Το καλαμπόκι, τα καράβια, η μετάφραση και... δύσκολοι καιροί για πρίγκιπες

wings · 12 · 11866

wings

  • Global Moderator
  • Hero Member
  • *****
    • Posts: 73947
    • Gender:Female
  • Vicky Papaprodromou
Τρία από τα συνήθη και κοινότερα λάθη των συγγραφέων, των μεταφραστών ή όσων συντάσσουν κάποια κείμενα στις μέρες μας αφορούν τρεις λέξεις: την αγγλική corn, την πριγκίπισσα και τον πρίγκιπα, καθώς και το καράβι.

Η λέξη corn καταρχήν σημαίνει τα σιτηρά, όπως και το ουσιαστικό cereal, το οποίο προέρχεται από το λατινικό όνομα της θεάς Δήμητρας, Ceres. Μόνο κατά δεύτερο λόγο εννοείται μ' αυτό το καλαμπόκι, δημητριακό ή αγρωστώδες το οποίο ήρθε στην Ευρώπη μετά τον Κολόμβο. Έτσι, είναι αδύνατο οι Σάμιοι της εποχής του Πολυκράτη να τρώνε καλαμπόκι στα βιβλία. Σιτηρά εν γένει, ναι. Πλην το καλαμπόκι εξακολουθεί να παραμένει αυστηρώς αμερικανικό (έστω και προ Αμέρικου Βεσπούκιου). Το ίδιο αδύνατο είναι να καλλιεργούν και να τρώνε οι Ναβαταίοι, οι περί την Πέτρα της Πετραίας Αραβίας, καλαμπόκι, έστω κι αν το είπαμε εμείς πολύ αργότερα αραβόσιτο.

Το αυτό παρατηρείται, ιδίως σε ξένα ιστορικά έργα μεταφρασμένα στην καθ' ημάς, με τα ουσιαστικά πρίγκιπας και πριγκίπισσα. Η λέξη πρίγκιπας είναι πολύ νεότερη και βέβαια λατινογενής. Όταν ο Οκταβιανός νίκησε τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα στο Άκτιο, παρά τη σημερινή Πρέβεζα (την αρχαιότερη Νικόπολη), δεν πήρε τον τίτλο του ρηγός, δεν ονομάστηκε δηλαδή rex, επειδή οι Ρωμαίοι μισούσαν τη βασιλεία και οτιδήποτε τη θύμιζε. Έτσι, τιτλοφορήθηκε princeps senatus, δηλαδή πρώτος της συγκλήτου. Είναι παράλογο, λοιπόν, να λέμε τον γιο του Αγαμέμνονα "ο πρίγκιπας Ορέστης" και τη θυγατέρα του "η πριγκίπισσα Ιφιγένεια". Πολύ περισσότερο που ο τίτλος του πρίγκιπα ήταν ανύπαρκτος στο Βυζάντιο.

Οι Βυζαντινοί, όμως, παρατήρησαν πώς κινιόταν γρήγορα η καραβίδα (κάραβος τότε) μες στη θάλασσα, διπλώνοντας την ουρά της. Κατασκεύασαν λοιπόν ανάλογα πλοία, που τα είπαν καράβια από τη λ. κάραβος. Έτσι, καράβια πριν από το 700-800 μ.Χ. δεν υπήρχαν, αλλά απλώς πλοία, τριήρεις, νήες κτλ.

Θανάσης Γεωργιάδης, στήλη .λεξιθηρικά
Μακεδονία της Κυριακής 19/03/2006
« Last Edit: 24 Oct, 2011, 15:48:46 by wings »
Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής. (Γιώργος Ιωάννου)


banned8

  • Jr. Member
  • **
    • Posts: 131
    • Gender:Male
Καλή η σκέψη να ξεκαθαρίσουμε τη διαφορά ανάμεσα σε corn και maize.

Πρώτα η σχετική εγγραφή στο OED:

collective sing. The seed of the cereal or farinaceous plants as a produce of agriculture; grain.
As a general term the word includes all the cereals, wheat, rye, barley, oats, maize, rice, etc., and, with qualification (as black corn, pulse corn), is extended to leguminous plants, as pease, beans, etc., cultivated for food. Locally, the word, when not otherwise qualified, is often understood to denote that kind of cereal which is the leading crop of the district; hence in the greater part of England ‘corn’ is = wheat, in North Britain and Ireland = oats; in the U.S. the word, as short for Indian corn, is restricted to maize (see 5).


Στην Wikipedia:
Corn is a term that originally referred to the kernel of any grain — that is, a fruit of a plant in the Grass Family (Poaceae), such as barleycorn. In various English-speaking countries, the term is generally used for a particular grain.

In most Commonwealth countries, corn usually refers to any cereal, including, but not limited to maize. In the UK, corn is largely synonymous with wheat although sweetcorn may be called corn. A cornfield could be a field of wheat, rye, oats or another grain.
In the U.S., Canada, and Australia, corn usually refers to the cereal otherwise known as Indian Corn or maize.


Με λίγα λόγια, οι Άγγλοι λένε corn και εννοούν σιτηρά, δημητριακά, συνήθως στάρι, και οι Αμερικανοί εννοούν καλαμπόκι, αραποσίτι. Το καλαμπόκι οι Εγγλέζοι το λένε maize και τα δημητριακά οι Αμερικανοί (και οι Άγγλοι) τα λένε cereals.

Στην Ελλάδα ονομάστηκε αραβόσιτος επειδή το κάναμε εισαγωγή από τις αραβικές χώρες της βόρειας Αφρικής. Το «καλαμπόκι» είναι από τα αλβανικά.

Να δούμε μερικά σύνθετα:

sweetcorn = γλυκό καλαμπόκι, γλυκοκαλάμποκο (το εδώδιμο).

corncob = κότσαλο, κοτσάνι καλαμποκιού (το λένε και «κούκλα»).

corn on the cob = (γλυκό) καλαμπόκι ολόκληρο, συν. βραστό ή ψημένο.

Indian corn = (ΗΠΑ) καλαμπόκι (ιδ. οι χρωματικές ποικιλίες που χρησιμοποιούνται σαν διακόσμηση, π.χ. στη γιορτή των Ευχαριστιών, το Thanksgiving).

barleycorn = κόκκοι κριθαριού (που μας δίνουν τη βύνη για να φτιάξουμε μπίρα). Προσωποποιείται σε John Barleycorn, που συνηθέστερα ταυτιζόταν με το ουίσκι. Εδώ η μπαλάντα John Barleycorn must die (η παραλλαγή που διέσωσε ο Μπερνς και η διασκευή των Τράφικ). Στην Αμερική ωστόσο, το corn whiskey είναι ουίσκι από καλαμπόκι.

popcorn = ποπκόρν (σκαστερά καλαμπόκια, πατλάκια!).

the Corn Belt = (ΗΠΑ) η ζώνη του καλαμποκιού (η αγροτική κεντρική ζώνη της χώρας, όπου καλλιεργείται κυρίως καλαμπόκι για ζωοτροφή).

corn exchange = χρηματιστήριο σιτηρών.

corn bread = (ΗΠΑ) μπομπότα (στην Αγγλία, maize bread).

cornflakes = νιφάδες καλαμποκιού (που τρώμε για πρωινό).

cornflour = καλαμποκάλευρο, αραβοσιτάλευρο, κορνφλάουρ.

the Corn Laws = οι Νόμοι για τα σιτηρά (Αγγλία, 1815-46)
Σχετικά στη Wikipedia και στον Ένγκελς:
Εισαγωγικοί δασμοί στα σιτηρά επιβλήθηκαν στην Αγγλία με τους λεγόμενους νόμους για τα σιτηρά που εκδόθηκαν το 1815, 1822 και 1828. Σκοπός τους ήταν να περιορίσουν ή να απαγορεύσουν την εισαγωγή σιτηρών για να κρατούνται υψηλές οι τιμές τους προς όφελος των μεγάλων άγγλων γαιοκτημόνων. Απαγόρευαν την εισαγωγή σιταριού, όταν η εσωτερική τους τιμή έπεφτε κάτω από 80 σελίνια το κουάρτερ. Οι νόμοι αυτοί χειροτέρευαν την κατάσταση των πιο φτωχών στρωμάτων του πληθυσμού αλλά ήταν ασύμφοροι και για τη βιομηχανική αστική τάξη, γιατί ακρίβαιναν την εργατική δύναμη, μείωναν την απορροφητικότητα της εσωτερικής αγοράς και παρεμπόδιζαν την ανάπτυξη του εξωτερικού εμπορίου. Οι νόμοι αυτοί συνδύαζαν τους υψηλούς εισαγωγικούς δασμούς για το στάρι με τις υψηλές τιμές στη ντόπια αγορά και εμπόδιζαν την αύξηση του καπιταλιστικού κέρδους. Το 1883, δυο βιομήχανοι του Μάντσεστερ, ο Κόμπντεν και ο Μπράιτ (Cobden and Bright) ίδρυσαν την Ένωση Ενάντια στο Νόμο των Σιτηρών (Anti-Corn Law League), η οποία ζητούσε χαμηλούς δασμούς στα σιτηρά και απεριόριστη ελευθερία του εμπορίου με σκοπό την εξασθένηση της οικονομικής και πολιτικής δύναμης των μεγαλογαιοκτημόνων (της αριστοκρατίας της γαιοκτησίας) και την ελάττωση των μισθών των εργατών γης. Οι νόμοι καταργήθηκαν ύστερα από μακρόχρονη πάλη ανάμεσα στους μεγαλογαιοκτήμονες και την αστική τάξη το 1846 όταν πρωθυπουργός ήταν ο σερ Ρόμπερτ Πηλ. Η κατάργησή τους συνέβαλε στη γρήγορη ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Αγγλία.

Από την παλιά σημασία corn = κόκκος (grain), δημιουργήθηκε το επίθετο corned για το κρέας που διατηρούνταν σε κόκκους αλατιού. Έτσι corned beef είναι το κόρνμπιφ ή κορνμπίφ, το κονσερβοποιημένο βοδινό.

Αυτό το corn δεν έχει σχέση με το λατινικό κέρατο (cornu), τον κορνούτο ή την κόρνα. Απ’ αυτό βγαίνει το άλλο corn (ο κάλος).



user3

  • Sr. Member
  • ****
    • Posts: 663
Εγώ αυτόν τον κύριο, από προηγούμενα που έχεις στείλει δικά του, τον είχα
αφήσει στο ράφι, δεν ήξερα παναπεί πού να τον κατατάξω, στους σοβαρούς
ή στους άλλους. Τώρα, με αυτά τα δύο που βλέπω, ένα το περί μαλλιαρών,
και ένα τούτο εδώ, τείνω να τον κατατάξω στους άλλους. Διότι για το μεν
corn έχει χίλια δίκια αν όντως διαπράττουν μεταφραστές αυτό το κωμικό
λάθος, αλλά τα άλλα δύο είναι εντελώς ψυλλαχυρικές ενστάσεις, έως κακόπιστες.

Το καράβι, πράγματι ονομάστηκε έτσι από το κάραβος, αλλά τι σημαίνει αυτό; Μήπως δηλώνει η λέξη
κάποιον ειδικό όρο; Να μη λέμε για αρχαία "βαπόρια", όπου κάπως ενυπάρχει η έννοια του βαπέρ, ατμός,
θα το καταλάβαινα. Να μη λέμε για αρχαίες κορβέτες, γαλιόνια, κτλ. που είναι ονομασίες
*συγκεκριμένων τύπων* καραβιών, να το καταλάβω. Αλλά να απαγορεύεται μια γενική ονομασία;
Αυτό είναι τερατώδης δικτατορία της ετυμολογίας πάνω στη σημασία. Με την ίδια λογική,
δεν μπορούμε να μιλήσουμε για "σπίτια" των αρχαίων αθηναίων, διότι η λέξη σπίτια είναι
υστερολατινικής ετυμολογίας. Μόνο για κατοικίες ή οικίες ή ό,τι άλλο. Μόνο θύρα θα λέμε
για τις πόρτες των σπιτιών/οικιών τους; Ψωμί τρώγανε οι αρχαίοι ή μόνο άρτο; (Ναι, αρχαία
και η λέξη ψωμός, αλλά με κάπως διαφορετική σημασία). Μάτια είχαν ή μόνο οφθαλμούς;
Μπορούμε να μιλήσουμε για νερό στην κλασική Αθήνα αφού εκείνοι γνώριζαν μόνο "ύδωρ"; Έλα ντε!

Το ίδιο και με τον πρίγκιπα, όπου στα σημερινά ελληνικά δηλώνει τον γιο του βασιλιά.
Ότι ο τίτλος δεν υπήρχε τότε, ελάχιστα ενδιαφέρει. Περισσότερο θα ενδιέφερε αν
υπήρχε μεν η λέξη τότε, αλλά με άλλη σημασία, οπότε θα ήταν ίσως προβληματική η χρήση της.

Η περίπτωση με το καλαμπόκι (όπου έχει δίκιο ο Γ.) είναι εντελώς διαφορετική, διότι καλαμπόκι
είναι ένα εντελώς συγκεκριμένο φυτό, που δεν υπήρχε στην κλασική αρχαιότητα. Αλλά
σπίτια και καράβια και σκάλες και πόρτες, υπήρχαν. Μόνο που δεν τα έλεγαν έτσι. Ελεος
πια με την καθαρολογία!

ν.

ΥΓ Ομολογώ βέβαια ότι όταν μεταφράζεις αρχαίους, τότε έχεις κάπως περισσότερους περιορισμούς.
Και παράδειγμα: μπορείς να βάλεις τουρκικές λέξεις όταν μεταφράζεις Ομηρο; Π.χ. τη λέξη
γλέντι; Ενδιαφέρον θέμα, αν και οι περισσότεροι εδώ δεν θα μεταφράσουμε Ομηρο
στο κοντινό μέλλον.


wings

  • Global Moderator
  • Hero Member
  • *****
    • Posts: 73947
    • Gender:Female
  • Vicky Papaprodromou
Nίκο μου, με τα δημοσιεύματα του Θ. Γεωργιάδη από τη Μακεδονία της Κυριακής που σας μεταφέρω εδώ, στόχος μου δεν είναι να κατατάξουμε τον αρθρογράφο αλλά να κάνουμε μια δική μας κουβέντα με αφορμή κάποια θέματα που εκείνος επισήμανε. Εξάλλου το κάνουμε και με αφορμή δημοσιεύματα του Χάρη και άλλων πολλών.

Υ.Γ. Ο Θ. Γεωργιάδης μεταφράζει αρχαίους συγγραφείς, οπότε φύλαξέ του μια θέση στο ράφι των μελετητών και μεταφραστών της αρχαίας γραμματείας.:-)
« Last Edit: 20 Mar, 2006, 21:22:47 by wings »
Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής. (Γιώργος Ιωάννου)



user3

  • Sr. Member
  • ****
    • Posts: 663

Βίκυ, πολύ καλά κάνεις και στέλνεις τα άρθρα του Θ.Γ. -θα σε παρότρυνα
μάλιστα να συνεχίσεις αν δεν είναι κόπος (αλήθεια, πώς το κάνεις; τα σκανάρεις
ή τα πληκτρολογείς; πάντως εξαιρετική δουλειά). Το ότι ο ΘΓ κατά τη
γνώμη μου μάλλον δεν είναι πολύ σοβαρός δεν κάνει μη ενδιαφέροντα
τα όσα γράφει, αφού είναι μάλλον λίγα τα γλωσσικά κείμενα. Αλλωστε,
μπορεί να πέφτω έξω. Εξάλλου, όπως είδες, δεν περιορίστηκα στο
να εκφράσω την άποψή μου, παρά προσπάθησα να τεκμηριώσω
για ποιο λόγο θεωρώ τερατώδη την άποψή του.

ΥΓ
Αν ο ΘΓ μεταφράζει αρχαίους, πολύ θα ήθελα να έβλεπα μια μετάφρασή του
που να μην έχει μέσα ιταλικά-τουρκικά-υστερολατινικά δάνεια, ούτε
μεταγενέστερες λέξεις.


wings

  • Global Moderator
  • Hero Member
  • *****
    • Posts: 73947
    • Gender:Female
  • Vicky Papaprodromou
Νίκο μου, περιμένω το σκάνερ να έρθει από μέρα σε μέρα, οπότε θα μπορέσω να περάσω και κάποια δείγματα των μεταφράσεων που έχει κάνει ο Θανάσης Γεωργιάδης σε αρχαία κείμενα.

Αυτές τις επιφυλλίδες επειδή είναι μικρούλες τις δαχτυλογραφώ για να τις βλέπουμε όλοι, ακριβώς γιατί όπως λες κι εσύ σπανίζουν τα γλωσσικά κείμενα και επειδή η Μακεδονία δεν έχει πλέον διαδικτυακή έκδοση.

Τα βιβλία του με μεταφράσεις αρχαίων κειμένων που έχω εγώ είναι:

Παυσανίου "Ηλειακά (Α', Β')"
Αριστάρχου του Σαμίου "Περί μεγεθών και αποστημάτων ηλίου τε και σελήνης"
Πλουτάρχου "Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής"
Ησιόδου "Έργα και ημέραι"
Αρριανού [και] Ανωνύμου "Περίπλους Ευξείνου"

Ζητώ συγγνώμη που δίνω τους τίτλους σε μονοτονικό αλλά οφείλω να ομολογήσω ότι ξέχασα πώς πληκτρολογούμε στο πολυτονικό και με ζορίζει πλέον.:-)

Έχουν εκδοθεί και αρκετά ακόμη (που θα αποκτήσω στο εγγύς μέλλον) από τη σειρά Αρχειοθήκη των εκδόσεων ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ.
Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής. (Γιώργος Ιωάννου)


user3

  • Sr. Member
  • ****
    • Posts: 663

Δηλαδή αν διαβάσουμε τα Ηλειακά με μονοτονικό μπορεί
να υποθέσουμε ότι είναι Ηλιακά;

ν.


wings

  • Global Moderator
  • Hero Member
  • *****
    • Posts: 73947
    • Gender:Female
  • Vicky Papaprodromou
Xαχαχαχα... ναι. Προς μεγάλη χαρά του Ηλία που θα σκεφτεί ότι οι πρόγονοί του και τα καμώματά τους πρωταγωνίστησαν στα βιβλία του Παυσανία. :-))
Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής. (Γιώργος Ιωάννου)


tsioutsiou

  • Full Member
  • ***
    • Posts: 583
1. Συχνά στην Καινή Δ. εκεί όπου έχουμε σιτάρι, η αγγλική μτφ. corn, πχ.
"ου το πτύον εν τη χειρί αυτού και διακαθαριεί την άλωνα αυτού, και συνάξει τον σίτον εις την αποθήκην αυτού, το δε άχυρον κατακαύσει πυρί ασβέστω" (Λουκ.3:17)

2. Με τους πρίγκιπες η ανεπαίσθητη δυσκολία δεν έγκειται στην ετυμολογική προέλευση, αλλά στο βαθμό που ενδέχεται η λέξη να απηχεί περισσότερο δυτική πολιτεία. Ο,τι περισώζει η κληρονομιά της βυζαντινής αριστοκρατίας. Η μοναρχία του νεοσύστατου κράτους περισσότερο υπογράμμισε παρά άμβλυνε τον όρο ως εισηγμένο.
Γι' αυτό και υπερτερεί το αρχοντόπουλο/-α, που εκδημοτικίζει τον τίτλο και τον καθιστα "ελληνικότερο" για μτφ. χρήση  αρχαίου κειμένου.

Φυσικά και γινόμαστε φέσι σε μεταφραστικά τσιμπούσια (ή τσυμπούσια-συμπόσια) και γλέντια στον Ομηρο, γιατί όλοι τα νιώθουμε δικά μας (ασχέτως ετύμου).
Τα χάπεννινγκ απαγορεύονται -όχι γιατί είναι ξενική η ετυμολογία αλλά γιατί κάνει "μπάμ" ότι είναι πολλαπλως ξένα. Μη στενοχωρήσουμε και τους VIPs.

3. Ενταύθα νήες απόλλυνται, άκατοι ιστιοδρομώσι

.... καί έναν οπτό κάραβο στο πέντε, παρακαλώ.


metafrastis

  • Guest
Ερώτηση: υπάρχουν διαφορετικά νοήματα και για τις λέξεις wheat και grain;


wings

  • Global Moderator
  • Hero Member
  • *****
    • Posts: 73947
    • Gender:Female
  • Vicky Papaprodromou

metafrastis

  • Guest
Ευχαριστώ. Ρώτησα γιατί "Wheat" είναι τίτλος κεφαλαίου στο βιβλίο που μετέφρασα και μου πέρασαν απο το μυαλό και τα σιτηρά. Άμα ήταν "Corn" θα είμασταν κοντά στην καυτή πατάτα...


 

Search Tools