σειριακός ή σειραϊκός;

[Dr Moshe]

Μερικοί τύποι, αν και σωστά σχηματισμένοι, φαίνονται εγκλωβισμένοι σε στενό κύκλο ειδικών ομιλητών ή θεμάτων.

Η ισχυρή επίδραση του αγγλ. serial οδήγησε εύκολα στην απευθείας μεταφορά ελλ. επιθέτου σειριακός, ενώ ο τύπος σειραϊκός περιορίστηκε στο φερώνυμο είδος μουσικής. Ατυχώς, όπως η σειραϊκή μουσική δεν έχει πολλούς οπαδούς, ομοίως και το επίθ. σειραϊκός κατέληξε να είναι ο αποκλειστικός συνοδός της.

Δύο σχόλια δεν είναι, νομίζω, περιττά:

Το παραγωγικό επίθημα -ιακός απαντά σε επίθετα προερχόμενα από ονόματα σε -ιο(ς) / -ια. Παραδείγματα: συνέδριο > συνεδρι-ακός, εφημερία > εφημερι-ακός, πανεπιστήμιο > πανεπιστημι-ακός (αλλά επιστήμη > επιστημ-ικός), ήλιος > ηλι-ακός, αρτηρία > αρτηρι-ακός κτλ. Κατανοούμε συνεπώς ότι, από ιστορικής απόψεως, το τέρμα είναι κατ' ουσίαν -ακός και επιλέγει θέματα με ληκτικό φώνημα /i/.

H περίπτωση της λέξης σειρά δεν είναι η παραπάνω. Το επίθημα που επιλέγουν τα συμφωνόληκτα ονόματα είναι συνήθως -ικός . Παραδείγματα υπάρχουν άφθονα: π.χ. έμπορος > εμπορ-ικός, χώρος > χωρ-ικός, πλευρά > πλευρ-ικός, έδρα > εδρ-ικός, κύτταρο > κυτταρ-ικός κτλ. Ειδικότερα, όσα θηλυκά λήγουν σε -α / -η έχουν επίσης την επιλογή -αϊκός: Ρώμη > ρωμα-ικός, αρχή / ἀρχᾱ > αρχα-ικός, Ευρώπη > ευρωπα-ικός κτλ., από όπου με επανανάλυση αποσπάστηκε το τέρμα -αϊκός.

Συνεπώς, μορφολογικά σωστοί (δηλ. σύμφωνοι με το σύστημα που παρουσιάστηκε ανωτέρω) θα ήταν οι τύποι *σειρ-ικός (που δεν επικράτησε) και σειραϊκός (που ελπίζουμε να μη συνοδεύει πια μόνο τον Σένμπεργκ :)

Βεβαίως, η επίδραση του αγγλικού όρου είναι ισχυρή και δεν ξέρω αν υπάρχει τρόπος να ανασχεθεί. Αν ο νεολογισμός ή ο νεόπλαστος όρος εισαχθεί βιαστικά, δεν είναι απίθανο να επικρατήσει και να παρασύρει επίσης άλλα ομοειδή σχήματα στη δημιουργία παράλληλων όρων. Αυτό όμως είναι ίσως θέμα άλλου νήματος.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας. Ζητώ συγγνώμη για το μακροσκελές μου σημείωμα.

[Επιστροφή στα περιεχόμενα των Γλωσσικών Σημειωμάτων]

[spiros]

Ας μου επιτραπεί να φέρω ξανά στο προσκήνιο αυτό το πολύ χρήσιμο σημείωμα με ολίγην σειραϊκή μουσική (ομολογώ ως αμετανόητος οπαδός της τονικότητας και του ρομαντισμού σπανίως χαίρει της προτίμησής μου).

Arnold Schoenberg: Piano Concerto op. 42 (Excerpt)

https://www.youtube.com/watch?v=A-fyWc6Mpd8

[wings]

Ευχαριστούμε, Σπύρο. :-)

[Anastasia]

Καλά έκανες και έφερες το νήμα στην επιφάνεια, Σπύρο. Μόλις έστειλα μετάφραση με το σειραΙκός! Ευχαριστώ για την υπενθύμιση γιατι θα την έκανα την πατάτα! ;-))))))))))))