Translation - Μετάφραση
Favourite texts, movies, lyrics, quotations, recipes => Favourite Music and Lyrics => Translation reviews => Topic started by: banned13 on 16 Jun, 2007, 21:46:21
-
Τεχνική, ταλέντο, αγάπη (http://www.tanea.gr/Article.aspx?d=20070616&nid=4993038)
Της Μικέλας Χαρτουλάρη
Μεταφραστές αδικημένοι ή όχι πια; Για πρώτη φορά θα απονεμηθούν την Τρίτη από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ) και τα επίσημα Ινστιτούτα Ξένων Γλωσσών πέντε βραβεία, με έπαθλο 3.000 ευρώ το καθένα, σε μεταφραστές από τα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά και ισπανικά- πρωτοβουλία παράλληλη (και καθόλου κατώτερης σημασίας) με την απονομή Κρατικού Βραβείου Μετάφρασης. Πρωτοβουλία σημαντική, η οποία υπογραμμίζει μια αλλαγή νοοτροπίας ως προς τον ρόλο του μεταφραστή, ο οποίος αναγνωρίζεται όλο και ευρύτερα. Αλλά και πάλι, όχι αρκετά. Η δουλειά του είναι δημιουργική αλλά παραμένει αφανής- σπάνια το όνομά του αναφέρεται στο εξώφυλλο των βιβλίων- και η αμοιβή του είναι δυσανάλογη με τον μόχθο του και τον χρόνο που δεσμεύει για να την ολοκληρώσει αξιοπρεπώς. Αν είναι δόκιμος, θα πάρει 150-250 ευρώ για το 16σέλιδο του ξενόγλωσσου (και όχι του εκτενέστερου ελληνικού) κειμένου... Όσο πιο φημισμένος είναι, όσο πιο δύσκολο είναι το πρωτότυπο, όσο λιγότερη επιμέλεια θα χρειαστεί η μετάφραση, τόσο καλύτερη θα είναι η αμοιβή του. Όμως σπάνια θα περάσει το πλαφόν, αφού σε σχέση με το κόστος παραγωγής των βιβλίων στην Ελλάδα, το ποσοστό του είναι δυσβάστακτο για τους εκδότες, καθώς δεν μπορούν να το μετακυλίσουν στην τιμή των (ήδη ακριβών) βιβλίων. Από την άλλη, η μεταφραστική πίτα μεγαλώνει, όμως πολλοί απαιτητικοί μεταφραστές μένουν έξω από το παιχνίδι εξαιτίας της φύσης και των ρυθμών της αγοράς. Σύμφωνα με την έρευνα του Κέντρου Βιβλίου για την βιβλιοπαραγωγή του 2006, οι μεταφράσεις λογοτεχνίας έφθασαν στο 47,9% των νέων τίτλων (έναντι 43% το 2001) και οι μεταφράσεις θεωρητικών επιστημονικών έργων στο 32,2% (έναντι 28% το 2001), ωστόσο αυτό δεν ισοδυναμεί παρά με 753 + 737 βιβλία. Πώς να ζήσουν τόσοι άνθρωποι μόνο απ΄ αυτά; «Τυχερός μεταφραστής είναι εκείνος που καταφέρνει να ταυτιστεί με κάποιους συγγραφείς και να μεταφράζει βιβλία που του αρέσουν» μού έλεγε ο (βραβευμένος) Ανταίος Χρυσοστομίδης που ειδικεύθηκε στον Καλβίνο και στον Ταμπούκι και καταξιώθηκε. Πόσοι είναι σαν κι αυτόν (στη λογοτεχνία); Οι (επίσης βραβευμένοι) Αχ. Κυριακίδης (Μπόρχες) και Θ. Σκάσσης (Σιμόν), οι Π. Πούλος (Προυστ), Γ.Η. Χάρης (Κούντερα), Στέλλα Βρεττού (Παμούκ), Μάγκυ Κοέν (Γεοσούα, Κέρετ), Έφη Γιαννοπούλου (Φουέντες, Μπουρντιέ), Α. Λαγουδάκου (Κέρτες), Π. Ευαγγελίδης (ιαπωνική λογοτεχνία), Δ. Κούρτοβικ (σκανδιναβική), Ίσαρης, Δεπάστας (γερμανική), Βάρσος, Παιονίδης (δοκίμια) και κάποιοι ακόμα. Οι υπόλοιποι αντιμετωπίζουν καθημερινά τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη.
Ταλαντούχοι ή όχι αρκετά; «Καλός μεταφραστής είναι αυτός που έχει ανασφάλειες και συνειδητοποιεί ότι μια μετάφραση δεν τελειώνει ποτέ. Κακός είναι εκείνος που διορθώνει τον συγγραφέα, και ενώ διαβάζει “πούτσος” γράφει “πέος”» τονίζει ο Χρυσοστομίδης. Είναι λοιπόν δεδομένο ότι δεν φτάνει η γνώση της γλώσσας και της τεχνικής, αλλά χρειάζεται και ταλέντο για μια αξιοπρεπή μετάφραση. Τέτοιες όμως, και καλύτερες, έχουμε όλο και συχνότερα πλέον... αρκεί ο μεταφραστής να καταφέρει να διασώσει το ύφος του συγγραφέα από τις φιλολογικές παρωπίδες τού συχνά άμουσου επιμελητή. Το πρόβλημα εξακολουθεί ωστόσο να υπάρχει στα δοκίμια, όπου λείπει η παγιωμένη, έγκυρη, αποδεκτή ορολογία, αλλά η επιστημονική όσο και η γλωσσική κοινότητα δείχνουν απροθυμία στην κατασκευή των απαραίτητων νεολογισμών. «Αρκετές φορές αναγκάζομαι να βάζω και τον ξένο φιλοσοφικό ή κοινωνιολογικό όρο σε παρένθεση, προκειμένου να γίνω σαφής», μου έλεγε η δόκιμη Γιαννοπούλου, επισημαίνοντας και την έλλειψη ειδικευμένων λεξικών ορολογίας. Από την πλευρά της, η όχι γνωστή Άρτεμις Λόη που έγινε λεξιπλάστης για να αποδώσει τους νεολογισμούς του Ντέιβιντ Μίτσελ στο μεταμοντέρνο μυθιστόρημα Ο Άτλας του Ουρανού, διαμαρτύρεται με επιστολή της διότι «οι γλωσσικές ακροβασίες επικροτούνται δυστυχώς μόνο σε αναγνωρισμένους συγγραφείς. Σε άσημους μεταφραστές θεωρούνται ασυγχώρητες».
Προδίδεται ή όχι το πρωτότυπο κείμενο, και πόσο; Αυτό είναι που μετράει τελικά. Ο Κοσμάς Πολίτης μεταφράζοντας τον Γατόπαρδο δεν «μιλούσε» σαν Λαμπεντούζα, αλλά σαν Πολίτης. Και οι αυθαιρεσίες ή η αλαζονεία των μεταφραστών που είναι ταυτόχρονα συγγραφείς δεν έχουν εκλείψει από τα ελληνικά πράγματα- ο Αύγουστος Κορτώ μάλιστα προσπαθεί να τις δικαιώσει με επιστολή του. Όπως δεν έχει εκλείψει, δυστυχώς, η εκδοτική πρακτική σύμφωνα με την οποία ένα βιβλίο κόβεται φέτες και δίνεται σε ομάδα μεταφραστών των οποίων η δουλειά χτενίζεται ύστερα και ενοποιείται από κάποιον δόκιμο. Ούτε και οι λογοκριτικές- «διορθωτικές» παρεμβάσεις έχουν εκλείψειας θυμηθούμε τα «ανθελληνικά» αποσπάσματα του Μαντολίνου του λοχαγού Κορέλι που απαλείφθηκαν από την ελληνική εκδοχή του μυθιστορήματος του Ντε Μποτόν... Αυτό που έχει θεαματικά μειωθεί είναι οι μεταφράσεις των μεταφράσεων (από τρίτες γλώσσες δηλαδή). Απ΄ όλα τούτα προκύπτει κατά τη γνώμη μου το εξής: πέρα από το όποιο ταλέντο του μεταφραστή, πέρα από το αν πρέπει (και πρέπει) να πολλαπλασιαστούν τα μεταφραστικά τμήματα στα πανεπιστήμια, η τελική ευθύνη βαρύνει τους εκδότες που πρέπει να αγαπούν τόσο πολύ τα βιβλία που βγάζουν, ώστε να τα προστατεύουν από κάθε μεταφραστικό ολίσθημα.
-
Πολύ περιεκτικό το άρθρο...
Από το παρελθόν της η μετάφραση γεννά διλήμματα και αμφισημίες:
Το πνεύμα ή το γράμμα; Η διαμάχη μεταξύ Berman και Eco εξακολουθεί.
Μετάφραση, τέχνη ή επιστήμη; Και συνεπώς πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται και να αξιολογείται;
Ελευθερία ή προσκόληση; Κι αν προσκόληση σε τι; Στο vouloir dire του συγγραφέα μας ή σε αυτό που νομίζουμε ότι θέλει να πει;
Ωραίες ή Άπιστες; Μεταφράσεις που «σέβονται» το πρωτότυπο, αφήνοντας να διαφανούν οι αρετές του ή μεταφράσεις «άπιστες», που υπακούουν στην bienséance της κάθε γλώσσας στόχου;
Τα προβλήματα τα έχουμε συζητήσει και εξακολουθούμε να τα συζητάμε. Πολλές φορές η μεταφραστική δεν εξαρτάται μόνο από εμάς, αλλά από κάποιον εκδοτικό οίκο ή από τον πελάτη μας. Στόχος μας πρέπει να είναι, πιστεύω, η προστασία και η κατοχύρωση του επαγγέλματός μας. Να μετρά η σπουδαιότητα της δουλειάς μας όπως κάθε άλλη δουλειά.
-
Εξαιρετική η παράθεση προβληματισμών από την Alexandra K. Παραθέτω μερικά ευφυολογήματα σχετικά με τη μετάφραση:
TRANSLATION IS AT BEST AN ECHO (George Borrow)
TRANSLATIONS (LIKE WIVES) ARE SELDOM FAITHFUL IF THEY ARE IN THE LEAST ATTRACTIVE (Roy Cambell)
SOME HOLD TRANSLATIONS NOT UNLIKE TO BE/
THE WRONG SIDE OF A TURKISH TAPESTRY (James Howell)
ΣΕ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΙ ΟΤΙ ΔΙΑΒΑΖΕΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (Στέφανος Βλάχος, Εκδόσεις Παπαζήση).
GOOD TRANSLATIONS ARE THOSE THAT THE READER CANNOT MAKE OUT THAT THE TEXT IS A TRANSLATION
(STEPHANOS VLACHOS)
-
Ως συνέχεια των προβληματισμών της Alexandra K, παραθέτω άρθρο από την Καθημερινή της Παρασκευής, 15/6/2007, όπου φαίνεται η επιβράβευση και του μεταφραστή.
ΠOΛITIΣMOΣ Hμερομηνία δημοσίευσης: 15-06-07
Ενα Impac για τον Περ Πέτερσον
Ο 54χρονος Νορβηγός συγγραφέας Περ Πέτερσον (φωτ.) είναι ο νικητής του μεγάλου λογοτεχνικού βραβείου Impac, που ανακοινώνει κάθε χρόνο ο δήμαρχος του Δουβλίνου. Το Impac είναι το βραβείο με το μεγαλύτερο χρηματικό έπαθλο (100.000 ευρώ) και τιμάει συγγραφείς από όλον τον κόσμο. Ο Περ Πέτερσον ήταν φέτος η έκπληξη καθώς είναι σχετικά άγνωστος εκτός Νορβηγίας, όπου, όμως, έχει ήδη τιμηθεί με δύο βραβεία. Το Impac το κέρδισε για το μυθιστόρημά του «Our Stealing Horses», που έχει ως θέμα τη σχέση ανάμεσα σε έναν πατέρα και τον γιο του στις παραμονές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. «Είναι μια δυνατή και συγκινητική ιστορία με ανανεωμένη οπτική πάνω στον κόσμο και με μια διάθεση νοσταλγίας για έναν απλούστερο τρόπο ζωής», αναφέρει το σκεπτικό του βραβείου. Ο Περ Πέτερσον είχε ισχυρούς αντιπάλους, συγγραφείς με διεθνές κοινό όπως ο Σάλμαν Ρούσντι, ο Τζ. Μ. Κουτσί, ο Τζούλιαν Μπαρνς, ο Πίτερ Χομπς, ο Σεμπάστιαν Μπάρι, ο Τζόναθαν Σάφραν Φόερ και ο Κόρμακ ΜακΚάρθι.
Από τα 100.000 ευρώ του επάθλου, το 1/4 θα παραλάβει η Αν Μπορν, η οποία μετέφρασε το νορβηγικό μυθιστόρημα στα αγγλικά. Το «Our Stealing Horses» είχε επίσης τιμηθεί με το βραβείο Ξένου Μυθιστορήματος της Independent για το 2006.
-
Από τα 100.000 ευρώ του επάθλου, το 1/4 θα παραλάβει η Αν Μπορν, η οποία μετέφρασε το νορβηγικό μυθιστόρημα στα αγγλικά. Το «Our Stealing Horses» είχε επίσης τιμηθεί με το βραβείο Ξένου Μυθιστορήματος της Independent για το 2006.
Μπράβο, Θωμά. Πολύ καλά έκανες και το ανέφερες. Μιλάμε για σοβαρά συμβόλαια εργασίας και ακόμα σοβαρότερη νομοθεσία στα θέματα αυτά σε κάποιες χώρες.
-
Το πνεύμα ή το γράμμα; Η διαμάχη μεταξύ Berman και Eco εξακολουθεί.
Μετάφραση, τέχνη ή επιστήμη; Και συνεπώς πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται και να αξιολογείται;
Ελευθερία ή προσκόληση; Κι αν προσκόληση σε τι; Στο vouloir dire του συγγραφέα μας ή σε αυτό που νομίζουμε ότι θέλει να πει;
Ωραίες ή Άπιστες; Μεταφράσεις που «σέβονται» το πρωτότυπο, αφήνοντας να διαφανούν οι αρετές του ή μεταφράσεις «άπιστες», που υπακούουν στην bienséance της κάθε γλώσσας στόχου;
Με αποκλειστικό στόχο να διατυπώσω την καθαρά προσωπική μου άποψη, και όχι να προσβάλλω αντιφρονούντες ή να προκαλέσω, θα πω τι πιστεύω:
Το πνεύμα ή το γράμμα; Μακάρι να 'ξερα, αν μου έβαζαν, όμως, το μαχαίρι στον λαιμό θα διάλεγα πνεύμα.
Μετάφραση, τέχνη ή επιστήμη; Τέχνη, αλλά με την έννοια της αγγλικής λέξης craft, όχι art. Είμαι μπογιατζής που κάνει τη δουλειά του με μεράκι και οι τοίχοι που βάφει είναι απόλαυση για τα μάτια, όχι ζωγράφος.
Ελευθερία ή προσκόληση; Εδώ κόβουμε φλέβες.
Ωραίες ή Άπιστες; Μεταφράσεις που «σέβονται» το πρωτότυπο, αφήνοντας να διαφανούν οι αρετές του ή μεταφράσεις «άπιστες», που υπακούουν στην bienséance της κάθε γλώσσας στόχου; Συνήθως υπηρετώ τη γλώσσα-στόχο. Θεωρώ την απόλαυση του αναγνώστη σημαντικότερη. Πρέπει να πειστώ ότι πρόκειται για device που πρέπει οπωσδήποτε να σωθεί θα το αφήσω.
Εννοείται, ότι τα παραπάνω δεν τα έχω σκαλίσει σε πέτρα. Μόνο η δεύτερη άποψή μου είναι κάπως πιο παγιωμένη από όλες τις υπόλοιπες.
-
Μπράβο, Θωμά. Πολύ καλά έκανες και το ανέφερες. Μιλάμε για σοβαρά συμβόλαια εργασίας και ακόμα σοβαρότερη νομοθεσία στα θέματα αυτά σε κάποιες χώρες.
Ευχαριστώ Βίκυ
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι πρόκειται για διαφορετικά μεγέθη. Η αγγλική είναι lingua franca και η ελληνική αφορά ένα περιορισμένο κοινό με μικρά σχετικά ποσοστά ανάγνωσης. Η ελληνική αγορά βιβλίου είναι αυτή που εμείς οι οικονομολόγοι αποκαλούμε "στενή αγορά" (narrow market).
Πολύ σωστές οι επισημάνσεις του Auditor, με χιούμορ διατυπωμένες.
-
Θα συμφωνήσω με τους προλαλήσαντες.
Auditor, δεν προκαλείς κανέναν λέγοντας την γνώμη σου, η οποία θέλω να πιστεύω είναι και η γραμμή των περισσότερων εδώ, πλην εξαιρέσεων αλλα και ειδικών περιπτώσεων. Αρχικά εγώ ήθελα να θέσω μόνο την δυαδικότητα του ζητήματος. Αλλά μου αρέσει που αρχίσαμε να παίρνουμε και θέση. Θα είναι κάτι σαν μινι δημοσκόπηση.
GinGin
-
Δεν διάβασα ακόμη το άρθρο, απλώς έπεσε το μάτι μου στο παρακάτω:
Ούτε και οι λογοκριτικές- «διορθωτικές» παρεμβάσεις έχουν εκλείψει· ας θυμηθούμε τα «ανθελληνικά» αποσπάσματα του Μαντολίνου του λοχαγού Κορέλι που απαλείφθηκαν από την ελληνική εκδοχή του μυθιστορήματος του Ντε Μποτόν...
Πρόκειται βέβαια για τον Λουί Ντε Μπερνιέρ (Louis de Bernières). Απ' ό,τι είδα, υπάρχει όντως κάποιος Ντε Μποτόν.
Μετάφραση, τέχνη ή επιστήμη; Τέχνη, αλλά με την έννοια της αγγλικής λέξης craft, όχι art. Είμαι μπογιατζής που κάνει τη δουλειά του με μεράκι και οι τοίχοι που βάφει είναι απόλαυση για τα μάτια, όχι ζωγράφος.
Νίκο, είσαι εντελώς μέσα στο μυαλό μου (βγες αμέσως!). Από τότε που σπούδαζα στο Βρετανικό και άρχιζα να διαμορφώνω τις απόψεις μου, χρησιμοποιούσα πάντα τη λέξη craft για να περιγράψω τι είναι για μένα η μετάφραση.
Όσο για την όμορφη παρομοίωση, αλίμονο όταν ο μπογιατζής νομίζει ότι είναι ζωγράφος ή κάνει το ζωγράφο. Εξίσου δυσλειτουργικό είναι όταν ο ζωγράφος κάνει τον μπογιατζή. Προσωπική μου άποψη είναι ότι οι λογοτέχνες είναι μάλλον ακατάλληλοι για μεταφραστές, με την έννοια ότι δεν μπορούν να υποτάξουν το υπερτροφικό εγώ του δημιουργού στις απαιτήσεις του πρωτότυπου κειμένου.
-
Πολύ ενδιαφέρον το άρθρο· ακριβής και αντικειμενική περιγραφή του χώρου της λογοτεχνικής μετάφρασης στην Ελλάδα. Αν ήμουν δάσκαλος μετάφρασης, θα το μοίραζα στους μαθητές μου στο πρώτο μάθημα (μαζί με ένα ξυραφάκι ενδεχομένως).
Παρατήρηση: Εκτός από τον Μπόρχες, ο Κυριακίδης (υποκλίνομαι ταπεινά) έχει πάρει εργολαβία (με υπέροχα αποτελέσματα) τον Ραιημόν Κενώ και τον Ζωρζ Περέκ.
Απορία: Ξέρει κάποιος τι έλεγε ο Κορτώ σε αυτή την επιστολή και σε ποια μετάφραση αναφερόταν;
-
Ωραίο άρθρο.
Όπως είπε κάποτε και ο Μπόρχες όταν τον ρώτησαν
The Original is Unfaithful to the Translation, 1943
Όσο για τους Νορβηγούς θυμάστε (όσοι ήμαστε στο Συνέδριο της Θεσσαλονίκης) πόσο ωραία περιγραφή μετώπου ανέπτυξαν οι συνάδελφοι όταν θέλησαν να περάσουν έναν νόμο (ήτοι "ξεσκουριάσουν" έναν παλιότερο; )
ανεκδοτολογικά αναφέρω (και αν θυμάμαι κάτι λάθος παρακαλώ όπως διορθώσατε) πως ανέσυραν από τον παλιό νόμο τη διάταξη που ανέφερε πληρωμή κατόπιν παράδοσης ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟΥ και έκαναν ενιαίο και αμετάκλητο κινηματάκι παράδοσης πραγματικών χειρογράφων μετάφρασης (!!!) για πολύ καιρό (κάτι το οποίο λύγισε οικονομικά τους "απέναντι" και εκχωρήθηκαν τα επιζητούμενα δικαιώματα)...
Και όσο για τα ερωτήματα που μας "τσιμπολογούν" ηθικά και επαγγελματικά ανέσυρα ένα απόσπασμα από το "Η Ψευδής Γλώσσα του Μαντσόνι" (ΕΚΟ) Βιβλίο: "Μεταξύ Ψεύδους και Ειρωνίας"
"(...) Είναι μια πολύ ενδεικτική αναπαράσταση του πως μέσα από τις διαδοχικές ερμηνείες το μήνυμα αποσυντίθεται και καταλήγει να εκφράζει, όχι μόνο αυτό που ήθελε να πει ο αρχικός αποστολέας, αλλά ίσως και αυτό που το ίδιο το μήνυμα ως γραμμική εκδήλωση ενός κειμένου, αντιμέτωπου με έναν κώδικα, δεν θα έπρεπε να πει, στην περίπτωση που μια κοινότητα ερμηνευτών διαπνεόμενη από την κοινή λογική και το σεβασμό των κανόνων, συμφωνούσε με κοπιαστική αλληλεπίδραση, να καταλήξει σε μια δημόσια αποδεκτή ερμηνεία."
Για τον Κορτώ δεν γνωρίζω.