Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη
Γιάννης Η. Χάρης (νέα, αναθεωρημένη έκδοση, βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2022).
Δύσκολο να συνοψίσεις την πενηντάχρονη επαγγελματική πορεία του Γιάννη Χάρη – αλλά θα το επιχειρήσουμε: διορθωτής και επιμελητής εκδόσεων σε οίκους και οργανισμούς, καθηγητής ελληνικών σε ξένους, μεταφραστής του συνολικού έργου του Κούντερα, επιφυλλιδογράφος για γλωσσικά ως επί το πλείστον θέματα. Με άλλα λόγια, ένας άνθρωπος με βαθιά γνώση και αγάπη για την ελληνική γλώσσα. Και χαιρόμαστε πραγματικά που έχουμε στα χέρια μας την αναθεωρημένη έκδοση των άρθρων του.
Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη είναι η επίτομη έκδοση των 159 επιφυλλίδων του Γιάννη Χάρη στην εφημερίδα Τα Νέα. Πρόκειται για τη σειρά «Μικρά γλωσσικά» (1999 – 2003 ) και τη σειρά «Τα αδέσποτα» (2003 – 2008), που παλαιότερα υπήρχαν σε δίτομο έργο που είχε εκδοθεί από άλλον εκδοτικό οίκο. Είναι κείμενα για τη γλώσσα μας και την εξέλιξή της, τη στάση μας απέναντί της, καθώς και τα λάθη που προκύπτουν στη χρήση της. Να επισημάνουμε εδώ ότι ο Γιάννης Χάρης δεν σταχυολογεί λάθη από γραπτά μαθητών και φοιτητών ή λάθη που γεννιούνται από τη βιαστική, καθημερινή επικοινωνία μας. Παρουσιάζει ολισθήματα ανθρώπων του λόγου (συγγραφέων, μεταφραστών, δημοσιογράφων κ.λπ.), τα οποία εντάσσονται κυρίως σε δύο ευρείες κατηγορίες: αυτά που προκύπτουν στα κενά του γλωσσικού συστήματος (π.χ. ρήματα όπως το «διαρρέω» και το «λήγω», που έγιναν μεταβατικά) και αυτά που προκύπτουν από καθαρολογική διάθεση (π.χ. η καθιερωμένη στη δημοτική γενική «της Κλειώς» που άρχισε να υποσκελίζεται από τη λόγια εκδοχή «της Κλειούς», με αποτέλεσμα να εμφανιστεί στη συνέχεια και η παράδοξη επιλογή «της Γωγούς»). Οι επιφυλλίδες θίγουν τη σχέση της αρχαίας με τη νεοελληνική, την εξέλιξη της ελληνικής μέσα από δάνεια, αποκλίσεις και λάθη, τη λογική που διέπει το γλωσσικό αίσθημα, τις ποικίλες γλωσσικές τάσεις κ.ά. Τα κείμενα της επίτομης έκδοσης, όπως διαβάζουμε στον «Πρόλογο», έχουν «διορθώσεις και αλλαγές, ορισμένες προσθήκες, ιδίως σημειώσεων, και περισσότερες απαλείψεις». Εξαιρετικά χρήσιμο για στοχευμένη ανάγνωση είναι το γενικό ευρετήριο στο τέλος του τόμου.
Μας αρέσει πολύ η δουλειά του Γιάννη Χάρη. Πρώτα απ’ όλα, επειδή ο σχολιασμός των φαινομένων βασίζεται σε πληθώρα παραδειγμάτων, ανάλυση και χιούμορ. Πρώτα θα γελάσετε, ήδη από τον τίτλο πολλών επιφυλλίδων, και μετά θα προβληματιστείτε. Και θα μάθετε πολλά, μέσα από έναν τρόπο παρουσίασης περιγραφικό κι όχι ρυθμιστικό. Δεν θα έχετε, δηλαδή, στα χέρια σας έναν οδηγό γλωσσικών λαθών προς αποφυγήν, αλλά μια σειρά από συμπεράσματα, ίσως και οδηγίες για τη βελτίωση του λόγου. Αν τα γλωσσικά θέματα είναι μέρος της δουλειάς σας ή των ενδιαφερόντων σας, μην καθυστερείτε: υιοθετήστε το επιμορφωτικό σας δεκάλεπτο της μίας επιφυλλίδας την ημέρα!
—
metafrasi newsletter, issue 195 - March 2023