλλογή Τα ρόδα της Μυρτάλης (1931)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Ο φόβος

[Ενότητα Η τριλογία του ανθρώπου]

Η μόνωση τούτη και τούτη η σιωπή δεν είναι
η πρώτη μόνωση κι η πρώτη σιωπή. Εκείνες ούτε
μνήμες δεν είναι πια: ποντίσθηκαν μες στη μεγάλη νύχτα.
Τούτες άνθισαν γύρω σου, καθώς νυχτερινά λουλούδια,
όταν ο φόβος σού έγνεψε να κλείσεις το παράθυρο.

Πριν, στεκόσουν στην ανοιχτή κορνίζα του. Κι αγνάντευες
στην αυλή το παιχνίδι των μικρών παιδιών. Αλλ’ όμως
δεν έβλεπες την κίνησή τους∙ ούτε τις φωνές τους άκουγες.
Τις θυμόσουν μονάχα, γιατί κείτονταν στο παρελθόν σου.
Κι αισθανόσουν ακέρια την αγάπη τους σ’ ακέριο
τον εαυτό σου ν’ απλώνεται πάνω, γιατί η αγάπη
είναι πέρ’ από τον χρόνο κι από κάθε μερισμό.

Κάποτε είδες εκεί, που τίποτε δεν έβλεπες.
Άκουσες από εκεί, που τίποτε δεν άκουγες.
Και το παράθυρό σου ξάφνου βρέθηκε ν’ ανοίγει,
καθώς μάτι κατάπληκτο, ψηλά στον πύργο αυτό,
που ένα χαντάκι με πηχτό νερό τον φέρνει γύρα.
Και βιάστηκες να κλείσεις το παράθυρο, προτού
οι υποβρύχιες του τέλματος φωνές σε πνίξουν.

Όμως δεν είχες υποπτευθεί πως φυλάκιζες το φόβο,
πως κρατούσες κλεισμένη μέσα την ακέρια αγάπη.
Η μόνωση τούτη είναι απ’ τον φόβο σου πλασμένη.
Της σιωπής τούτης τα χείλη η αγάπη τα ’χει κλείσει.

Από τη συλλογή Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο (1959)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Η ζυγαριά

[Ενότητα Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο]

Στη μια πλάστιγγα βάλε τον ήλιο∙
βάλε τη θάλασσα∙ βάλε το τραγούδι.
Στοίβαξε όλα τα νησιά του Αιγαίου,
με τα κοχύλια των ευτυχισμένων ποιητών.
Τι άλλο μένει; Ο έρωτας. Βάλε, λοιπόν,
στην κορφή, πάνω απ’ όλα, και τον έρωτα.

Όμως η πυραμίδα τούτη της χαράς
κατακόρυφα θα μπορούσε να υψωθεί,
αν στην άλλη πλάστιγγα ακουμπούσαν
ένα μικρό αντικείμενο νοσοκομείου.

Από τη συλλογή Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο (1959)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Ο χρόνος και το ξύλο

[Ενότητα Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο]

Το ξύλο τούτο, που στα χέρια σου ζυγιάζεται,
λέγεται σήμερα μπαστούνι. Χθες: κλωνάρι.
Αύριο θα λέγεται καυσόξυλο ή κάτι τέτοιο.
Όμως, πριν απ’ της γης τον κόλπο στον αέρα πεταχθεί,
ήτανε γη κι αέρας. Κι όταν στάχτη γίνει,
αέρα και γη πάλι θα ’ναι. Σήμερα είναι ράβδος:
Υποκατάστατο, κατά περίπτωση, του λόγου.

Το ξύλο τούτο, που έχει αλλάξει τόσα ρούχα,
το κατοικεί μια μνήμη, που όλο γύρους φέρνει:
Θυμάται το ταξίδι του μες στον αέρα,
το σύρσιμο μες στα βαθιά της γης λαγούμια,
το ρίγος του κορμιού απ’ το μήνυμα της άνοιξης.
Και δεν ξεχνά κάτι νυχτερινά καμώματα
και τα σοφά χαϊδέματα της πλάτης σου.

Το ξύλο τούτο είναι, επί τέλους, ένα ξύλο:
Ένα μικρό καρότσι φορτωμένο μνήμες.
Όμως εσύ είσαι κάτι παραπάνω από ένα ξύλο:
Είσαι ο σωρείτης των στιγμών του παρελθόντος,
που μέσα τους όχι μονάχα οι μνήμες κατοικούνε,
μα κι η συνείδησή τους, που τις κάμνει να στοχάζονται.
Είσαι ο πυκνός πυρήνας, όπου κατοικεί το μέλλον:
Ένας συσσωρευτής ενδεχομένων γεγονότων,
που είναι κατάφορτα από μνήμες αδοκίμαστες.

Είσαι το παρελθόν. Είσαι το μέλλον.
Είσαι το σπέρμα του μέλλοντος, που φύτεψε το παρελθόν
και φύτρωσε μέσα στον κήπο του παρόντος.
Είσαι ένα δέντρο φορτωμένο μνήμες: γνωστές κι άγνωστες.
Είσαι, δεν είσαι. Κι όμως είσαι το παρόν:
Το άπειρα ελάχιστο άτομο, που εντός του χώρεσε
το μέγιστο: τον αδιαίρετο κι άπειρο χρόνο.

Έχεις συλλογιστεί του ατόμου τούτου τη διάσπαση;
 
Από τη συλλογή Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο (1959)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Απόφαση

[Ενότητα Δεκαοχτώ άλλα ποιήματα]

Ό,τι είχανε να πούνε το είπανε.
Δεν είχαν άλλο τίποτε να πούνε.
Καθένας όμως μ’ επιμέλειαν έκρυψε
κάποιες σκηνές και κάποια γεγονότα,
που ίσως να ματαιώναν την απόφαση.

Εδώσανε τα χέρια τους μ’ αδιαφορία
–έτσι τουλάχιστο η όψη τους το έδειχνε–
και χωριστήκανε. Όμως κατεβαίνοντας
τη σκάλα Εκείνη δάκρυσε άθελα,
κι Εκείνος, μόνος πια σαν έμεινε,
ανάλυσε τον πόνο που έκρυβε
σ’ ωραία δακρύων μαργαριτάρια.

Από τη συλλογή Τα ρόδα της Μυρτάλης (1931)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Η φυγή

[Ενότητα Δεκαοχτώ άλλα ποιήματα]

(Εις εμαυτόν)

Τη ζωή σου ξόδεψες, γυρεύοντας τον τρόπο,
που θα κάμεις και συ μιαν άσκοπη φυγή.
Συχνά αποφάσιζες πως η καινούργια αυγή
δεν έπρεπε να σ’ εύρει πια στον ίδιο τόπο.

Σε φλόγιζε ένας πυρετός να ξεπεράσεις
τα όρια της ασφυκτικής σου περιοχής.
Η πιθανότης μιας καινούργιας κατοχής
σου κέντριζε τα βήματα προς νέες εκτάσεις.

Έπαιρνες την απόφαση∙ όμως κατά βάθος
γι’ αναβολή ζητούσες κάποιαν αφορμή,
γιατί έβρισκες «τυχαία» την τελευταία στιγμή
να ’χεις στους υπολογισμούς σου κάποιο λάθος.

Δεν υποπτεύθηκες καθόλου πως αφότου
λυγίσουν την απόφασή σου δισταγμοί,
γύρω σου υψώνονται ανυπέρβλητοι φραγμοί,
που μες σ’ αυτούς πεθαίνει κι η ψυχή του «Ασώτου».

Έτσι για πάντα ματαιώθηκε η φυγή σου,
πέφτοντας απ' αναβολή σ’ αναβολή.
Είχες μείνει στο περιβάλλον σου πολύ
κι είχες τις έξεις αποκτήσει ενός μεθύσου.

Από τη συλλογή Τα ρόδα της Μυρτάλης (1931)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Στροφές

[Ενότητα Επιθανάτια]

I

Αυτοί που ήσαν, αυτοί που είναι, αυτοί που έρχονται,
προσεχτικά πατούν ο ένας πάνω στ’ αχνάρια του άλλου.
Απορρίψαν τον πόνο, ξεντυθήκανε την αγάπη.
Όμως κρατήσαν το ρούχο του κοινού τους θανάτου.

II

Αδελφοί μου, θησαυρίζετε τον πλούτο, πληθαίνετε την ανάγκη.
Σοδιάζετε την αγάπη, περισσεύετε τον πόνο.
Όμως για να περάσετε στην αντιπέρα όχθη,
ένας οβολός μονάχα θα σας χρειασθεί.

III

Τα πάντα μας χωρίζουν, τα πάντα μας διαφοροποιούν.
Ο θάνατος μονάχα μας ενώνει.
Είναι ο μεγάλος βοσκός, που μαζεύει
τη νύχτα στο μαντρί τα πρόβατά του.

IV

Αγαπημένη, καθώς το χέρι μου κρατάς,
είναι σα να κρατάς τον ίδιο σου το θάνατο.
Αν το δικό σου χέρι πάψει να κρατά το χέρι μου,
το δικό μου χέρι θα κρατήσει το δικό σου.

V

Είτε λέμε καλημέρα, είτε καληνύχτα,
είτε ξεπροβοδίζουμε μ’ ένα αντίο,
το σωστό θα ’ταν να λέγαμε πάντα
εν τω επανιδείν.

Από τη συλλογή Επιθανάτια και σάτιρες (1966)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

[wings]

Γ. Θ. Βαφόπουλος, Εν ονόματι της ποιήσεως

[Ενότητα Σάτιρες]

Όταν τις νύχτες, σε ώρες πολύ προχωρημένες,
ανοίγεις δειλά το παράθυρο, που είχε αντιστεί
στον πέτρινο καταιγισμό της περασμένης μέρας,
για ν’ αδειάσεις τις σωρευμένες συλλογές των στίχων,
με τ’ άκοπα φύλλα και τις σεμνές τους αφιερώσεις,
ξέρεις καλά πως είναι τούτο πράξη υποκρισίας.

Να χλευάζεις την ποίηση, εν ονόματι της ποιήσεως,
είναι, επιτέλους, κάποιο μέσον άμυνας ή προστασίας.
Να τινάζεις όμως, καθώς ένα ξεσκονόπανο,
στο κατώφλι της νύχτας, τα όνειρα των ποιητών,
είναι σα να φυτεύεις το σπαθί που σου έχουν δώσει
δίχως έλεος βαθιά στην ασταμάτητη καρδιά της ποίησης.

Αν ν’ αδειάσεις μπορέσεις τα δικά σου ράφια,
του σακακιού σου τις τσέπες, την ίδια την καρδιά σου,
κι αν άξιος γίνεις να σταθείς έτσι γυμνός
στο μεσονύχτιο άνοιγμα του παραθύρου σου,
ίσως θ’ ακούσεις, μέσ’ από το πάφλασμα της νύχτας,
τους πτοημένους ψίθυρους απ’ τα όνειρα των ποιητών,
που είχες τινάξει, εν ονόματι δήθεν της ποιήσεως.

Από τη συλλογή Επιθανάτια και σάτιρες (1966)

Πηγή: Γ. Θ. Βαφόπουλος, Άπαντα τα ποιητικά (Θεσσαλονίκη, εκδ. παρατηρητής, 1990)

Αυτό ένα από τα ωραιότερα ποιήματα που έχει γράψει ο Γιώργος Βαφόπουλος περί της ποιητικής τέχνης. Και άξιζε τον κόπο να δημοσιευτεί στην ανθολογία μας τώρα, μια βδομάδα πριν από τη φετινή παγκόσμια μέρα της ποίησης (21 Μαρτίου). Θα πρέπει να επισημάνω ότι το ποίημα αυτό συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο Ποίηση για την ποίηση (εκδόσεις Καστανιώτη, 2006), όπου ο Αντώνης Φωστιέρης και ο Θανάσης Θ. Νιάρχος ανθολόγησαν περίπου 150 ποιήματα με θέμα την ποίηση.