In other words Mona Baker → Με άλλα λόγια: Ένα εγχειρίδιο για τη διδασκαλία της Μετάφρασης
μετάφραση:
Τιτίκα Δημητρούλια,
Ευδοξία ΡένταΜε άλλα λόγια - Ένα εγχειρίδιο για τη διδασκαλία της Μετάφρασης - 3η έκδοσηΣελίδες:478
Κυκλοφορία:1/4/22
ISBN-13:978-960-531-472-9
Το βιβλίο της Mona Baker Με άλλα λόγια αποτελεί, εδώ και τριάντα σχεδόν χρόνια, ένα εμβληματικό εγχειρίδιο για τη διδασκαλία της μετάφρασης. Χωρίς να προϋποθέτει τη γνώση συγκεκριμένων ξένων γλωσσών, αποτελεί έναν πρακτικό οδηγό, βασισμένο σε διεξοδική έρευνα σε διάφορα πεδία όπως το λεξιλόγιο, η γραμματική, η πραγματολογία, η σημειωτική και η ηθική-δεοντολογία. Παρέχει έτσι μια στέρεη βάση για την εκπαίδευση της νέας γενιάς μεταφραστών και μεταφραστριών που διαθέτουν και σημαντικές γνώσεις και κριτική ικανότητα.
Η τρίτη έκδοση του ευπώλητου αυτού έργου στηρίζεται στη σύγχρονη θεωρία της γλωσσολογίας και της κοινωνικής σημειωτικής και καθοδηγεί τους εκπαιδευόμενους μεταφραστές και τις εκπαιδευόμενες μεταφράστριες στις πολλές και διαφορετικές αποφάσεις που καλούνται να λάβουν κατά την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου επεξηγούνται οι βασικές του έννοιες, επισημαίνονται οι ενδεχόμενες δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν από τις έννοιες αυτές και παρουσιάζονται διάφορες τεχνικές για την επίλυσή τους. Για τον σκοπό αυτό, αναλύονται αυθεντικά παραδείγματα προερχόμενα από διαφορετικά είδη μεταφρασμένων κειμένων σε πολλές γλώσσες. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου, προτείνονται πρακτικές ασκήσεις και δίνεται συμπληρωματική βιβλιογραφία για περαιτέρω εμβάθυνση.
Η τρίτη έκδοση του βιβλίου είναι πλήρως αναθεωρημένη, προκειμένου να αντικατοπτρίζει τις πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα της μετάφρασης. Περιλαμβάνει επίσης ένα νέο κεφάλαιο, το οποίο μελετά την αλληλεπίδραση του λεκτικού και οπτικού κώδικα σε ποικίλα είδη κειμένου, όπως η παιδική λογοτεχνία, τα κόμικς, ο κινηματογράφος, η ποίηση και οι διαφημίσεις.
Το σημαντικό αυτό έργο παραμένει ένα εγχειρίδιο αναφοράς για τους εκπαιδευόμενους και τις εκπαιδευόμενες στο πεδίο των μεταφραστικών σπουδών.
H Mona Baker είναι Ομότιμη Καθηγήτρια Μεταφραστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, στο Ηνωμένο Βασίλειο και Διευθύντρια του Κέντρου Μετάφρασης και Μεταφρασεολογίας Baker στη Σαγκάη (
https://www.sisubakercentre.org/). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Διεθνούς Ένωσης Μεταφραστικών και Διαπολιτισμικών Σπουδών (IATIS) και Αντιπρόεδρός της από τη δημιουργία της ως το 2015.
This book addresses the need for a systematic approach to the training of translators and provides an explicit syllabus which reflects some of the main intricacies involved in rendering a text from one language into another. It explores the relevance of some of the key areas of modern linguistic theory and illustrates how an understanding of these key areas can guide and inform at least some of the decisions that translators have to make. It draws on insights from current research in such areas as lexical studies, text linguistics and pragmatics to maintain a constant link between language, translation, and the social and cultural environment in which both language and translation operate.
In Other Words examines various areas of language, ranging from the meaning of single words and expressions to grammatical categories and cultural contexts. Firmly grounded in modern linguistic theory, the book starts at a simple level and grows in complexity by widening its focus gradually. The author explains with clarity and precision the concepts and theoretical positions explored within each chapter and relates these to authentic examples of translated texts in a variety of languages, although a knowledge of English is all that is required to understand the examples presented. Each chapter ends with a series of practical exercises which provide the translator with an opportunity to test the relevance of the issues discussed. This combination of theoretical discussion and practical application provides a sound basis for the study of translation as a professional activity.
Mona Baker is Chairman of the Education and Training Committee of the Institute of Translation and Interpreting. She has more than seventeen years’ experience as a translator and has taught at a number of academic institutions such as the University of Birmingham and the University of Manchester Institute of Science and Technology. She is General Editor of the forthcoming Routledge Encyclopedia of Translation Studies and co-editor of Text and Technology: In Honour of John Sinclair (1993).
Με άλλα λόγια: Ένα εγχειρίδιο για τη διδασκαλία της μετάφρασης (3η έκδοση)
Mona Baker
μετάφραση Τιτίκα Δημητρούλια, Ευδοξία Ρέντα (εκδ. Δίαυλος, 2022)
Δικαίως θεωρείται εμβληματικό στον χώρο της μεταφρασεολογίας αυτό το βιβλίο της Mona Baker. Αν και κυκλοφόρησε πριν από τρεις δεκαετίες, διατηρεί ακόμη τη φρεσκάδα και τη χρηστικότητά του. Τη φρεσκάδα του την οφείλει στις δύο αναθεωρημένες εκδόσεις του, στις οποίες έγιναν σημαντικές προσθήκες: αφενός στο περιεχόμενο (κεφάλαια περί ηθικής/δεοντολογίας και πολυσημειωτικών κειμένων), αφετέρου σε επιμέρους στοιχεία του κειμένου που αντανακλούν θεωρητικές και κοινωνικές εξελίξεις. Η χρηστικότητά του έγκειται στην προσέγγισή του, που βασίζεται στη σύνδεση της γλωσσολογίας με τη μεταφρασεολογία. Με άλλα λόγια, η Baker χρησιμοποιεί γλωσσολογικές έννοιες για την πρακτική ανάλυση μεταφραστικών παραδειγμάτων και τεχνικών, έχοντας ως στόχο την εκπαίδευση μεταφραστών και μεταφραστριών.
Θεμέλιος λίθος του συγγράμματος είναι η αρχή της ισοδυναμίας μεταξύ γλωσσών, η οποία εξετάζεται σε πολλαπλά επίπεδα, ιεραρχικά: λεξική ισοδυναμία, υπερλεξική ισοδυναμία, γραμματική, κειμενική, πραγματολογική και σημειωτική ισοδυναμία. Η εξέταση αυτών των διαφορετικών επιπέδων ισοδυναμίας γίνεται μέσα από άπειρα παραδείγματα σε διαφορετικές γλώσσες (στο Ευρετήριο γλωσσών αναφέρονται πάνω από 70!) και ποικίλα είδη κειμένων. Η ανάλυση αποσκοπεί στον εντοπισμό μεταφραστικών προβλημάτων διαφορετικών ειδών και την παρουσίαση τεχνικών αντιμετώπισής τους. Χρήσιμες ασκήσεις και βιβλιογραφία συμπληρώνουν κάθε κεφάλαιο.
Και μόνο η αναφορά στην πληθώρα των παραδειγμάτων μάς κάνει να αντιληφθούμε την πολυπλοκότητα που κρύβεται πίσω από τη μεταφορά αυτού του τόσο σημαντικού βιβλίου στα ελληνικά – χωρίς υπερβολή, θα πούμε ότι αποτελεί μεταφραστικό άθλο! Για να καταλάβουμε καλύτερα τι σήμαινε, ζητήσαμε από τις δύο πολύπειρες μεταφράστριες του έργου να μας περιγράψουν τις δυσκολίες τους, και ιδού τι μας είπε η κ. Τιτίκα Δημητρούλια, η οποία είχε και την επιστημονική επιμέλεια:
«Η μετάφραση του In Other Words της Mona Baker είχε πολλές δυσκολίες σε διάφορα επίπεδα, ορολογικές, πραγματολογικές, ειδικά λόγω της επιλογής των παραδειγμάτων από ένα ευρύ φάσμα γλωσσών, πέραν της Ευρώπης, επιπέδου ύφους. Ακόμη και πολύ απλές επιλογές, όπως η χρήση του α’ και β’ προσώπου από τη συγγραφέα ήταν ζητήματα προς σκέψη, με δεδομένες τις διαφορές στον ελληνόφωνο ακαδημαϊκό λόγο – παρότι όπως και η ίδια σχολιάζει με παραδείγματα η αγγλική νόρμα τείνει να επικρατεί, μέσω της μετάφρασης, σε πολλές παραδόσεις.
Η πιο μεγάλη δυσκολία είχε να κάνει, όμως, με την προσαρμογή ενός κειμένου που απευθύνεται σε αγγλόφωνους εκπαιδευόμενους και επαγγελματίες μεταφραστές κατά τρόπο που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ευρύτερα πλαίσια εκπαίδευσης στη μετάφραση στον ελληνόφωνο χώρο. Αυτό προϋπέθετε έναν –λελογισμένο για λόγους οικονομίας– σχολιασμό των διαφορών στις δομές της ελληνικής γλώσσας σε σχέση με την αγγλική, αλλά και την προσαρμογή των παραδειγμάτων στις επίστροφες μεταφράσεις [back translations], οι οποίες παρατίθενται εκ παραλλήλου με δημοσιευμένες μεταφράσεις στα έργα που έχουν εκδοθεί. Στόχος μας ήταν να μπορούν να αξιοποιηθούν τα πολύγλωσσα παραδείγματα με τον καλύτερο τρόπο και να δοθεί το έναυσμα για να προστεθούν και άλλα κατά τη διδασκαλία, όπως και να ενισχυθεί ο αναστοχασμός πάνω στη μεταφραστική πρακτική.»
Η κ. Ευδοξία Ρέντα αναφέρθηκε εκτενώς στην πολυγλωσσία των παραδειγμάτων, που αποτέλεσε το μεγαλύτερο πρόβλημα.
«H Baker σε όλα τα παραδείγματα αναγράφει γλώσσα-πηγή (ΓΠ), γλώσσα-στόχο (ΓΣ) και επίστροφη μετάφραση (ΕΜ) της γλώσσας-στόχου στα αγγλικά. Ας δούμε ένα παράδειγμα: σε μια λέξη της αγγλικής (ΓΠ) που παρουσιάζει δυσκολία στη μετάφρασή της στα γερμανικά (ΓΣ) δίνει την επίστροφη μετάφραση της γερμανικής λέξης στα αγγλικά (ΕΜ). Αυτή είναι η ενδεδειγμένη μέθοδος για το αγγλόφωνο αναγνωστικό κοινό. Ωστόσο, για το ελληνόφωνο αναγνωστικό κοινό, το θέμα δεν ήταν τόσο απλό, καθώς ο στόχος μας ήταν να δημιουργήσουμε ένα βιβλίο που δεν θα κουράζει τον αναγνώστη, αλλά και που θα περιλαμβάνει όσο περισσότερες και χρήσιμες πληροφορίες ήταν εφικτό. Οι επιλογές που είχαμε για τον χειρισμό των παραδειγμάτων ήταν οι εξής:
1. Να διατηρήσουμε την επίστροφη μετάφραση κάθε παραδείγματος στα αγγλικά, χωρίς να προσθέσουμε άλλη πληροφορία.
2. Να μεταφράσουμε στα ελληνικά την επίστροφη μετάφραση που αναγράφει το πρωτότυπο στα αγγλικά.
3. Να διατηρήσουμε την επίστροφη μετάφραση του πρωτοτύπου στα αγγλικά και να προσθέσουμε τη –μεταφρασμένη στα ελληνικά– επίστροφη μετάφραση του πρωτοτύπου.
Και αν αυτό δεν σας φτάνει, βάλτε και ένα ακόμα επίπεδο δυσκολίας. Για ορισμένα παραδείγματα, εκτός από τη γλώσσα-πηγή, τη γλώσσα-στόχο, την επίστροφη μετάφραση στα αγγλικά και τη μετάφραση της επίστροφης μετάφρασης στα ελληνικά, υπάρχει διαθέσιμη και η δημοσιευμένη μετάφραση στα ελληνικά. Δηλαδή, αρκετά από τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί η Baker στο εγχειρίδιο προέρχονται από βιβλία, τα οποία έχουν ήδη μεταφραστεί στα ελληνικά, όπως π.χ. Το χρονικό του χρόνου του S. Hawking. Δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε όλες αυτές τις δημοσιευμένες μεταφράσεις στο μεταφρασμένο εγχειρίδιο. Έτσι, η τέταρτη επιλογή μας ήταν να παραθέσουμε όλες τις μεταφράσεις, τη μία κάτω από την άλλη.
Τελικά, θεωρήσαμε ότι δεν είναι σοφό να παραλείψουμε πληροφορίες από τα παραδείγματα. Εφόσον υπάρχει έτοιμη η επίστροφη μετάφραση στα αγγλικά, καλό θα ήταν να τη συμπεριλάβουμε κι εμείς στο μετάφρασμα. Και επιπλέον, να τη μεταφράσουμε στα ελληνικά, έτσι ώστε να έχουμε και μια δεύτερη επίστροφη μετάφραση ακολουθούμενη, όπου ισχύει, από τη δημοσιευμένη μετάφραση. Όσο περισσότερες πληροφορίες, τόσο το καλύτερο για ένα τέτοιο εγχειρίδιο.»
Σαφώς, οι δύο μεταφράστριες είναι άξιες θαυμασμού και συγχαρητηρίων, καθώς πέτυχαν να διαμορφώσουν ένα ελληνικό έργο που εμπλουτίζει και αναδεικνύει το πρωτότυπο σύγγραμμα, κάνοντάς το ταυτόχρονα ακόμη πιο ελκυστικό στους ελληνόφωνους επαγγελματίες και εκπαιδευόμενους μεταφραστές!
— meta|φραση newsletter issue 191