Translation - Μετάφραση

Translation Assistance => Greek monolingual forum => Γλωσσικά Σημειώματα => Topic started by: wings on 27 Aug, 2006, 15:03:09

Title: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: wings on 27 Aug, 2006, 15:03:09
Ήταν Απρίλιος του 2000 (15-16/04/2000) όταν η Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (η γνωστή μας ΕΣΗΕΑ) οργάνωσε ένα συνέδριο με θέμα «Δημοσιογραφία & Γλώσσα».

Το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ εξέδωσε τα πρακτικά του συνεδρίου αυτού (Αθήνα, 2001) σε έναν εξαιρετικά επιμελημένο τόμο με τίτλο Δημοσιογραφία και γλώσσα. Προλογίζουν οι καθηγητές του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, Εμμανουήλ Κριαράς και Δημήτρης Μαρωνίτης (η ομιλία του Δημήτρη Μαρωνίτη είναι η εισαγωγή στο Εγκόλπιο της ορθής γραφής (https://www.translatum.gr/forum/index.php/board,43.0) που ήδη είχαμε την ευκαιρία να διαβάσουμε σε άλλο θέμα της ίδιας ενότητας του Τρανσλάτουμ).

Ο Εμμανουήλ Κριαράς δεν μπόρεσε να παραστεί στο συνέδριο αυτό λόγω προβλημάτων υγείας αλλά έστειλε στους ανθρώπους της ΕΣΗΕΑ το κείμενό του που διαβάστηκε ως ο εναρκτήριος λόγος της εκδήλωσης.

Απολαύστε, λοιπόν, όσοι δεν είχατε ποτέ την τύχη να τον ακούσετε ή να διαβάσετε μεγάλο κείμενό του αλλά και όσοι τον ξέρετε καλά, αυτόν τον σπουδαίο δάσκαλό μας σε μια έξοχη παράθεση γλωσσικών προβλημάτων του καιρού μας και τρόπων αντιμετώπισής τους.

Είχα την τύχη να διαβάσω αυτό το κείμενο πριν ένα χρόνο και ομολογώ ότι με συγκλόνισε. Το θεωρώ εξίσου «εγκόλπιο», συνοπτικό, βατό και μεστό, κατάλληλο για χρήση από όλους μας γιατί ανοίγει νέους ορίζοντες, πολύ φωτεινότερους, στον τρόπο που χειριζόμαστε τα γραπτά μας.

Ευχαριστώ τον φίλο δημοσιογράφο Βασίλη Σολιόπουλο της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης (ΕΣΗΕΜ-Θ) που είχε την καλοσύνη να μου δανείσει το βιβλίο ώστε να απομονώσουμε αυτές τις μοναδικές «οδηγίες προς τους ναυτιλομένους του Τρανσλάτουμ στα πελάγη της ελληνικής γλώσσας». :-)

Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση

Εμμανουήλ Κριαράς

Είμαι υποχρεωμένος, αγαπητοί σύνεδροι, να ευχαριστήσω τους οργανωτές του συνεδρίου που θεραπεύοντας την αδυναμία μου να κατεβώ στην Αθήνα και να χαρώ από κοντά το συνέδριο πρότεινα να διαβαστεί το κείμενο της εισήγησής μου. Ευχαριστώ και εσάς, αγαπητοί σύνεδροι, που θα θελήσετε να προσέξετε την εισήγησή μου, έστω και ιδιότυπα παρουσιασμένη. Συγχαίρω παράλληλα το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ για την πολύ χρήσιμη πρωτοβουλία του να οργανώσει το διήμερο τούτο.

Σκέφτηκα να σας μιλήσω για ορισμένες βασικές προϋποθέσεις για μια σωστή γλωσσική χρήση, όπως τα βλέπω εγώ τουλάχιστον τα πράγματα. Καθήκον, νομίζω, έχομε -όσοι πιστεύουμε πως το μπορούμε- να βοηθήσομε ώστε και ο γραπτός και ο προφορικός μας λόγος να μπορέσει μέσα στα χρόνια που έρχονται να διαμορφωθεί κάτω από τη γραφίδα όσο γίνεται περισσότερων χρηστών ικανοποιητικά και καλαίσθητα.

Πριν κάμω αναλυτικότερο λόγο για τις προϋποθέσεις καλής γλωσσικής χρήσης, θα ήθελα να συνειδητοποιήσομε όλοι μας ότι, αν σε περιορισμένο ευτυχώς βαθμό περνά ακόμη κάποια κρίση ο γραπτός μας λόγος, αυτό οφείλεται στο δυσάρεστο γεγονός ότι η περίοδος του καθαρευουσιανισμού και συνεπώς και η περίοδος των εναντίον του γλωσσικών αγώνων επεκτάθηκε τόσο χρονικώς ώστε η ίδια η καθαρεύουσα να ξεπέσει ακόμη και ανάμεσα στους ίδιους τους καθαρευουσιάνους. Αυτό ίσχυσε ιδίως στο σχολείο, όπου συνέβαινε ακόμη και ο δάσκαλος συχνά να μην είναι σε θέση να διδάξει σωστά το μαθητή όσα ήταν υποχρεωμένος να διδάξει. Από το άλλο μέρος στο δημοτικιστικό στρατόπεδο με την παράταση των γλωσσικών αγώνων και την ποικίλη προέλευση των αγωνιστών διαιωνίζονταν και ανάμεσα στους δημοτικιστές οι ποικίλες απόψεις για τη λύση του προβλήματος. Αλλ' ακόμη και τούτο: όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και η πολιτεία αισθάνθηκε την ανάγκη να λύσει το ζήτημα με την αναγνώριση της δημοτικής, το ενδιαφέρον του κράτους περιορίστηκε σχεδόν μόνο στο χώρο της εκπαίδευσης και εν μέρει της δικαιοσύνης. Δε φρόντισε να διαφωτίσει, με τα ποικίλα μέσα που είχε στη διάθεσή του, και τους άλλους κρατικούς λειτουργούς, καθώς και τα ευρύτερα στρώματα του λαού για τη σημασία και το περιεχόμενο της γλωσσικής μεταβολής. Έτσι βρισκόμαστε σήμερα μπροστά στο φαινόμενο ορισμένοι τουλάχιστον από εκείνους που χειρίζονται γραφίδα να περιπίπτουν σε σφάλματα συχνά ασυγχώρητα. Η θεραπεία του κακού είναι επιτακτική και επείγουσα. Το αγαθό αποτέλεσμα κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορούμε να το επιτύχομε;

* * *

Τα περιορισμένα χρονικά όρια που έχω στη διάθεσή μου δε μου επιτρέπουν να χειριστώ το θέμα με την απαιτούμενη άνεση. Είμαι υποχρεωμένος με αφοριστικό κάπως τρόπο να σας ανακοινώσω τις σκέψεις μου.

Μια γενική αρχή μάς υπαγορεύει να μιλούμε και να γράφομε όσο γίνεται φυσικότερα και χωρίς επιτήδευση. Οφείλομε να αποφεύγομε τις πομπώδεις διατυπώσεις για τα απλούστερα γεγονότα και τις απλούστερες καταστάσεις -συνήθεια που συχνά την ακολουθούσε η καθαρεύουσα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει κατ' αρχήν να αποφεύγομε τους αρχαϊσμούς, στους οποίους μας είχε συνηθίσει η καθαρεύουσα. Όμως είναι βέβαιο ότι κάθε γραπτή γλώσσα πολιτισμένου λαού διαμορφώνεται και με τη βοήθεια αρχαϊστικών γλωσσικών στοιχείων. Κανείς δεν πίστεψε και δεν πιστεύει σε μιαν απόλυτη καθαρότητα του δημοτικού λόγου. Βέβαια με το άπλωμά της η δημοτική ήταν φυσικό ως ένα βαθμό να γίνεται καθαρότερη και ομαλότερη. Άλλο όμως είναι να δέχεσαι στη γραπτή γλώσσα τα απαραίτητα αρχαϊστικά στοιχεία και άλλο από κακή συνήθεια να μην μπορείς να απαλλαγείς από άχρηστα πια αρχαϊστικά στοιχεία. Και το χειρότερο είναι τα αρχαϊστικά αυτά στοιχεία με την παραμόρφωση που από πολλούς δέχονται να σε οδηγούν σε γλωσσικά τέρατα -δημιουργήματα γλωσσικής άγνοιας ή γλωσσικής παρεξήγησης. Πράγματι τόσο βαθιά υπήρξε η επίδραση στη γλωσσική μας νοοτροπία της υπερβολικής αρχαϊστικής τάσης της καθαρεύουσας ώστε οι λιγότερο κατατοπισμένοι και από τους σημερινούς δημοτικιστές να μη μπορούν να απαλλαγούν από την κακή συνήθεια του άτοπου αρχαϊσμού, που καταντά συχνά όχι μόνο φόρτος του λόγου μας, αλλά και πραγματικός κίνδυνος διαστροφής αρχαϊσμών, που καν δεν τους χρειαζόμαστε. Συναντά κανείς σε γραπτό νεοελληνικό κείμενο τάχα αρχαϊστικούς τύπους της μορφής: νεοεισελθείς. Αυτός που χρησιμοποίησε το δήθεν αρχαϊστικό αυτό τύπο δέχτηκε την άχρηστη σ' εμάς σήμερα μετοχή παθητικού αορίστου, που τη διέστρεψε μάλιστα σύμφωνα με την αμάθεια του: εισελθών το έκαμε εισελθείς (κατά τα άλλα δημοσιευθείς, τιμωρηθείς). Περιπτώσεις τέτοιων αποκαρδιωτικών αρχαϊσμών δεν είναι σπάνιες. Η κατάσταση αυτή όσο παρατείνεται χειροτερεύει. Και αυτό πρέπει να το προσέξομε.

Επίσης δυσκολίες συναντά ο κοινός χρήστης του γραπτού λόγου όταν βρίσκεται στην ανάγκη να χρησιμοποιήσει γραμματικά στοιχεία της καθαρεύουσας που άλλοτε είναι απαραίτητα και άλλοτε όχι. Στις περιπτώσεις που είναι απαραίτητα πρέπει να διδαχτεί τη χρήση τους ο μη ενημερωμένος. Αυτό βέβαια μπορεί να γίνει στο σχολείο. Εκείνος που δε διδάχτηκε συστηματικά ούτε καθαρεύουσα ούτε δημοτική στα χρόνια των σπουδών του -είναι η περίπτωση πολλών Νεοελλήνων- βρίσκεται σε προφανή δυσκολία και οδηγείται συχνά σε σφάλμα. Γι' αυτό και δικαιολογημένη, νομίζω, είναι η σύσταση: κατ' αρχήν αποφεύγετε τους αρχαϊσμούς, γιατί συχνά είναι επικίνδυνοι.

Ένα είδος αρχαϊσμού που εξακολουθεί να ταλαιπωρεί τη ζωντάνια της γλώσσας μας είναι η άμετρη χρησιμοποίηση αφηρημένων ουσιαστικών στις περιπτώσεις που η παρουσία ρημάτων θα έδινε μιαν αναμφισβήτητη ζωντάνια στο λόγο μας. Η καθαρεύουσα μιμούμενη τη γαλλική γλωσσική χρήση κατά κόρον χρησιμοποιούσε αφηρημένα ουσιαστικά. Η υπέρμετρη χρήση τους αλλοιώνει πολλές φορές το γλωσσικό χαρακτήρα της γλώσσας, στο συντακτικό ιδίως πεδίο. Γράφουν πολλοί λ.χ. η αποφυγή λήψης απόφασης, ενώ μπορούσαν εξαίρετα να πουν: να αποφύγομε να πάρομε απόφαση. Έτσι ο λόγος γίνεται φυσικότερος, ζωντανότερος.

Αρχαϊσμός ως ένα βαθμό ανεκτός είναι η χρησιμοποίηση του ο οποίος, η οποία, κλπ., όμως και εδώ η κατάχρηση δεν είναι επαινετή. Η γλώσσα μας χρειάζεται συχνότατα το αναφορικό και άκλιτο που. Είναι βέβαιο όμως ότι η πολλαπλή και συνάμα συχνή χρήση του νεοελληνικού αυτού συνδέσμου οδηγεί συχνά και σε φανερή ασάφεια και σε ακαλαισθησία λόγου. Ακριβώς γι' αυτό δεν προγράφεται, αλλά και δεν επαινείται η συχνή χρήση τού ο οποίος, ούτε η συχνή χρήση τού που ο συγκερασμός είναι συχνά αναγκαίος.

Ακόμη και όταν ο αρχαϊσμός είναι απόλυτα δικαιολογημένος όπως στους αορίστους του τύπου κατέγραψα (όπου η εσωτερική συλλαβική αύξηση είναι βέβαια αρχαϊσμός), είναι ενδεχόμενο ο μη κατατοπισμένος χρήστης να οδηγηθεί σε σφάλμα σχηματίζοντας εσφαλμένη προστακτική υπέγραψε αντί υπόγραψε. Το σφάλμα ακούγεται συχνά.

Δυσκολία συναντά ο λιγότερο ενημερωμένος όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσει επίθετα αρχαϊστικής προέλευσης του τύπου ευθύς, ειλικρινής, ασθενής, όταν χρησιμοποιούνται στη γλώσσα μας και ως ουσιαστικά. Τέτοια επίθετα, όταν διατηρούν τη χρήση τους ως επιθέτου κλίνονται κατά το αρχαίο πρότυπο: η ασθενής υπεράσπιση - της ασθενούς υπεράσπισης. Όταν χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά, θα κλιθούν κατά τα αρχαία πρωτόκλιτα: το κρεβάτι του ασθενή. Ένα επίθετο που απαντά μόνο ως επίθετο, θα κλιθεί πάντοτε κατά το αρχαίο σύστημα.

Σημειώνω ότι η χρήση της μεσοπαθητικής φωνής δεν είναι πολύ συνηθισμένη στη σύγχρονη σωστή δημοτική γλώσσα. Οπωσδήποτε όμως πρέπει να αποφεύγομε τον παθητικό αόριστο. Ούτε το κλήθηκε (δήθεν απλοποίηση του εκλήθη) είναι ανεκτό στο γραπτό μας λόγο, ούτε το καλέστηκε, που και αυτό το έγραψαν ορισμένοι δημοτικιστές. Η κανονική δημοτική θα χρησιμοποιήσει κατασκευή σε ενεργητική φωνή: τον κάλεσαν. Οπωσδήποτε όμως πρέπει να αποφεύγεται η χρήση της μετοχής του παθητικού αορίστου: δημοσιευθείς, κρατηθείς, κλπ., ενώ η μετοχή του μεσοπαθητικού ενεστώτα: γραφόμενος, παρουσιαζόμενος, ελεγχόμενος είναι παραδεκτή. Είναι βέβαιο ότι η μονολεκτική παρουσία της μετοχής του μεσοπαθητικού αορίστου εξοικονομεί λέξεις, όμως βασικό είναι ότι μια τέτοια μετοχή δεν προσαρμόζεται στο νέο κλιτικό σύστημα. Είναι ενδεχόμενο μάλιστα ο χρήστης τέτοιας μετοχής να παραπλανηθεί σε λανθασμένο σχηματισμό, όπως στο παράδειγμα που σας ανέφερα προηγουμένως: το τερατώδες νεοεισελθείς. Φυσικά και η αρχαία μετοχή του αορίστου της ενεργητικής φωνής (γράψας, κινήσας, κλπ.) είναι ξένη και αυτή στο σύγχρονο κλιτικό σύστημα.

Ότι πρέπει να αποφεύγονται και μετοχές ενεστώτα του τύπου γράφων, διευθύνων δείχνει και το σφάλμα που ακούστηκε πρόσφατα από την τηλεόραση: η παρατήρηση του διευθύνων συμβούλου. Το αρχαϊστικό διευθύνων παρέμεινε άκλιτο, γιατί ο χρήστης, όχι πολύ ενημερωμένος, αδυνατούσε να το κλίνει, καθώς ήταν βέβαια τύπος αρχαϊστικός.

Γενικώς θα έλεγα ότι ο πιο ανώδυνος αρχαϊσμός θα ήταν ο δανεισμός για το λόγο μας λεξιλογικών στοιχείων αρχαίων. Ένας αρχαϊσμός που συναντάται μάλλον συχνά σε κείμενα όχι πολύ συνεπών δημοτικιστών είναι η «γενική απόλυτος». Τις περισσότερες φορές χρησιμοποιείται κανονικά. Όμως προσωπικά τον θεωρώ αρχαϊσμό όχι απαραίτητο στον κανονικό δημοτικιστικό λόγο. Μπορούμε να τον αντικαταστήσομε με μια διαφορετική διατύπωση.

Είναι ανάγκη να είμαστε πάντοτε σε θέση να διαισθανόμαστε πότε πρέπει να ακολουθήσομε την αρχαία σύνταξη και πότε να την αποφύγομε, λόγου χάριν μερικοί γράφουν: η συμμετοχή στη συζήτηση του Δημητριάδη ως βουλευτής και γράφουν εσφαλμένα. Άλλο παράδειγμα: Η επιτυχημένη πορεία του ως σύμβουλος. Και αυτό είναι εσφαλμένο. Πρέπει να γράψομε: η συμμετοχή στη συζήτηση του Δημητριάδη ως βουλευτή (γενική πτώση) και Η επιτυχημένη πορεία του ως συμβούλου. Σε τέτοιες εκφράσεις θα ακολουθήσομε την αρχαία ομοιόπτωτη σύνταξη.

Καμιά φορά παραβαίνομε την κατά παράδοση ομοιόπτωτη- χρήση και γράφομε, όπως εντελώς τελευταία διάβασα σε σοβαρή αθηναϊκή εφημερίδα (κράμα αρχαϊσμού και σολοικισμού): «Επί θύραις η σύσταση του "Αλεξάνδρειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο"», ενώ ο ίδιος δημοσιογράφος στη συνέχεια του λόγου του το ίδιο γεγονός το διατυπώνει σωστά: σύσταση του «Αλεξάνδρειου Κέντρου». Τελευταία εκλεκτός συνάδελφός μου, ο κ. Πετρούνιας, δικαιολογημένα (με επιστολή του στην Καθημερινή της 22 Μαρτίου) διαμαρτυρόταν για τα ανάλογα: τον πρόεδρο του Μεξικό, τη σκάλα του Μιλάνο. Φυσικά κανονικά γράφονται: το μέλλον της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ ή τα γεγονότα του Μπαγκλαντές. Εδώ οι λέξεις που συνοδεύουν το άρθρο δεν μπορούν να προσαρμοστούν στο κλιτικό μας σύστημα και μένουν αμετάβλητες.

Καμιά φορά -και δεν είναι περίεργο σε μια εποχή που δικαιολογημένα έχομε εγκαταλείψει την καθαρεύουσα- καλλιεργούμε τον εκδημοτικισμό. Και βέβαια δεν πρέπει να καταδικάζομε κάθε εκδημοτικισμό. Πολλές αρχαϊστικές φόρμουλες πρέπει να αποφεύγονται. Ιδιαίτερη σημασία οφείλομε να αποδώσομε στο ύφος του λόγου μας, είτε προφορικός είναι είτε γραπτός. Ανάλογα με την ατμόσφαιρα των συμφραζομένων θα χρησιμοποιήσομε δημοτικότερο ή λογιότερο (θεωρητικότερο) γλωσσικό τύπο. Αλλιώς θα μιλήσω με τη γυναίκα μου και το παιδί μου, αλλιώς με τον προϊστάμενό μου ή ένα πρόσωπο σεβαστό. Αλλιώς γράφει ο λογοτέχνης το διήγημά του και αλλιώς διατυπώνει το λόγο του σε μια κριτική του ή σε ένα θεωρητικό σύγγραμμα. Το ύφος του προφορικού λόγου πρέπει να διαφέρει από το ύφος του γραπτού.

Ορισμένες υπερβολικές ίσως χρήσεις χαρακτηρίζονται καμιά φορά ως εκδημοτικισμός, όπως τα Ιούνης, Ιούλης, όμως δεν είναι. Πρόκειται μάλλον για ιδιωματισμούς. Οι τύποι αυτοί των ονομάτων των μηνών λέγονται σε ορισμένα ιδιώματα. Διαφορετικό είναι το ζήτημα αν πρέπει να χρησιμοποιούνται στο συνήθη λόγο, μια και πρόκειται για ιδιωματικά στοιχεία. Οι δημοτικοί τύποι των άλλων μηνών είναι απλώς λαϊκότεροι: Μάρτης, Απρίλης, κλπ.

Δε χωρεί εκδημοτικισμός σε κύρια ονόματα συγγραφέων και άλλων επώνυμων προσώπων που ο κάτοχός τους τα θέλησε διατυπωμένα σε δημοτικό τύπο. Δε θα πούμε: Γληγόρης ή Γρηγόρης Ξενόπουλος, αλλά Γρηγόριος Ξενόπουλος γιατί έτσι υπέγραφε ο γνωστός συγγραφέας. Ούτε θα πούμε: Ίωνας Δραγούμης, γιατί ο Δραγούμης υπέγραφε: Ίων. Προκειμένου και για επίθετα γνωστών ιστορικών προσώπων του νεότερου ελληνισμού, θα σεβαστούμε την επιθυμία τους. Θα κλίνομε Μοισιόδαξ-Μοισιόδακος και όχι Μοισιόδακας με εκδημοτικισμό. Ακόμη και την ορθογραφία που ακολουθούσε ο παλαιότερος λ.χ. καλλιτέχνης θα τη σεβαστούμε. Έτσι θα γράψομε: Μανώλης Καλομοίρης με ω(μέγα) και όχι σωστά: Μανόλης (με όμικρον).

Καμιά φορά βρισκόμαστε στην ανάγκη να χρησιμοποιήσομε ένα παλαιότερο ρητό διατυπωμένο στην αρχαία ή την αρχαΐζουσα γλώσσα. Πρέπει το ρητό να δοθεί εντελώς αμετάβλητο. Δε χρειάζεται κανέναν εκδημοτικισμό, γιατί τότε θα χάσει το χρώμα του.

Παράλληλα με τον εκδημοτικισμό ή τον αρχαϊσμό υπάρχει και η τάση για το νεολογισμό. Σε μιαν εποχή που η τεχνολογία ολοένα προάγεται και τα επαγγέλματα αλλάζουν με μεγάλη ταχύτητα, σε μιαν εποχή παγκοσμιοποίησης (νά μια λέξη που δεν τη βρίσκω σε κανένα από τα πρόσφατα λεξικά της γλώσσας μας) δεν είναι περίεργο που και το λεξιλόγιο υφίσταται μιαν αλλαγή, έναν πλουτισμό, μια μεταμόρφωση. Όμως και από μόνη της η κάθε γλώσσα με τον καιρό δημιουργεί νέες λέξεις ικανοποιώντας όχι μόνο γενικότερες αλλά και προσωπικές του κάθε χρήστη ανάγκες και επιθυμίες. Η τάση αυτή εξυπηρετείται απ' αυτά που η γραμματική ονομάζει παραγωγή και σύνθεση. Εμάς εδώ αυτή τη στιγμή μας ενδιαφέρει η δημιουργία νέων λέξεων από το άτομο. Στο χώρο αυτό καμιά φορά ο χρήστης κάνει κατάχρηση των δυνατοτήτων που έχει στη διάθεσή του. Εντελώς πρόσφατα σε κείμενο γνωστού λογίου διαπίστωσα μια τάση δημιουργίας νεόπλαστων λέξεων που δεν τις βρίσκω σε κανένα από τα τρία πρόσφατα λεξικά της νέας μας γλώσσας. Πρόκειται για λέξεις όπως μισοάσχετος (αντί σχεδόν άσχετος), απωανατολικός (= της Άπω Ανατολής), παλαιοδημοτικισμός (ύφος παλαιοδημοτικιστικό). Νομίζω ότι με την τακτική αυτή φτάνομε στην υπερβολή. Δημιουργούμε λέξεις κατεξοχήν πολυσύλλαβες και καμιά φορά ακαλαίσθητες. Και εδώ συνιστάται το μέτρον. Κανονικό, νομίζω, είναι να επιδοκιμάζεται ο νεολογισμός που βρήκε τη γενικότερη παραδοχή. Άλλοι κάνουν κατάχρηση δημιουργώντας κατά κόρον σύνθετα με δεύτερο συνθετικό το -ποίηση. Τα καθηγητοποίηση, θεατρικοποίηση, πολυτασικότητα (= ύπαρξη πολλών τάσεων) καλό είναι να αποφεύγονται και να προτιμάται η περίφραση. Το μεταφραστικό δάνειο θεατράνθρωπος το θεωρώ ατυχή σχηματισμό από το homme de theatre. Δικαιολογημένα δεν είπαμε γραμματάνθρωπος, αλλά άνθρωπος των γραμμάτων. Μπορούσαμε επομένως να πούμε και άνθρωπος του θεάτρου ή θεατρογνώστης.

Αντίστοιχη προς τον άτοπο και άκαιρο αρχαϊσμό είναι η χρησιμοποίηση στο λόγο μας ιδιωματικών στοιχείων. Η χρησιμοποίησή τους δικαιολογείται -και δικαιώνεται μάλιστα- στο λογοτέχνη, όταν το είδος του γραπτού του επιβάλλει τη χρήση τέτοιων στοιχείων. Όμως ούτε στον επιστημονικό ούτε στον τεχνικό και τον άλλο θεωρητικό λόγο έχουν τη θέση τους τέτοια στοιχεία.

Νομίζω, δικαιολογημένη είναι η σύσταση να αποφεύγεται ο μακροπερίοδος λόγος, που οδηγεί σε νόημα που καμιά φορά δύσκολα το παρακολουθούμε. Ιδιαίτερα μάλιστα κουραστικές είναι οι αλλεπάλληλες δευτερεύουσες προτάσεις. Συνιστάται ακόμη να αποφεύγονται έκδηλα αρχαϊστικές συντάξεις ρημάτων. Καμιά φορά συντάσσομε τα νεοελληνικά ρήματα ή ακολουθώντας την αρχαία τους σύνταξη, που δεν ταυτίζεται πάντοτε με τη νεοελληνική, ή συντάσσομε κατά το νοούμενο και όχι κατά το γραφόμενο. Έτσι πράγματι εξηγούνται πολλά νεοελληνικά συντακτικά σφάλματα, π. χ. διαβάζει κανείς ότι «το κτήριο χρειάζεται επισκευών» αντί «χρειάζεται επισκευές». Το νοούμενο εδώ που οδήγησε στο λάθος είναι «έχει χρείαν επισκευής».

Υπογραμμίζω την ανάγκη να χρησιμοποιούμε, όταν γράφομε, όσο γίνεται, κύριες προτάσεις και όχι εξαρτημένες, όχι υποτελείς. Κατορθώνομε έτσι ο λόγος μας να κερδίζει σε ζωηρότητα και εμείς επιτυγχάνομε περισσότερη επαφή με τον αναγνώστη. Συνάμα ο λόγος μας γίνεται επαρκέστερος από καλαισθητική άποψη. Αποφεύγομε τις δευτερεύουσες προτάσεις όταν αισθανόμαστε ότι κάνουν το λόγο μας βαρύ και δυσνόητο. Αν οπωσδήποτε θα χρησιμοποιήσομε και δευτερεύουσες προτάσεις, αυτές πρέπει να είναι όσο γίνεται λιγότερες. Ανάγκη είναι να φροντίζομε παράλληλα ώστε το κύριο νόημα που θέλομε να δηλώσομε να εκφράζεται με την κύρια πρόταση και όχι με τη δευτερεύουσα. Πρέπει να έχομε υπόψη μας ότι τους πολλούς συνδέσμους στη φράση μας, τα πολλά που, τα πολλά γιατί, τα πολλά να, τα πολλά για ή για να οφείλομε να τα αποφεύγομε, και τούτο και για να μη γίνεται μονότονος ο λόγος μας με την επανάληψη και γιατί συχνά η νοηματική σύνδεση δηλώνεται από μόνη της.

Μια πρακτική συμβουλή που θα μπορούσε να δοθεί σε κάθε χρήστη του γραπτού λόγου θα ήταν να ξανακοιτάζει το γραπτό του (ίσως και περισσότερες φορές). Η πείρα διδάσκει ότι όσες φορές και αν θελήσομε να ξαναπεράσομε το γραπτό μας κάτω από τα μάτια μας, θα βρούμε κάτι να βελτιώσομε στη διατύπωση. Το γραπτό μας μάλιστα πρέπει να το διαβάζομε φωναχτά ώστε να αισθανόμαστε τις οχληρές επαναλήψεις, τις τραχύτητες καμιά φορά του ύφους και να αποφεύγομε ό,τι πρέπει για να μην κουράζεται ο αναγνώστης.

Μια άλλη γενική σύσταση θα ήταν: διαβάζετε λογοτεχνία. Ο λογοτέχνης γράφει καλύτερα από μας. Όταν λοιπόν διαβάζομε καλούς λογοτέχνες, προσαρμοζόμαστε ως ένα βαθμό, χωρίς να το καταλαβαίνομε, και βελτιώνομε τις γλωσσικές μας ικανότητες. Γι' αυτό πρέπει να προσέχομε όχι μόνο στα νοήματα, αλλά και στη διατύπωση. Είναι μάλιστα χρήσιμο να επισημαίνομε κάθε φορά ακραίες εκφράσεις, που μπορεί ορισμένες στιγμές να τις χρησιμοποιήσομε κι εμείς.

Η σωστή γλώσσα πρέπει και να αποτυπώνεται ορθογραφημένα. Η ορθογραφία είναι βέβαια από μια άποψη συμβατική. Όμως οι ορθογραφικοί κανόνες πρέπει να τηρούνται με ευλάβεια. Για το θέμα της αληθινά δύσκολης ορθογραφίας της γλώσσας μας έχουν κατά καιρούς γραφεί και υποστηριχτεί πολλά. Το όλο πρόβλημα γίνεται δυσκολότερο και εξαιτίας της μακρότατης ιστορίας της γλώσσας μας, αλλά και της βραδύτατης εξέλιξής της και γενικότερα, αλλά και στο χώρο της ορθογραφίας. Εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια γράφεται με τα ίδια γράμματα. Είναι θαυμαστό, αλλά δημιουργεί και δυσκολίες, καθώς η γλώσσα μας εξελίχτηκε και στο χώρο της προφοράς. Διάφορα ορθογραφικά συστήματα προτάθηκαν κατά καιρούς. Τη συστηματικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος στη νεότερη φάση του την πραγματοποίησε ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης γράφοντας μακρότατη σχετική πραγματεία. Ο σύγχρονος δημοτικισμός -πρέπει να πω- δικαιολογημένα ακολουθεί γενικώς τα διδάγματά του. Όμως και μέσα στο στρατόπεδο των ακραιφνών δημοτικιστών υπάρχουν διαφωνίες ως προς την ορθογράφηση πάμπολλων λέξεων της νέας ελληνικής. Και δεν είναι πάντοτε αιτία η άγνοιά μας ως προς την ετυμολογία ορισμένων «περίεργων» λέξεων της νέας ελληνικής. Τα ίδια τα πραγματικά γλωσσικά γεγονότα δεν οδηγούν όλους τους μελετητές στις ίδιες ορθογραφικές απόψεις. Δεν έχομε παρά να ανοίξομε τα τελευταία καλά λεξικά της νέας μας γλώσσας για να διαπιστώσομε αποκλίσεις ορθογραφικές που κάνουν να απορεί ιδίως ο κοινός χρήστης της γλώσσας. Οι αποκλίσεις αυτές αφορούσαν παλαιότερα και το τονικό σύστημα, όταν ήταν πολυτονικό.

Διαφωνούσαν οι μελετητές για τον τόνο και παλαιών ακόμη λέξεων. «Γλώσσα» με περισπωμένη ή με οξεία; Σχετικά με άλλες ορθογραφικές αποκλίσεις ο Τριανταφυλλίδης είχε θέσει την αρχή να γράφονται με απλούστερα γράμματα λέξεις των οποίων η ετυμολογική προέλευση έχει αμαυρωθεί (δηλ. δεν είναι προφανής). Σύμφωνα με την αρχή αυτή το ρήμα τραβώ, μόλο που προέρχεται από το ταυρόω, γράφεται με β (βήτα). Εφαρμόζομε όμως όλοι ομοιόμορφα τον κανόνα του Τριανταφυλλίδη; Όχι, αφού το ίσκιος, που ειπώθηκε έτσι αντί του σκιά με επίδραση του ήλιος (ήλιος-ήσκιος), γράφεται σήμερα και ίσκιος (με γιώτα) και ήσκιος (με ήτα) από υπεύθυνους μελετητές. Ο ένας δηλαδή μελετητής εφαρμόζει και στο ίσκιος τον κανόνα του Τριανταφυλλίδη: ο άλλος μένει προσκολλημένος στη σωστή ετυμολόγηση από το ήλιος και το γράφει με η (ήτα). Όμως και εδώ δεν έχει αμαυρωθεί η σωστή ετυμολόγηση;

Πράγματι το Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη ορθογραφεί ίσκιος (με γιώτα) (μολονότι δέχεται επίδραση από το αντίθετο του σκιά: το ήλιος). Την ίδια τακτική στην ορθογράφηση της λέξης ίσκιος ακολουθεί και το δικό μου λεξικό της δημοτικής. Το Λεξικό όμως Μπαμπινιώτη δεν ακολουθεί το δίδαγμα του Τριανταφυλλίδη και γράφει ήσκιος (με ήτα) (το ίδιο κάνει και το Ετυμολογικό Λεξικό Ανδριώτη). Χαρακτηρίζει μάλιστα ρητώς εσφαλμένη τη γραφή ίσκιος (με γιώτα) ο Μπαμπινιώτης.

* * *

Μιλώντας σε συνέδριο με γενικό θέμα τη σχέση γλώσσας και δημοσιογραφίας πρέπει, νομίζω, κάτι να πω, υπαινικτικά έστω, για το θέμα. Ήδη από τα παλαιότερα χρόνια η γλώσσα της δημοσιογραφίας διέφερε ως ένα βαθμό από την καθιερωμένη επίσημη καθαρεύουσα. Στα χρόνια της δικτατορίας, παρά την έκδηλα αντιδραστική πολιτική της εξουσίας, η δημοσιογραφία είχε προχωρήσει σε ένα είδος μικτής γλώσσας. Ως προς τη σύγχρονη δημοσιογραφική γλώσσα -και εννοώ τη γλώσσα των επαγγελματιών δημοσιογράφων- μπορεί κανείς πολλά να διαπιστώσει και να παρατηρήσει. Πολλοί από τους σημερινούς δημοσιογράφους -αν δεν κάνω λάθος- ούτε κατά τα χρόνια των σπουδών τους, ούτε αργότερα, κατά τη δημοσιογραφική τους απασχόληση, είχαν την ευκαιρία να κατατοπιστούν ικανοποιητικά στα θέματα του γραπτού μας λόγου. Η δημοσιογραφική γλώσσα κατά συνέπειαν είναι συχνά και σήμερα ακανόνιστη, καμιά φορά συγκεχυμένη και ακαλαίσθητη. Περιορίζομαι να πω τούτο: καθήκον έχουν όσοι κατευθύνουν τις εφημερίδες να ενδιαφερθούν για το θέμα και να οργανώσουν υπηρεσία που θα παρακολουθεί και θα διαφωτίζει όσους επιβάλλεται να διαφωτίσει. Θα είναι κατά κάποιο τρόπο υπεύθυνη για τη γλωσσική εμφάνιση των δημοσιευμάτων. Στο χώρο αυτόν -είναι βέβαιο- μπορεί σε μεγάλο βαθμό να βοηθήσει το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ.

Επιτρέψτε μια τελευταία γενική υπόδειξη στο γλωσσικό χρήστη: να μη διστάζει να συμβουλεύεται γραμματικές και λεξικά. Κάνοντας αυτή την υπόδειξη κινδυνεύω να παρεξηγηθώ ως συντάκτης κατά το βίο μου δύο λεξικών. Όμως έχω τη γνώμη ότι θα ωφεληθούμε στο μέτρο που χρησιμοποιούμε τα δύο αυτά είδη βοηθημάτων.

* * *

Το συμπέρασμά μου από την περιορισμένη ανάλυση ορισμένων μόνο από τις προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση είναι τούτο: ότι μπροστά στο χρήστη του νέου γραπτού μας λόγου προβάλλουν ποικίλα επιμέρους προβλήματα, που μπορούν να αναχθούν στα εξής δύο: ποια πρέπει να είναι τα όρια του αρχαϊσμού στο λόγο μας και ποια τα όρια του εκδημοτικισμού. Θα μας δώσει τη λύση η ουσιαστικότερη εξοικείωσή μας με τα μυστικά της γλώσσας μας. Επίσης θα απαιτηθεί η αναζήτηση κάποιας αρμονίας που πρέπει να διέπει την αμοιβαία σχέση των στοιχείων της γλωσσικής κατασκευής και του γλωσσικού ύφους. Ανάγκη να επιλέγομε το εκάστοτε κατάλληλο λεξιλόγιο και να συνδέομε αρμονικά αναμεταξύ τους λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούμε ανάλογα με την κάθε περίπτωση και την ατμόσφαιρα που αποζητά το γραπτό μας.

Σας ευχαριστώ.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΓΛΩΣΣΑ
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΣΗΕΑ
Πρακτικά συνεδρίου 15-16/04/2000
Αθήνα 2001


Σημείωση:
Οι επισημάνσεις με μοβ χρώμα είναι με δική μου πρωτοβουλία για σημεία που θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικά για όλους τους εργάτες του λόγου (δημοσιογράφους, μεταφραστές κ.ά.)
Συνημμένο και το σχετικό πιντιεφάκι, για να προλάβω τον θείο μου που θα το ζητήσει.:-)
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: billberg23 on 31 Aug, 2006, 10:25:23
Viki, it took me a while, but I read every word, and learned a great deal.  Thank you for posting this!  And of course I was delighted to see another mention of my old friend Vangelis (Petrounias).

"Μια άλλη γενική σύσταση θα ήταν: διαβάζετε λογοτεχνία. Ο λογοτέχνης γράφει καλύτερα από μας. Όταν λοιπόν διαβάζομε καλούς λογοτέχνες, προσαρμοζόμαστε ώς ένα βαθμό, χωρίς να το καταλαβαίνομε, και βελτιώνομε τις γλωσσικές μας ικανότητες. Γι' αυτό πρέπει να προσέχομε όχι μόνο στα νοήματα, αλλά και στη διατύπωση. Είναι μάλιστα χρήσιμο να επισημαίνομε κάθε φορά ακραίες εκφράσεις, που μπορεί ορισμένες στιγμές να τις χρησιμοποιήσομε κι εμείς."

Yes, that's really excellent advice.  I've been giving it to students for years.  They never seem to heed it.  Reading good literature is just too much work, it seems.

I was especially interested in Kriaras' comments on the aorist medio-passive.  The aorist medio-passive forms are something that I, as a foreigner, must struggle with constantly.  Example:  recently, on this Forum, there was a post that contained both the forms ηκούσθη and ακούστηκε.  Can you help me understand the difference in meaning between the two?  And do you know of an on-line catalogue of verbs that gives the aorist medio-passive form for each verb?
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: F_idάνι on 31 Aug, 2006, 11:20:18
Όχι ότι τα αρχαία μου είναι φρέσκα, αλλά γενικά η μέση διάθεση ενός ρήματος δείχνει ένα είδος αυτοπάθειας   πχ. στον αόριστο, ''ελυσάμην'' (μετοχή ''λυσάμενος'', απαρέμφατο ''λύσασθαι'') σημαίνει ότι λύθηκα μόνος μου, κάτι σαν ''I untied myself'' ενώ η παθητική διάθεση, ''ελύθην'' (μετοχή ''λυθείς'', απαρέμφατο '' λυθήναι'') σημαίνει ότι λύθηκα από κάποιον άλλον. Το ίδιο ισχύει και για το μέλλοντα, η μέση διάθεση για το ίδιο ρήμα είναι ''λύσομαι'' (μετοχή ''λυσόμενος'', απαρέμφατο '' λύσεσθαι'') ενώ η παθητική ''λυθήσομαι'' (μετοχή ''λυθησόμενος'', απαρέμφατο ''λυθήσεσθαι''). Οι μεταβολές πριν το πρόσφυμα ''θη'' ή ''θε'' στα ομαλά ρήματα είναι οι γνωστές, δηλαδή ο χαρακτήρας ''π'' ή ''β'' μετατρέπεται σε ''φ'', τα ''κ'' ή ''γ'' μετατρέπονται σε ''χ'' και τα ''τ'' ''δ'' ''θ'', μετατρέπονται σε ''σ''. Όσον αφορά το ''ηκούσθη'', νομίζω ότι απλά είναι ο αρχαίος τύπος του ''ακούστηκε'' (δημοτική). Άλλωστε στη δημοτική δεν υπάρχει πια τέτοιος διαχωρισμός. Επίσης, μην ψάχνεις για περισπωμένες και δασείες και ψιλές στο δικό μου κείμενο, ελπίζω να μην είναι αυτό πρόβλημα
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: wings on 31 Aug, 2006, 11:31:19
... both the forms ηκούσθη and ακούστηκε.  Can you help me understand the difference in meaning between the two? ...


Good morning, Bill. Just as F_id has already mentioned, "ακούστηκε" is the Modern Greek word for the Ancient Greek "ηκούσθη".

Αs for online help, please have a look at this post by Spiros: https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=539.0
 
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: F_idάνι on 31 Aug, 2006, 11:43:41
The link doesn't work for me, the error message I receive prompts me to create a CustomErrors tag, and I'd be damned if I knew what this means!
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: wings on 31 Aug, 2006, 11:46:28
Καλημέρα, f_id. Ποιος σύνδεσμος δεν δουλεύει; Αυτός για το μήνυμα του Σπύρου ή ο σύνδεσμος για το eaglenet; Γιατί μόλις άνοιξα και τους δύο κανονικά.
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: F_idάνι on 31 Aug, 2006, 11:55:51
Αυτός του eaglenet, με βγάζει στην αρχική σελίδα, και μόλις πιέσω ''είσοδος'', έρχεται η σελίδα με το Error, απ' ό,τι έχω καταλάβει πρέπει να ρυθμίσω κάτι εγώ για να συνδεθώ σε local server.
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: wings on 31 Aug, 2006, 12:00:08
Ναι, το βλέπω κι εγώ τώρα αλλά δεν έχω ιδέα από τούτα. Ο Σπύρος γυρίζει αυτές τις μέρες και θα μπορέσει σίγουρα να μας φωτίσει. Αν στο μεταξύ μπορέσει να το κάνει κάποιος άλλος, η βοήθειά του θα είναι ευπρόσδεκτη.:-)
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: billberg23 on 31 Aug, 2006, 19:18:16
Just as F_id has already mentioned, "ακούστηκε" is the Modern Greek word for the Ancient Greek "ηκούσθη".

Ναί, το είχα καταλάβει αυτό, και η αρχαία χρήση του μεσοπαθητικού μου είναι γνώριμη.  Μάλλον έπρεπε να είναι η ρώτηση μου το εξής:  σε ποιά περίπτωση θα επίλεγε κανένας σήμερα το "ηκούσθη" αντί του "ακούστηκε";  και πώς ακούγεται η διαφορά στο νεοελληνικό αυτί;  μήπως είναι η σημασία ακριβώς η ίδια στις δυο περίπτωσεις;
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: wings on 31 Aug, 2006, 19:24:55
σε ποιά περίπτωση θα επίλεγε κανένας σήμερα το "ηκούσθη" αντί του "ακούστηκε";  και πώς ακούγεται η διαφορά στο νεοελληνικό αυτί; 

Σε καμία. Συγγνώμη που ακούγεται απόλυτο και κατηγορηματικό αλλά η λέξη "ηκούσθη" δεν υπάρχει στο λεξιλόγιο της νέας ελληνικής γλώσσας. Έχει αντικατασταθεί από το «ακούστηκε». Όπως λέει κι ο αγαπημένος μου Εμ. Κριαράς πρόκειται για αρχαϊσμό που πρέπει να αποφεύγουμε.

Επειδή όμως η φράση «μπαμ ηκούσθη στον αέρα» είναι γνωστότατη από παλαιότερο ποίημα, τη χρησιμοποιούμε μέσα σε εισαγωγικά ή και χωρίς αυτά για να τη θυμήσουμε στο συνομιλητή μας, οπότε πάλι κατά τον Εμ. Κριαρά δεν κάνουμε παρεμβάσεις και την παραθέτουμε ατόφια ακριβώς γιατί είναι πασίγνωστη. :-)
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: F_idάνι on 31 Aug, 2006, 21:39:46
Πάντως, Bill, δε μας είπες... (Και μην πιέζεσαι να απαντήσεις αν δε θέλεις, καταλαβαίνω). Είσαι δάσκαλος; Και επίσης και κάτι άλλο που ήθελα από καιρό να ρωτήσω αλλά ντρεπόμουνα, είναι το εξής: Εκείνο το χαμογελαστό παληκαράκι στην παλιά φωτό του προφίλ σου ήσουν εσύ;
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: billberg23 on 31 Aug, 2006, 22:39:50
Είσαι δάσκαλος;
 Εκείνο το χαμογελαστό παληκαράκι στην παλιά φωτό του προφίλ σου ήσουν εσύ;
Δάσκαλος, μα (ελπίζω!) έχω τώρα αποτραβηχτεί.
Ομολογώ, η φωτό είναι από το δικό μου "δέλτιον ελευθέρας εισοόδου εις τα μουσεία" από το 1974, των οποίων όμως τα περισσότερα ήταν δυστυχώς κλειστά, λόγω των συμβεβηκότων εκείνου του μοιραίου καλοκαιριού.
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: wings on 31 Aug, 2006, 22:47:20
Αμάν, βρε Μπιλ. Βρήκες εποχή κι εσύ να πας στα μουσεία.

Μήπως πρέπει να ξανακάνεις κάνα ταξίδι κατά Θεσσαλονίκη μεριά να δεις και το φίλο σου τον Βαγγέλη και να δεις και μερικά μουσεία;
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: banned8 on 01 Sep, 2006, 00:03:49
Επιστρέφω δριμύτατος. Περί Παξών, αργότερα. Τώρα τα επείγοντα:

Το eaglenet έχει πάψει να δουλεύει. Είτε αγοράζετε την Ελληνομάθεια που υπάρχει σε προσφορά του Σπύρου εδώ (https://www.translatum.gr/order/thesaurus-en.htm).

Είτε τη βρίσκετε στη νέα διεύθυνση http://www.erksoft.gr/elinomatia/default.aspx , αλλά ενδέχεται να χρειάζεται κωδικός.

Σπύρο, κάνε τη σχετική έρευνα, σε παρακαλώ, και ενημέρωσε και τη σελίδα: https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=539.0

Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: wings on 01 Sep, 2006, 00:17:45
Καλώς ορίσατε, θείε μου.

Κι εγώ θα ήθελα να μεταφέρει ο Σπύρος αυτό το θέμα σε χωριστή υποενότητα (όπως κάναμε με τον Μαρωνίτη), γιατί δεν ήξερα πώς να το κάνω εγώ.
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: F_idάνι on 01 Sep, 2006, 01:19:51
Και αυτό, και αυτό να δούμε αν κατεβαίνει!!!!

Quote
Online English/Italian/English Dictionary
που βρήκα εδώ:
https://www.translatum.gr/dics/it.htm

Καλώς ήλθατε!
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: billberg23 on 01 Sep, 2006, 04:10:41
Μήπως πρέπει να ξανακάνεις κάνα ταξίδι κατά Θεσσαλονίκη μεριά να δεις και το φίλο σου τον Βαγγέλη και να δεις και μερικά μουσεία;
... και μάλιστα εσένα να συναντήσω, Βίκυ, και τις άλλες Θεσσαλονίκιες του Φόρουμ!
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: F_idάνι on 01 Sep, 2006, 09:40:36
Quote
Δάσκαλος, μα (ελπίζω!) έχω τώρα αποτραβηχτεί.

Once a teacher, always a teacher!

Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: Φειδίας on 09 Jan, 2007, 16:57:59
Πολὺ ὡραῖα!

Μὲ ἐξαιρέσεις φυσικά. Διότι, τὸ ὅτι ἀκοῦμε λανθασμένα «ὁ νεοεισελθεὶς» καὶ «τοῦ διευθύνων» δὲν εἶναι λόγος καταργήσεως τῶν εἰς -θεὶς καὶ -ων. (Ὡς ἐπαρκὴς λόγος καταργήσεως ἀναφέρεται.) Ἀλλὰ γι᾿ αὐτὸ εὐθύνεται περισσότερο ὁ Χάρης ὁ ὁποῖος ἠγεῖται σήμερα τῆς φονταμενταλιστικῆς ἐκστρατείας ρατσιστικῆς ἀντιμετωπίσεως τῶν καθαρευουσιάνικων λαθῶν.) Προσωπικῶς πιστεύω ὅτι ὅποιος δὲν μπορεῖ νὰ μάθῃ νὰ κλίνῃ τὸ ἁπλούστατο «ὁ διεθνὴς», δὲν πρέπει νὰ παίρνῃ ἀπολυτήριο Γυμνασίου (μὴν πῶ Δημοτικοῦ). Ἀλλὰ μερικοὶ ὑποστηρίζουν ὅτι πρέπει νὰ καταργηθῇ αὐτὴ ἡ κλίσις, διότι μᾶς... δυσκολεύει! (Εἶναι δυνατόν;!)

Τὰ ὑπόλοιπα πολύ ὡραῖα, πάντως.
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: wings on 09 Jan, 2007, 17:06:06
Μια γενική αρχή μάς υπαγορεύει να μιλούμε και να γράφομε όσο γίνεται φυσικότερα και χωρίς επιτήδευση. Οφείλομε να αποφεύγομε τις πομπώδεις διατυπώσεις για τα απλούστερα γεγονότα και τις απλούστερες καταστάσεις -συνήθεια που συχνά την ακολουθούσε η καθαρεύουσα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει κατ' αρχήν να αποφεύγομε τους αρχαϊσμούς, στους οποίους μας είχε συνηθίσει η καθαρεύουσα. Όμως είναι βέβαιο ότι κάθε γραπτή γλώσσα πολιτισμένου λαού διαμορφώνεται και με τη βοήθεια αρχαϊστικών γλωσσικών στοιχείων. Κανείς δεν πίστεψε και δεν πιστεύει σε μιαν απόλυτη καθαρότητα του δημοτικού λόγου. Βέβαια με το άπλωμά της η δημοτική ήταν φυσικό ώς ένα βαθμό να γίνεται καθαρότερη και ομαλότερη. Άλλο όμως είναι να δέχεσαι στη γραπτή γλώσσα τα απαραίτητα αρχαϊστικά στοιχεία και άλλο από κακή συνήθεια να μην μπορείς να απαλλαγείς από άχρηστα πια αρχαϊστικά στοιχεία. Και το χειρότερο είναι τα αρχαϊστικά αυτά στοιχεία με την παραμόρφωση που από πολλούς δέχονται να σε οδηγούν σε γλωσσικά τέρατα -δημιουργήματα γλωσσικής άγνοιας ή γλωσσικής παρεξήγησης. Πράγματι τόσο βαθιά υπήρξε η επίδραση στη γλωσσική μας νοοτροπία της υπερβολικής αρχαϊστικής τάσης της καθαρεύουσας ώστε οι λιγότερο κατατοπισμένοι και από τους σημερινούς δημοτικιστές να μη μπορούν να απαλλαγούν από την κακή συνήθεια του άτοπου αρχαϊσμού, που καταντά συχνά όχι μόνο φόρτος του λόγου μας, αλλά και πραγματικός κίνδυνος διαστροφής αρχαϊσμών, που καν δεν τους χρειαζόμαστε. Συναντά κανείς σε γραπτό νεοελληνικό κείμενο τάχα αρχαϊστικούς τύπους της μορφής: νεοεισελθείς. Αυτός που χρησιμοποίησε το δήθεν αρχαϊστικό αυτό τύπο δέχτηκε την άχρηστη σ' εμάς σήμερα μετοχή παθητικού αορίστου, που τη διέστρεψε μάλιστα σύμφωνα με την αμάθεια του: εισελθών το έκαμε εισελθείς (κατά τα άλλα δημοσιευθείς, τιμωρηθείς). Περιπτώσεις τέτοιων αποκαρδιωτικών αρχαϊσμών δεν είναι σπάνιες. Η κατάσταση αυτή όσο παρατείνεται χειροτερεύει. Και αυτό πρέπει να το προσέξομε.

Πολὺ ὡραῖα!

Μὲ ἐξαιρέσεις φυσικά. Διότι, τὸ ὅτι ἀκοῦμε λανθασμένα «ὁ νεοεισελθεὶς» καὶ «τοῦ διευθύνων» δὲν εἶναι λόγος καταργήσεως τῶν εἰς -θεὶς καὶ -ων. (Ὡς ἐπαρκὴς λόγος καταργήσεως ἀναφέρεται.) Ἀλλὰ γι᾿ αὐτὸ εὐθύνεται περισσότερο ὁ Χάρης ὁ ὁποῖος ἠγεῖται σήμερα τῆς φονταμενταλιστικῆς ἐκστρατείας ρατσιστικῆς ἀντιμετωπίσεως τῶν καθαρευουσιάνικων λαθῶν.) Προσωπικῶς πιστεύω ὅτι ὅποιος δὲν μπορεῖ νὰ μάθῃ νὰ κλίνῃ τὸ ἁπλούστατο «ὁ διεθνὴς», δὲν πρέπει νὰ παίρνῃ ἀπολυτήριο Γυμνασίου (μὴν πῶ Δημοτικοῦ). Ἀλλὰ μερικοὶ ὑποστηρίζουν ὅτι πρέπει νὰ καταργηθῇ αὐτὴ ἡ κλίσις, διότι μᾶς... δυσκολεύει! (Εἶναι δυνατόν;!)

Τὰ ὑπόλοιπα πολύ ὡραῖα, πάντως.

Ως επαρκής λόγος αποφυγής επιτηδευμένου λόγου που δεν κατέχουμε καλά και φτάνουμε σε γλωσσικά τέρατα του τύπου «νεοεισελθείς» αναφέρεται και όχι ως λόγος κατάργησης των μετοχών συλλήβδην.

Θα συμφωνήσω για το θέμα της λέξης «διεθνής» και άλλων παρόμοιων περιπτώσεων.

Τέλος, δεν βλέπω τι νόημα έχει το να εμπλέκουμε τις απόψεις του κ. Χάρη όταν συζητούμε για όσα γράφει και συνιστά ο Εμμανουήλ Κριαράς.
Title: Re: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: banned8 on 09 Jan, 2007, 17:11:55
Παρεμφερές: Στο 5ο Συνέδριο της ΕΛΕΤΟ στην Κύπρο (2005), ο κ. Βαλεοντής έκανε έκκληση σχεδόν να διατηρηθούν και να διδάσκονται επαρκώς οι μετοχές του ενεργητικού ενεστώτα (π.χ. ο διευθύνων σύμβουλος) και του παθητικού αορίστου (π.χ. διακοπείσα κλήση) επειδή είναι απαραίτητες για την επιστημονική ορολογία.
Title: Εμμανουήλ Κριαράς, Προϋποθέσεις για σωστή γλωσσική χρήση
Post by: Asdings on 28 Sep, 2020, 21:49:25
Ο Κριαράς ήταν μακράν ο καλύτερος έλληνας γλωσσολόγος και ένας από τους καλύτερους παγκοσμίως, κατά τη γνώμη μου. Και ήταν προφητικός, μιας και σήμερα οι  αρχαϊσμοί έχουν γίνει... must (όπως και οι αγγλισμοί άλλωστε, παράδειγμα το... must που μόλις χρησιμοποίησα ειρωνικά) ακόμα και στη γλώσσα των νέων! Αυτό με σοκάρει ακόμα περισσότερο. Ο πρόσφατος τόμος "Το λόγιο επίπεδο στη σύγχρονη νέα ελληνική" (εκδόσεις Πατάκη, 2019) περιέχει τουλάχιστον δύο κεφάλαια που θέτουν τέτοια ζητήματα. Αξίζει να τα διαβάσει κανείς, μιας και κινούνται ακριβώς στο πνεύμα του αείμνηστου Εμμανουήλ Κριαρά.