Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που ξέρουν και δεν μιλούν
I.
Εδώ είναι ο λόγος ο δύσκολος, ρυθμός σπασμένος,
είπεν (;) ο Εκκλησιαστής,
δρόμος τυφλός του αγκαθιού στης Χίμαιρας το πέλμα∙
εδώ είναι ο τρόπος, λύνοντας την εξίσωση των παρατατικών του
μ’ ένα τετελεσμένο ήδη παρόν.
Και είπεν (;):
Κλέος ανδρών – ή μήπως έπρεπε κιόλας να ξέρω
ότι ο λόγος είναι ο δύσκολος τρόπος στον μύθο της ύπαρξης;
Έπρεπε, ωστόσο, να ξέρω:
Καθώς ο λόγος ανήκει στον τρόπο του και η ύπαρξη στην παρανόησή της,
καθώς το αγκάθι σαπίζει στο πέλμα και ο πόνος δυναμώνει στον χτύπο της οπλής,
μπορούμε τάχα να επαναλάβουμε την ύπαρξη έξω απ’ τον μύθο της,
σαν σκοπιμότητα που την ανακεφαλαιώνει;
Μπορούμε τάχα να δεχτούμε τα προτάγματα ενός αλλιώτικου μύθου,
που σέρνει στα καλύμματα σαν στειρωμένο ζώο;
Ίσως έφτανε κιόλας να εκτρέψουμε το ρεύμα του λόγου
σε μιαν αλήθεια που ξεφεύγει απ’ τις ρουφήχτρες της
– σ’ εκείνη την αλήθεια που αντιμάχεται
την εσκεμμένη οχλαγωγία της σιωπής.
Ίσως έφτανε κιόλας να πούμε:
Εδώ είναι ο τόπος και ο χρόνος που επιλέξαμε
ανάμεσα στο παράφορο και στο μάταιο της αρχαίας πληγής∙
εδώ είναι τέρας με τρεις μορφές, παρενδυμένο το μίσος,
αδιαίρετο και αγκιστρωμένο στο αδυσώπητο της στιγμής,
τέρας, ολοένα ανακτώντας τη δύναμη που ανασυστήνει τη φύση του,
προσθέτοντας τη λύσσα τους στην αναγνώρισή της.
Μπορούμε τάχα να εννοήσουμε τη δύναμη έξω απ’ τη φύση της,
όχι σαν τρόμο που σκηνοθετεί τις εμμονές του
μα σαν αναπαράσταση του επαρκούς της λόγου,
αξιώνοντας το παρελθόν μέχρι τ’ απομεινάρια των θεών του;
Έπρεπε κιόλας να ξέρω∙
όπως γνωρίζει ο ουραγός πως είναι αυτός που ακολουθεί τους άλλους,
όπως γνωρίζει ο σαλός πως είναι άτρωτος από τη λογική τους.
Κι ενώ φορτώνουν βιαστικά την επιμελητεία
και παραχώνουν τα οστά σε ασβεστωμένους λάκκους∙
κι ενώ οι αντιφάσεις ανατινάζουν στη φυγή τους τα προχώματα,
έπρεπε κιόλας να ξέρω:
Εδώ είναι ο τόπος της αρχαίας πληγής,
το στρατευμένο φρόνημα της λήθης.
Εδώ είναι ο χρόνος∙ σκληρός,
σκληρότερος ακόμη κι απ’ το τέλος του.
Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.
Σημειώσεις του ποιητή για το συγκεκριμένο ποίημα:
«Έπρεπε, ωστόσο, να ξέρω.»
Διαβάζω τον George Steiner στη Βαρβαρότητα της άγνοιας (μτφρ. Σεραφείμ Βελέντζας, εκδ. Scripta, 2001):
Τζέφερσον: «Δεν θα καίμε πια τα βιβλία.»
Βολτέρος: «Δεν θα επιτρέπονται πια τα βασανιστήρια στην Ευρώπη.»
Ολόκληρη σειρά από ορθολογικές υποσχέσεις, οι κορυφές μιας ελευθερόφρονης αστικής αυτοπεποίθησης. Και τότε εμφανίζεται η υπέρτατη φρίκη: τα στρατόπεδα του θανάτου, τα γκούλαγκ, οι μεγάλες σφαγές, δύο παγκόσμιοι πόλεμοι. Και αυτό στην καρδιά του υψηλότερου πολιτισμού! Και ακούμε που λένε: Μα θα έπρεπε να το ξέρετε, οφείλατε να το καταλάβετε, ο άνθρωπος είναι ένα άγριο ζώο...
Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)