https://www.youtube.com/watch?v=3xNrhAVec7kΟΥΔΕΝ ΚΑΛΟΝ ΑΜΙΓΕΣ ΚΑΚΟΥ
Αγαπητοί συνάδελφοι, αγαπητές συναδέλφισσες,
Θα ξεκινήσω με έναν σύντομο ορισμό: — Μεταφραστική τεχνολογία είναι η τεχνολογία που χρησιμοποιείται κατά τη μεταφραστική διαδικασία, είτε είναι πρωτογενής (εργαλεία που σχεδιάστηκαν με σκοπό τη χρήση τους κατά τη μετάφραση) είτε είναι δευτερογενής (εργαλεία που σχεδιάστηκαν πρωτίστως για άλλο σκοπό αλλά χρησιμοποιούνται και στη μετάφραση). — Σύμφωνα με την ταξινόμηση του Munday, χωρίζεται σε τρεις ομάδες εργαλείων: α) εργαλεία γραμματικού ελέγχου, β) λεξικά και γ) εργαλεία υποβοήθησης της μετάφρασης από Η/Υ (κατηγορία στην οποία συγκαταλέγονται τα συστήματα μηχανικής μετάφρασης, τα εργαλεία μεταφραστικού περιβάλλοντος, οι διαδικτυακές τράπεζες ορολογίας και οι εφαρμογές μετάφρασης στο υπολογιστικό νέφος).
Για τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα της μεταφραστικής τεχνολογίας έχουν γραφτεί πολλά, κυρίως γιατί η επίδρασή της στη μεταφραστική διαδικασία την τελευταία δεκαετία ήταν καταλυτική σε βαθμό αλλαγής επιστημονικού παραδείγματος. [Πιθανή αναφορά στις άλλες ομιλίες του πάνελ] Απεναντίας, δεν φαίνεται να μιλάμε συχνά για τα μειονεκτήματα και τα προβλήματά της και αυτό είναι περίεργο, γιατί πρόκειται για μια τεχνολογία ρήξης με το παρελθόν (ή disruptive technology, όπως έχει χαρακτηριστεί στα αγγλικά). — Επιφανείς μεταφρασεολόγοι έχουν εξετάσει τις επιπτώσεις κυρίως των μεταφραστικών μνημών και της μηχανικής μετάφρασης, αλλά εξ όσων γνωρίζω δεν υπάρχει μέχρι σήμερα μια προσπάθεια σφαιρικής κριτικής, ούτε μια ολιστική καταγραφή εφαρμόσιμων λύσεων. Θα ήθελα, να το επιχειρήσω εγώ αυτό σήμερα, στον περιορισμένο χρόνο των 20 λεπτών.
Ας αρχίσουμε, λοιπόν, να βλέπουμε ποια ζητήματα μας δημιουργεί η μεταφραστική τεχνολογία σε 5 τομείς:
Λεξικά
Στα πιο παραδοσιακά μας εργαλεία, παρατηρούμε τα εξής:
— Έλλειψη αξιόπιστων ψηφιακών δίγλωσσων λεξικών με υποστήριξη ελληνικών. Στο ζεύγος EN-EL έχουμε έλλειψη, σε ζεύγη της ελληνικής με άλλες γλώσσες πολλές φορές δεν έχουμε καν λεξικά και χρησιμοποιούμε τα αγγλικά ως γλώσσα γέφυρα.
— «Δυστοκία» στη μεταφορά λεξικών εγνωσμένης αξίας (π.χ. λεξικό Μπαμπινιώτη, Χρηστικό Λεξικό Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών) σε ψηφιακή ή/και διαδικτυακή μορφή.
Αυτή η ένδεια λεξικών δεν είναι πρόβλημα της ίδιας της τεχνολογίας, αλλά στην εποχή που στρεφόμαστε από το ογκώδες έντυπο βοήθημα στο εύχρηστο ψηφιακό λεξικό, έχει δύο επικίνδυνες συνέπειες, ειδικά για τη νέα γενιά εκπαιδευόμενων μεταφραστών:
— Άκριτη χρήση δίγλωσσων/πολύγλωσσων πόρων μεταφραστικών δεδομένων που δεν έχουν περάσει από λεξικογραφικό/ορολογικό έλεγχο (MyMemory, Linguee, Glosbe κ.λπ.) και που περιέχουν και μηχανικά μεταφρασμένες προτάσεις.
— Δημιουργία της πεποίθησης ότι το πρώτο βήμα για την εύρεση της μετάφρασης μιας λέξης είναι η αναζήτηση στο Google. Σας θυμίζω την... κραυγή αγωνίας μιας φοιτήτριας στο τελευταίο συνέδριο της ΕΕΜ: «Μα δεν γίνεται να ανοίγουμε συνεχώς τα λεξικά!»
Μεταφραστικές μνήμες (TEnT tools / Cloud tools)
Τα πιο δημοφιλή εργαλεία μας – αλλά και αυτά που έχουν προκαλέσει τις μεγαλύτερες ανατροπές. Eδώ τα ζητήματα είναι πολλά:
— Συχνή αδυναμία ανάγνωσης όλου του πρωτοτύπου, που οδηγεί στην αποσυγκειμενοποίηση του εκάστοτε τμήματος κειμένου, την απώλεια της γραμμικότητας και της αφηγηματικής συνοχής του πρωτοτύπου και σε πιθανή δυσχέρεια αναγνώρισης της λειτουργίας του. — Το δε μετάφρασμα ενδέχεται να είναι ένα «κείμενο–τέρας του Φρανκενστάιν», συνενωμένο από τμήματα κειμένου μεταφρασμένα από συναδέλφους που δεν έχουν συζητήσει τις παραμέτρους του συγκεκριμένου έργου, αλλά και από μηχανικά μεταφρασμένα τμήματα κειμένου. — Έρευνες έδειξαν ότι η μετάβαση στο segment-by-segment μοντέλο συνεπάγεται μια μεταβολή στις γνωσιακές διεργασίες της μετάφρασης, με συνακόλουθη μείωση της ποιότητας του μεταφράσματος.
— Εξασθένιση της κριτικής σκέψης, με μια τάση να αποδεχόμαστε άκριτα τις προτάσεις της μνήμης, ειδικά αν εργαζόμαστε σε μεταφραστική εταιρεία (Christensen & Schjoldager 2011).
— Αποδυνάμωση δεξιοτήτων έρευνας. Όπως έδειξε ο LeBlanc (2013), παρατηρούνται φαινόμενα εξάρτησης των μεταφραστών από τις μνήμες, με κύριο σύμπτωμα μια απροθυμία χρήσης πιθανώς πιο αξιόπιστων πηγών (λεξικά, ορολογικοί πόροι, παράλληλα κείμενα κ.λπ.).
— Εξασθένιση της φυσικής μνήμης του μεταφραστή (ας σκεφτούμε μόνο πόσο δύσκολη έγινε η προπαίδεια από τη στιγμή που εμφανίστηκαν οι αριθμομηχανές χειρός ).
— Φραγμός στη δημιουργικότητα του μεταφραστή, καθώς η μνήμη επιβάλλει μορφοσυντακτικά καλούπια.
Μείωση του γλωσσικού πλούτου, καθώς όλοι αντλούμε λέξεις/φράσεις από τις ίδιες δεξαμενές.
— Ενίοτε, αθέμιτη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων των εργαλείων από τα γραφεία με σκοπό τη μείωση των αμοιβών μας. Ενδεικτικά αναφέρω τη δυνατότητα ρύθμισης κατά το δοκούν της καταμέτρησης λέξεων, το ενδεχόμενο μηδενικής αμοιβής σε full matches και, πλέον, την πιθανότητα μηδενικής αμοιβής για λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν για την επιδιόρθωση ατελών ομοιοτήτων (fuzzy repairs).
— Πιθανή απώλεια δεδομένων ή διαρροή εμπιστευτικού περιεχομένου σε περιπτώσεις βλάβης ή επιθέσεων από hackers.
— Τέλος, ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, με την αδυναμία μας να διατηρήσουμε σε αρχείο τη μετάφρασή μας όταν μεταφράζουμε στην cloud-based εφαρμογή του πελάτη, τη συχνή αδυναμία εντοπισμού του αρχικού δημιουργού ενός μεταφρασμένου τμήματος κειμένου, τη συνύπαρξη πολλών πνευματικών δημιουργών σε ένα κείμενο, την έλλειψη δυνατότητας ουσιαστικής καταγραφής του κατόχου πνευματικών δικαιωμάτων σε πολλά εργαλεία μεταφραστικού περιβάλλοντος κ.ά.
Γλωσσικοί πόροι
Με τον όρο αναφέρομαι σε σύνολα μεταφραστικών και γλωσσικών δεδομένων που παρέχονται από εταιρείες ή φορείς και είτε είναι διαθέσιμα σε έναν ιστότοπο στον οποίο μπορούμε να κάνουμε αναζήτηση λέξεων, όρων ή φράσεων (π.χ. MyMemory και ΙΑΤΕ) είτε διατίθενται δωρεάν, ώστε να τροφοδοτήσουμε με αυτά τα εργαλεία μας (π.χ. οι μνήμες της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης). Ποια ζητήματα μας απασχολούν εδώ;
— Η αξιωματική αποδοχή της ποιότητας ενός γλωσσικού πόρου που προέρχεται από φορέα εγνωσμένου κύρους, όπως η ΕΕ (π.χ. σκεφτείτε τα αναρίθμητα λάθη που αναπόφευκτα περιέχει η ΙΑΤΕ).
— Απουσία ενός οργανωμένου σχεδίου διάθεσης γλωσσικών πόρων του Δημοσίου στους ελεύθερους επαγγελματίες και στα γραφεία.
— Ο υψηλός βαθμός πολυπλοκότητας των πόρων (π.χ., για ένα τμήμα κειμένου ένας πόρος μπορεί να περιέχει μια μετάφραση από άνθρωπο, μια αναθεωρημένη μετάφραση από άνθρωπο, μια μηχανικά μεταφρασμένη απόδοση και μια μετεπεξεργασμένη από άνθρωπο μηχανικά μεταφρασμένη απόδοση).
— Ο κοντόφθαλμος ή ασύνειδος εμπλουτισμός γλωσσικών πόρων από εμάς τους ίδιους, χωρίς πρώτα να σκεφτούμε γιατί έχει δημιουργηθεί ο πόρος αυτός. Καθημερινά, πολλοί ερασιτέχνες και επαγγελματίες μεταφραστές προσθέτουν τα κείμενά τους στον ψηφιακό ντορβά του Google Translate, της TAUS, του Bing Translator, του MyMemory κ.ά., ενίοτε αδιαφορώντας για την παραβίαση συμβάσεων εμπιστευτικότητας, χωρίς να κατανοούν ότι συμβάλλουν στον εμπλουτισμό πόρων που θα χρησιμοποιηθούν για την εκπαίδευση και βελτίωση συστημάτων μηχανικής μετάφρασης.
— Τέλος, η πολύ επικίνδυνη τάση για τη προώθηση της ιδέας μιας δήθεν αυτονόητης «κοινοκτημοσύνης» των μεταφραστικών και γλωσσικών δεδομένων, τάση που απειλεί να ακυρώσει την έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων μας. Έχουμε μπει στην εποχή όπου αφήνουμε πίσω μας τα Μεγάλα Δεδομένα (Big Data) και εστιάζουμε στα γλωσσικά δεδομένα, ενώ η μεταφραστική τεχνολογία έχει παντρευτεί την τεχνητή νοημοσύνη. Το θαυμαστό τέκνο αυτής της ένωσης, η μηχανική μετάφραση με χρήση νευρωνικών δικτύων, δεν θα ήταν τόσο θαυμαστό αν δεν τροφοδοτούνταν από τεράστιους όγκους γλωσσικών δεδομένων. Μέσα στην απληστία τους, φορείς όπως η TAUS έχουν αρχίσει να δημοσιεύουν άρθρα που θέτουν ξεκάθαρα θέμα κοινοκτημοσύνης με φράσεις όπως οι παρακάτω: «For example, LSPs tend to use data from their customers for their customers, and do not share it outside of that relationship, for example in exchange for similar data from a competitor or collaborator»! Και το ακόμα καλύτερο: «Data ownership and copyright issues largely rule over this obsession with ring-fencing language data from its potential users»!
Αν αναρωτηθήκατε «Μα, ποια είναι η TAUS;», πρόκειται για την Εταιρεία Χρηστών για την Αυτοματοποιημένη Μετάφραση, μια σύμπραξη ανάμεσα σε κολοσσούς του εμπορίου όπως η Amazon, η Dell, η Microsoft, η e-bay, η Intel, η Google, η Nike και η Siemens, εταιρείες παροχής μεταφραστικών υπηρεσιών αλλά και δεκάδες πανεπιστήμια. Ο πρόεδρός της Jaap van der Meer θα είναι ο keynote ομιλητής στο Translating Europe Forum που οργανώνει τον Νοέμβριο η Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα συμπεράσματα δικά σας.
Μηχανική μετάφραση
Ο γνωστός μπαμπούλας. Ας ξεκινήσουμε από το βασικότερο πρόβλημα:
— Η σκοπίμως μη αντικειμενική παρουσίαση των δυνατοτήτων της, με διπλό αποτέλεσμα:
α) τη δημιουργία της πεποίθησης ότι η μηχανική προμετάφραση είναι ένα λογικό, θεμιτό και αναπόδραστο στάδιο της μεταφραστικής διαδικασίας σε όλα τα τεχνικά έργα και
β) τη δημιουργία εξίσου μη αντικειμενικών προσδοκιών αλλά και φόβων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις συσκευές τύπου babel fish, που όλο μας φέρνουν πιο κοντά στην αυτόματη διερμηνεία και όλο δεν τα καταφέρνουν.
Και μπορεί, μεν, η μηχανική μετάφραση με χρήση νευρωνικών δικτύων να μην εξαφανίσει τον άνθρωπο από το μεταφραστικό τοπίο (σίγουρα όχι προτού βελτιώσει την ακρίβεια του μεταφράσματός της), αλλά ενδέχεται να οδηγήσει σε μια αλλαγή ρόλων: πολλοί από εμάς, από μεταφραστές θα κληθούμε να γίνουμε εκπαιδευτές συστημάτων μηχανικής μετάφρασης – φεύγουμε, δηλαδή, από την εποχή του post-editing, δηλαδή της διορθωτικής επέμβασης στο προϊόν, και μπαίνουμε στην εποχή της προσαρμοστικής μηχανικής μετάφρασης, δηλαδή της διορθωτικής επέμβασης στην πηγή. — Ελπίζω να αντιλαμβανόμαστε όλοι το συνολικό παράδοξο της υπόθεσης: μας ζητείται να εκπαιδεύσουμε οικειοθελώς τα συστήματα που αύριο θα μας μειώνουν ακόμα περαιτέρω τις αμοιβές και να εμπλουτίζουμε τους γλωσσικούς πόρους που τα καθιστούν πιο αποτελεσματικά. Και το κάνουμε...
Εκπαίδευση
Ως εκπαιδευτής μεταφραστών πάνω από δύο δεκαετίες, οφείλω επισημάνω και ορισμένα ζητήματα που αφορούν την επίδραση της τεχνολογίας στην εκπαιδευτική πράξη:
— Μεγάλη διάσταση θεωρίας και πράξης, λοιπόν, σύμφωνα με τον Doherty (2016). Η κυρίαρχη σήμερα θεωρία του λειτουργισμού χάνει μέρος της βαρύτητάς της όταν το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι ένα ποσοστό ομοιότητας δίπλα σε ένα υποτμήμα κειμένου το οποίο θα ενταχθεί σε ένα τμήμα κειμένου που μπορεί να έχει μεταφραστεί μηχανικά ή από άλλον συνάδελφο, και μάλιστα εκτός συγκειμένου.
— Διαρκής ανάγκη εκσυγχρονισμού των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αφορούν την τεχνική μετάφραση, ώστε να καλύπτουν τις τεχνολογικές εξελίξεις.
— Πίεση (από την αγορά) ώστε να δημιουργηθούν προγράμματα κατάρτισης στο post-editing, χωρίς να εξετάζονται οι επιπτώσεις στον ρόλο του μεταφραστή.
— (Πιθανή) χρήση μηχανικής μετάφρασης από τους εκπαιδευόμενους (στην προετοιμασία μετάφρασης για το μάθημα, στις εξετάσεις και στις επίσημες εργασίες).
— Εάν ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, ενδέχεται σύντομα να μην μπορούμε να πείσουμε τους εκπαιδευόμενούς μας να μην επιλέγουν συνειδητά το γρήγορο και εύκολο μονοπάτι της μηχανικής προμετάφρασης και του post-editing.
— Απομόνωση των εκπαιδευόμενων από την ιδέα ότι η μετάφραση απαιτεί χρόνο, χρόνο, χρόνο!
Γενικά συμπεράσματα
— It’s capitalism, stupid! όπως λέει και η γνωστή ατάκα. Το ανελέητο κυνήγι του κέρδους σε μια πολύγλωσση παγκοσμιοποιημένη αγορά είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από όλες τις τεχνολογικές εξελίξεις.
— Υπάρχει κίνδυνος εξάλειψης των πνευματικών μας δικαιωμάτων.
— Κίνδυνος μερικής (ή και ολικής;) ένταξης της μετάφρασης στην «οικονομία του δωρεάν περιεχομένου» (Lanier), όπου οι καρποί της πνευματικής μας διάνοιας θα προσφέρονται δωρεάν στον συλλογικό νου. Ας θυμηθούμε τη ζοφερή πρόβλεψη του Chris Anderson (2009), αρχισυντάκτη του περιοδικού Wired: «οτιδήποτε ψηφιοποιείται ευτελίζεται και ενδέχεται να καταλήξει να διατίθεται δωρεάν».
— Δημιουργία της εντύπωσης ότι η μετάφραση είναι κάτι που μπορεί να γίνεται σε χρόνο μηδέν (βλ. μηχανική μετάφραση), όχι από το μηδέν (βλ. προμετάφραση και post-editing), ολοένα και πιο φθηνά και ακόμα και από ερασιτέχνες (βλ. crowdsourcing, fansubbing, fanlation σε κόμικς και video games).
— Διαρκής υποβάθμιση του ρόλου του μεταφραστή και μείωση της ικανοποίησης που (πρέπει να) αντλούμε από τη δουλειά μας.
ΠΡΑΚΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Πώς προστατευόμαστε από όλα αυτά; Έχω τρεις προτάσεις και τις καταθέτω σε φθίνουσα σειρά προστασίας:
1. Λογοτεχνία! Θέατρο! Ποίηση! Κόμικς! Δοκίμιο! Διαφήμιση!
2. Δημιουργία ενός κλειστού συστήματος πόρων και πελατών, στο οποίο είμαστε κύριοι του εαυτού μας.
3. Συνεργασία με σωστούς πελάτες και σωστά γραφεία, που αντιλαμβάνονται την αξία της δουλειάς μας.
Αυτές οι προτάσεις ναι μεν μας μονώνουν από μεγάλο μέρος του προβλήματος, αλλά δουλεύουν σε ατομικό επίπεδο. Το δύσκολο είναι να δοθούν συνολικές λύσεις. Κι εκεί φοβάμαι ότι περνάμε από το πρακτικό στο ουτοπικό...
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ (ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ) ΝΑ ΓΙΝΕΙ (ΟΥΤΟΠΙΑ;)
— Άσκηση πίεσης στους δημιουργούς καλών έντυπων λεξικών ώστε να τα μεταφέρουν και σε ψηφιακή/διαδικτυακή μορφή.
— Ουσιαστική (βλ. οικονομική) αναγνώριση των ειδικών δεξιοτήτων των μεταφραστών σε εργαλεία.
— Αύξηση του βαθμού δημιουργικής ελευθερίας των μεταφραστών που δουλεύουν με εργαλεία.
— Σύνταξη και καθολική αποδοχή μιας δεοντολογίας της μεταφραστικής τεχνολογίας, εγχείρημα στο οποίο πρέπει να έχουν λόγο οι παρακάτω:
o Μεταφραστές, αναθεωρητές/post-editors, μέσω των συλλόγων τους.
o Μεταφραστικές εταιρείες.
o Εκπαιδευτές.
o Εταιρείες ανάπτυξης εργαλείων μετάφρασης και συστημάτων μηχανικής μετάφρασης.
o Φορείς, οργανισμοί και εταιρείες-κολοσσοί που αναθέτουν τεράστια έργα.
— Επιμόρφωση των μεταφραστών σε ό,τι αφορά μοντέλα μετάφρασης που ενδέχεται να έχουν βλαπτική επίδραση στο επάγγελμα (βλ. crowd sourcing).
— Εκπαίδευση των φοιτητών και των σπουδαστών όχι μόνο στη χρήση της μεταφραστικής τεχνολογίας αλλά και στην κατανόηση των επιπτώσεών της. Μιλάω για έναν εργαλειακό γραμματισμό.
— Λήψη μέτρων για την ουσιαστική προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων μας.
— Τέλος, συστηματική, αδιάκοπη και εργώδης προβολή της αξίας του επαγγέλματός μας, ώστε να στρέψουμε σε εμάς την προσοχή της κοινής γνώμης και όχι στα συχνά και ενίοτε παραπλανητικά δημοσιεύματα για τα θαύματα της μεταφραστικής τεχνολογίας, που πολλές φορές δείχνουν να έχουν βγει από κάποια σειρά επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας του ‘70. Έχουμε δώσει αδιαμαρτύρητα το τιμόνι στην τεχνολογία και κοιτάμε απαθείς απ’ το παράθυρο τα πιθανώς επικίνδυνα μέρη στα οποία μας οδηγεί. Αυτό πρέπει να σταματήσει. Εμείς είμαστε οι αφανείς ήρωες της μετάφρασης και πιστεύω ότι είναι ώρα να φανερωθούμε και να διατυμπανίσουμε την αξία μας.
BIBLIOGRAPHY
Chris Anderson Free: The Future of a Radical Price
Balkul, Halil İbrahim «Translation Technologies: A Dilemma Between Translation Industry And Academia», International Journal of Language Academy Volume 4/4 Winter 2016 p. 100/108
Biau Gil, José Ramón and Anthony Pym. 2006. “Technology and Translation (A Pedagogical Overview).” In Translation Technology and Its Teaching, edited by Anthony Pym, Alexander Perekrestenko, and Bram Stranik, 5-19. Tarragona: Intercultural Studies Group.
Christensen, Tina Paulsen, and Anne Schjoldager. 2011. “The Impact of Translation-Memory (TM) Technology on Cognitive Processes: Student-Translators’ Retrospective Comments in An Online-Questionnaire.” In Proceedings of the 8th International NLPCS Workshop: Special theme: Human-Machine Interaction in Translation, edited by Bernadette Sharp, Michael Zock, Michael Carl, and Arnt Lykke Jakobsen, 119-130. Copenhagen: Samfundslitteratur.
Doherty, S. (2016). The impact of translation technologies on the process and product of translation. International Journal of Communication, 10, 947-969.
Garcia, Ignacio, Beyond Translation Memory: Computers and the Professional Translator, The Journal of Specialised Translation, 2009, 12, pp. 199-214
Garcia, Ignacio, Translating by post-editing: is it the way forward? Machine Translation, 2011, 25(3), pp. 217- 237\
Huang, Miguel To Use or Not Use a Translation Memory?
Joscelyne, Andrew: Time to Build a Language Data Market? (2017)
Kenny, D. (2011, June 4). The ethics of machine translation. Paper presented at the New Zealand Society of Translators and Interpreters annual conference, Auckland, New Zealand.
Klinc, Ursa – The Future of Translation Technology
Lanier, Jaron, You are not a gadget: A manifesto, New York, Alfred A. Knopf, 2010
LeBlanc, Matthieu. 2013. “Translators on Translation Memory (TM): Results of An Ethnographic Study in Three Translation Services and Agencies.” Translation & Interpreting. 5(2): 1-13.
Lossner, Kevin (2017) What is it with teaching translation at universities?
Mossop, Brian. 2006. “Has Computerization Changed Translation?.” Meta: journal des traducteurs / Meta: Translators´ Journal. 51(4): 787-805.
O’Hagan, M. (2013). The impact of new technologies on translation studies: A technological turn? C. Millán & F. Bartrina (Eds.) In The Routledge handbook of translation studies. London, UK: Routledge, 503-518.
Pym, A. (2011a). What technology does to translating. The International Journal for Translation and Interpreting Research, 3(1): 1-9.
Pym, Anthony. 2013. “Translation Skill-Sets in a Machine-Translation Age.” Meta: journal des traducteurs / Meta: Translators’ Journal. 58(3): 487-503.
« Last Edit: 06 Nov, 2020, 21:18:51 by spiros »