Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου

[wings]

Σήμερα θα δούμε ένα άρθρο του «δικού μας» ποιητή Θέμη Λιβεριάδη:

Απέλιπεν Θεός πρίγκιπα Αλέξιον

Τόσοι εγωιστές ανακηρύσσονται ποιητές
A. Rimbaud

Αυτή η επιμειξία στον τίτλο παραπέμπει στον Αλεξανδρινό, στις «Ωδές στον πρίγκιπα» του Ασλάνογλου και, αορίστως πως, σε σοβιετικά μυθιστορήματα... Και εξηγούμαι: ο Ασλάνογλου ήτανε βέβαια έτοιμος από καιρό, θέλω να πιστεύω και θαρραλέος, μόνο που δεν άκουγε πια μουσικές εξαίσιες ή φωνές... Στριγκλιές ίσως από λογιώ λογιώ φρεναρίσματα ή αγωνίες να έφθαναν στο πλυσταριό, όπου αποχαιρέτησε τον κόσμο και τους θιάσους.
Τελευταία φορά που τον είδα, είκοσι τέσσερις μέρες πριν από το Θάνατο, ήμουνα σίγουρος ότι δεν ήθελε πια να ακούει. Γι’ αυτό ίσως δεν μου είπε να καθίσω. Ό,τι πρόλαβα να του πω το είπα όρθιος. Αυτός ήταν ο αμφιτρύων. Προάσπιζε το άσυλό του.
Αλλά ας συνεχίσω. Ο Νίκος είχε το άλλο «Εγώ» του, τον Πρίγκιπα, που τον εβάπτισε απ’ την αρχή Αλέξη. Θυμάμαι πολύ παλιά μού είχε πει «φαντάσου την ατμόσφαιρα στα ρωσικά μυθιστορήματα... οι ήρωες έχουν ωραία ονόματα αρχόντων ή αυτοκρατόρων και μιλάνε στον πληθυντικό, ακόμα κι όταν κάνουν έρωτα...»
Θα προσπαθήσω όσο γίνεται να αποφύγω βιογραφικές και βιωματικές ψηφίδες. Δεν βοηθάνε πάντα, καμιά φορά μάλιστα προκαταλαμβάνουν, για να μην πω ότι παραπλανούν.. Θέλω ωστόσο να κάνω μια τελευταία «χειραψία» με την ψυχή του Ποιητή.
Όσο ζούσε, και ιδίως τα πρώτα είκοσι χρόνια της γνωριμίας μας, δηλαδή από το 1956 μέχρι περίπου το 1976, δεν τον είδα ποτέ «κριτικά», ή με κάποια πρόθεση αξιολόγησης. Αυτό και από χαρακτήρα, και αυτογνωσία ίσως. Τον έβλεπα και τον αισθανόμουν σα φίλο. Λυπάμαι που τα αντίστοιχα είκοσι τελευταία χρόνια δεν βλεπόμασταν σχεδόν καθόλου. Η απόσταση σαν «άλλοθι»: αυτός Αθήνα ήδη, εγώ ακόμα Θεσσαλονίκη. Και κυρίως η απομόνωση. Αυτή την... ερωμένη αξιώθηκε.
Επειδή κατά καιρούς και ιδίως πρόσφατα, μετά το άγγελμα του θανάτου του, άκουσα και διάβασα μερικές εκδοχές για την «στόφα» και το έργο του, πρέπει ίσως να καταθέσω κι εγώ μερικά «πιστεύω» μου, παραμερίζοντας αναστολές και την ταπεινόφρονη «αυτογνωσία» που ανέφερα πιο πάνω.
Αν δεχθούμε λοιπόν πως υπάρχουν άτυπα κάποιες ομαδοποιήσεις ποιητών, που τις ορίζουν η εποχή, η ηλικία, οι ιδιοσυγκρασίες και ιδιομορφίες, το πολιτικό κύτταρο (νεκρό ή ζωντανό), και παρεπόμενα ή θεματολογία, νομίζω πως ο Ασλάνογλου ξεχώρισε και αποσπάσθηκε απ’ τους ομότεχνους του χωροχρόνου του, σε πρώτο βάθρο. Το ξεκαθάρισε από την αρχή:

Το πάθος που ξεπερνά την ευφροσύνη του κορμιού
και από σάρκα γίνεται πνευματική αγωνία...

ήτανε η ταυτότητά του, που την κατέθεσε μπαίνοντας στο πνευματικό αυτό σανατόριο. Η οπτική και το έργο του Αλέξη με παραπέμπουν συχνά σε κείνη τη σκηνή στο «Θάνατος στη Βενετία» του Τόμας Μαν αλλά και του Βισκόντι, όπου ο «ήρωας», ανήμπορος, βλέπει σε φόντο... Δύσης την Ομορφιά, που τόσο πόθησε, να τη χαίρονται άλλοι πιο βρόμικοι αλλά δυνατοί, κυλώντας και βιάζοντάς την πάνω στην άμμο. Αυτό ήταν το μερτικό του από την ηδονή. Η αίσθηση της ώριμης αγωνίας που φέρνει η μοναξιά

δίπλα στον Άλλο / μέσα στον Άλλο / μέσα στο πάθος του Άλλου...

Θα πρόσθετα και μια ιδιόρρυθμη αίσθηση του μάταιου, μιας πρωθύστερης συνείδησης του τέλους. Που μουδιάζει ή ευνουχίζει την πράξη, αλλά εξαγνίζει και την κάθε απόπειρά της... Αυτήν την ωριμότητα ή την επιλογή ο Αλέξης την είχε από μικρός. Όπως μου είπε κάποτε ο Βασίλης Βασιλικός, μερικοί από μάς είμαστε γέροι από τα δεκαοκτώ μας.
Μια άλλη παράμετρος, σε τούτη την προσέγγιση που επιχειρώ, είναι οι «επιλεγμένες» επιρροές. Συνήθως όταν ποιητής μεταφράζει ποιητή, προσπαθεί όσο του είναι δυνατό να μην «αντιγράψει» το έργο του άλλου, δεν μπορεί όμως πάντα να αποφύγει κάτι τέτοιο με τη ζωή του... Ο Rimbaud ακολούθησε το δρόμο μιας αυτοεξορίας. Πρόλαβε όμως να δώσει το «στίγμα» του... μήκος και πλάτος. Η παραίσθηση δεν είναι μέθοδος δραπέτευσης, όπως πιστεύουν μερικοί «φιλάνθρωποι» ρεαλιστές, αλλά τρόπος μιας βαθύτερης και ουσιαστικότερης όρασης των πραγμάτων. Δεν είναι παραποίηση της πραγματικότητας, αλλά το πρισματικό κοίταγμά της, που διαφορετικά θα χαθεί. Δεν είναι άνεση αλλά ανείπωτο βασανιστήριο, όπου χρειάζεται όλη την πίστη, όλη την υπεράνθρωπη δύναμη. Δεν είναι εστετισμός ενός αποκομμένου από τη ζωή ανθρώπου, αλλά η βαθύτερη συνείδηση του ίδιου αυτού κόσμου από μιαν ευαίσθητη μονάδα, που πληρώνει με την παραφροσύνη της να δει...
Τα διασυνδέω λοιπόν όλα αυτά με τις «Ωδές στον πρίγκιπα», που ουσιαστικά είναι το τελευταίο ποιητικό έργο του Ασλάνογλου, παρόλο που πιστεύω πως όλη αυτή η τραγική απομόνωση των τελευταίων χρόνων δεν μπορεί... πρέπει να άφησε κάποια... στολίδια του βυθού. Αυτά, αν βρεθούν, εύχομαι να έχουν «καλή τύχη», να πέσουν σε άξια και τίμια χέρια, γιατί η βεβαιότητα είναι σαν τις πορσελάνες, εύθραυστη και πολύτιμη.
Απαντώντας τώρα σε όσους αναρωτήθηκαν, παλιότερα αλλά και πρόσφατα, ποιος είναι αυτός ο Πρίγκιπας... τους βγάζω την ακριβή τη φορεσιά και τα στολίδια: είναι ο Αλέξης, ρακένδυτος, αξύριστος και πένης...

... Πρίγκιπα χρειάζομαι χρήματα κι άλλα χρήματα
... Η ανώφελη άγνοια χρειάζεται χρήματα για να παγιωθεί
... Χρειάζομαι χρήματα για να μεταμορφώσω ένα χερσότοπο σε πανδαιμόνιο μουσικής
Α πρίγκιπα! Κι είμαστε τόσο, μα τόσο φτωχοί...

Είναι ο ποιητής που αποκτά όραση με μια μακρόχρονη, απέραντη και λελογισμένη απορρύθμιση όλων των αισθήσεων. Όλες οι μορφές του έρωτα, της οδύνης, της τρέλας. Ψάχνει, εξαντλεί μέσα του όλα τα δηλητήρια, για να μη φυλάξει παρά μόνο τις πεμπτουσίες τους...

Και τώρα έρχεται η ατέλειωτη Νύχτα
Δε μιλάς και λέω η ώρα αργεί ακόμα
Μ’ αφήνεις, Άρχοντα...

Είναι ο Ποιητής που δεν μου λέει να καθίσω γιατί αυτός είναι ήδη έτοιμος να φύγει.

Άρχοντα, τι ελευθερία
όταν φτάνει η ευλογημένη ώρα
... Θα ’μαστε πια μαζί όλα τα χρόνια...

Ωστόσο, μέσα σ’ αυτήν τη στέρηση, σ’ αυτήν τη «φτώχεια», ο Πρίγκιπας δεν πούλησε «όπλα». Ούτε ο Rimbaud τα κατάφερε... Αυτά τα κάνουν άλλοι, ακόμα και στο χρηματιστήριο της Τέχνης.
Δεν μας ακούει πια ο Αλέξης Ασλάνογλου. Πρόλαβε όμως να μεταφράσει και την προμετωπίδα που παρέθεσα στην αρχή, απάντηση σε όσους επιμένουν να προκαλούν ανήμπορους νεκρούς.

(«Ενενήντα επτά», Οκτώβριος 1996)

Πηγή: το βιβλίο του Θέμη Λιβεριάδη Προχωρώντας στο διάδρομο, εκδόσεις Αρμός (2002)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Προσδοκία

[Ενότητα Αισθηματική ηλικία (1946-1949)]

Ήρθα

Σε είδα
τον καρπό του δεξιού σου χεριού σφυγμομέτρησα
τον καρπό της δικής μου οδύνης

Τα μάτια σου σταλάζανε στα μάτια μου
η φωνή σου έφθινε τόσο σιγά
το ρυθμό της καρδιάς μου

Με κούρασε η μακριά αναμονή
πόσα αστέρια δεν ξεχάστηκαν στη μνήμη μου
πόση προσδοκία χαμένη

Το σώμα σου είναι πολύ υπαρκτό
τα ναρκωμένα μαλλιά και τα χέρια κρυστάλλωσαν
φωνές και λυγμοί

Αντικριστήκαμε

Από τη συλλογή Δύσκολος θάνατος (1954)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Νυχτερινό

[Ενότητα Δύσκολος θάνατος (1950-1953)]

Ακόμα μια νύχτα σπαταλημένη. Ακόμα μια νύχτα
κάτω από τους ίδιους αστερισμούς

Ακόμα μια νύχτα θα σφίξω τα χέρια σου∙
τα μάτια σου είναι γατίσια σα μια ταράτσα φθινοπωρινού ξενοδοχείου
ο ουρανός υπόσχεται βροχή και ξέρεις
πόσο χλωμιάζουν οι ώρες, τα τρένα αρχίζουν χειμερινά δρομολόγια
κι ύστερα δεν ξέρω αν θ’ ακούω για πάντα
εκείνη τη ραγισματιά στη φωνή, εσένα μονάχα ή ένα γράμμα
δίχως καν σκέψη ανταπόκρισης

Ακόμα μια νύχτα σπαταλημένη, χαμένος σε παιδικές χορωδίες
θυμάμαι ένα κλάμα παιδιού όταν οι δρόμοι χαμηλώνουν τα φώτα

Από τη συλλογή Δύσκολος θάνατος (1954)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Μαλαματένια βροχή

[Ενότητα Αισθηματική ηλικία (1946-1949)]
 
Ο δρόμος δε μιλά
δεν ταξιδεύει

Στη στάσιμη ώρα
αγαπώ τα παιδιά
με μάτια από καθρέφτες

Σταλαματιές ενός άστρου
στον Βορρά
στον Νοτιά
 
Από τη συλλογή Δύσκολος θάνατος (1954)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

ωχρα σπειροχαιτη - modus vivendi - YouTube

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου & Ωχρά σπειροχαίτη, Modus vivendi (2010)

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Modus vivendi

[Ενότητα Νοσοκομείο εκστρατείας (1964-1968)]
 
Ν’ αφήνεσαι ράθυμα στο ρεύμα της θάλασσας, να λιμνάζεις
σε τόπους που πρόσκαιρα αγάπησες ή ν’ αναλώνεσαι
διαγνώνοντας άσκοπα αθεράπευτες περιπτώσεις

Να προσμένεις μιαν άνοιξη πως τάχα πλησιάζει
με τη νωχέλεια ηλιόλουστης μέρας που ξάφνου ναυάγησε
μες στις κατάφωτες παραθαλάσσιες κωμοπόλεις

Να ’σαι κατάμονος κι όμως κρυμμένος σε χίλιες καρδιές
να περάσεις στο αίμα αυτών που σ’ αγκάλιασαν πρόσκαιρα
να πληθαίνεις

Από τη συλλογή Νοσοκομείο εκστρατείας (1972)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Κι αν υποθέσουμε

[Ενότητα Νοσοκομείο εκστρατείας (1964-1968)]
 
Κι αν υποθέσουμε πως όλα έρχονταν καλά
και ταξιδεύαμε μαζί κι η πόλη έφεγγε
και το κατάστρωμα πλημμύριζε στη μουσική
κι η θάλασσα ήταν δική μας κι η στεριά
λουλούδιαζε σαν ανθισμένο περιβόλι
αν υποθέσουμε πως ταξιδεύαμε παντοτινά
κι η αγάπη σου ανάβλυζε μέσα στα μάτια –

Τι κουβεντιάζουμε, κανένα γιατρικό δεν ωφελεί
καμιά αλλαγή στο αίμα δεν αντέχει

Από τη συλλογή Νοσοκομείο εκστρατείας (1972)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Αισθηματικό τραγούδι

[Ενότητα Αισθηματική ηλικία (1946-1949)]
 
Αν φύγεις εκεί που η θάλασσα σμίγει με μουσικές και με φώτα
να θυμάσαι κάνει κρύο σ’ αυτό τον παράξενο κόσμο
δεν έχω τίποτε άλλο, μόνο δάκρυα
που παίζουν με το μουσκεμένο φως του δρόμου
 
Από τη συλλογή Δύσκολος θάνατος (1954)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[F_idάνι]

Ένα από τα πιο όμορφα ποιήματα αποχωρισμού που έχω διαβάσει.

Όχι για τίποτε άλλο, παρά για το ότι το μουσκεμένο φως του δρόμου καμιά φορά κρύβει πολύ περισσότερες μουσικές και φώτα
από ό,τι οι θάλασσες που σμίγουν με τις μουσικές και τα φώτα.

Όσο για το κρύο... Παράξενος και κρύος ο κόσμος χωρίς ούτε ένα δάκρυ... Κι ας είναι γεμάτος ταξίδια και θάλασσες και μουσικές και φώτα...

[wings]

Δυστυχώς, Έφη μου, είναι παράξενος ετούτος ο κόσμος ακόμα κι όταν έχει έστω κι ένα δάκρυ. Ίσως γιατί μας μάθανε να μην αφήνουμε τα δάκρυά μας να παίζουν με το μουσκεμένο φως του δρόμου ή πάλι ίσως γιατί δεν μας αρέσει να δείχνουμε ότι τα κάναμε μούσκεμα κι έτσι κάνει πάντα κρύο στον παράξενο κόσμο που εμείς οι ίδιοι φτιάξαμε.

[F_idάνι]

Ναι, όντως... αν και σε κανέναν δεν αρέσει να παραδέχεται ότι τά 'κανε μούσκεμα, είμαστε φτιαγμένοι από νερό. Ακόμα και το φως μουσκεμένο πιο πολύχρωμο μας φαίνεται, καμιά φορά.

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Οι κερασιές ανθίζουν
 
Οι κερασιές ανθίζουν πάλι. Πρόσκαιρες
έρχονται και περνούν με τη βροχή
βλασταίνουνε με το φιλί κι ύστερα σβήνουν

Γι’ αυτό τις ψηλαφίζω και πικραίνομαι
φυτοζωούν για λίγο κι ύστερα εξατμίζονται
μαζί με το φιλί σου, χάνονται
για πάντα μες στο ρεύμα του καιρού

Από τη συλλογή Ποιήματα για ένα καλοκαίρι (1963)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Τελευταίος σταθμός

[Ενότητα Δύσκολος θάνατος (1950-1953)]

Αυτό το βράδυ στάθηκε το πιο γλυφό. Το ήπια
σταλαματιά σταλαματιά καθώς σκεφτόμουνα
πως ό,τι δόθηκε δεν παίζει με τ’ αποσιωπητικά
δε μιλά τη γλώσσα της επιστροφής θα ξανάρθω με τα πρωτοβρόχια

Αυτό το βράδυ έφυγε ακόμα ένας. Χάθηκε
εκεί που σβήνεις ένα ένα τα φώτα σου στον ουρανό
και τίποτα δεν είναι πια να ξαναρχίσει

Κι εγώ να σκέφτομαι το βράδυ αυτό, να μη μπορώ να μιλήσω
τα μάτια υγρά, το στόμα υγρό, τα μαλλιά μουσκεμένα
σαν τα παράθυρα σ’ ένα βαγόνι τρίτης θέσης
και βλέπεις αόριστα πως τίποτε πια δεν ωφελεί
μες στα χαλαρωμένα χέρια και στα πεσμένα μαλλιά σου

Από τη συλλογή Δύσκολος θάνατος (1954)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Ερημικό

[Ενότητα Αισθηματική ηλικία (1946-1949)]

Απόψε χιόνισε πολύ
στην πολιτεία

Αγάπες και κρύσταλλα
χυμούν μες στη νύχτα

Πού να γείρω το κεφάλι
ν’ ατενίσω τη σιωπή των δέντρων
ν’ αγαπήσω

Πού να γείρω το κεφάλι

Από τη συλλογή Δύσκολος θάνατος (1954)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Μνήμη

[Ενότητα Αισθηματική ηλικία (1946-1949)]

Μέσα στα σκονισμένα χαρτιά που ο ήλιος ξεγυμνώνει
ξένο δωμάτιο, άρωμα βορινό, θολωμένες μορφές
στην ίδια γη, συγκεχυμένα ποτήρια από ανάσες

Ένα κιτρινισμένο φύλλο άγγιξα
φτερούγα από ανάμνηση του 48

Βαθμοί λατινικών και αρχαίο θέμα
langues vivantes, sciences naturelles

Ο ταξιδιώτης που έφυγε προχθές
άφησε το αχνάρι του Βορρά στα δάχτυλά μου

Η μνήμη του στη θλίψη ενός καλοκαιριού
θα λιγοστεύει

Από τη συλλογή Δύσκολος θάνατος (1954)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)

[wings]

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Τα μάτια σου

[Ενότητα Αισθηματική ηλικία (1946-1949)]

Όταν κοιτάζω τα μάτια σου, μορφή απροσπέλαστη
δεν ξέρω, δεν μπορώ, μια θάλασσα δίχως χρωματισμένα φώτα
ματαιωμένες γιορτές, πικρή γεύση του άδειου
και ανώφελου καιρού

Από τη συλλογή Δύσκολος θάνατος (1954)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Ο δύσκολος θάνατος (Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1985)