Σταύρος Ζαφειρίου

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που όταν τους ρωτάς δεν απαντούνε

I.

Επί της άμμου κάθισα και έκλαυσα.
Και η θάλασσα δυο μέτρα μακριά – υπάρχει η θάλασσα∙
και υπάρχει η λύπη της σαν πρόθεση να υπάρξει.

Τόση Ελένη για μια θέση στο σκαρί της προσωδίας!
Τόσος αέρας θυμωμένος στους ασκούς του γυρισμού!
Και τόσες νύμφες του βυθού να ξεσηκώνουν τον στοιχειωμένο πόθο των πνιγμένων!
Αργά διδάσκεται κανείς το άτεχνο της αλήθειας,
και κάπως έτσι, άτεχνα και αργά, του αποσπά η ανάκριση την καθομολογία.

Ώστε, δεν σε αφήνουν σε ησυχία οι αναλύσεις, φτεροκοπώντας λογική στο ολοκαύτωμά τους
για ένα πουκάμισο αδειανό που οι σειρήνες το ανεμίζουν σαν τραγούδι λαϊκό απ’ το ακροστόλι.
— Στην επαγρύπνηση, μη καπνιστές πολίτες!
Έφιπποι οι δροσουλίτες πολιορκούν το Φραγκοκάστελλο,
διάφανη η έρημος ξεσπά με τα φαντάσματά της.
Στην επαγρύπνηση εσείς! Στα θεωρεία!
Για ό,τι προφτάσετε να υπερασπιστείτε ψυχορραγώντας στις επάλξεις του αισθήματος.

Μα όσο να πεις, ένα πουκάμισο αδειανό δεν είναι λίγο.
Σκέψου μονάχα τους εταίρους που σαλπάρισαν χωρίς να ’χουν στην πλώρη τους μάτι επιστροφής∙
σκέψου την επιτήδεια ζητιανιά των ημιστίχιων,
όλη αυτή την ταραχή της ηδυπάθειας για τους λευκούς μαστούς της Ωγυγίας.

Ω, αγαθούλη Λέοντα Νικολάγιεβιτς!
Επί της όχθης κάθισες και έκλαυσες δίχως να σου περνάει από τον νου
πως πίσω απ’ την ουσία της μορφής χαλκεύεται η μορφή της απουσίας.

Φυλάξου, πρίγκιπα!
Ακόμη κι αν η θάλασσα είναι δυο μέτρα όλο κι όλο μακριά,
ο αποψινός σου ρεμβασμός δεν καθρεφτίζεται
ούτε στο κοίλο του νερού ούτε στο αντικαθρέφτισμα της θλίψης.
[Αν και καμίας θλίψης το καθρέφτισμα δεν φανερώνει δυο φορές την ίδια θλίψη.]
Όσο και να καλλιεργείς το περιβόλι σου,
δεν φτάνει μόνο η ομορφιά της λεμονιάς για να σωθεί ο κόσμος.

Ο κόσμος, πρίγκιπα, είναι η κομμένη αναπνοή του πανικού του,
όχι ο γαμήλιος ανθός γύρω από τον καρπό.

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Σημειώσεις του ποιητή για το συγκεκριμένο ποίημα:
— «Επί της άμμου κάθισα και έκλαυσα».
Πρβλ. με: Επί των ποταμών Βαβυλώνος εκεί εκαθίσαμεν και εκλαύσαμεν εν τω μνησθήναι ημάς της Σιών (Ψαλμοί, ΡΛΣΤ', 1), καθώς και με: Επί των υδάτων Λεμάν κάθισα κι έκλαψα (T.S. Eliot, Η έρημη χώρα, Γ', Το κήρυγμα της φωτιάς, μτφρ. Γιώργος Σεφέρης, εκδ. Ίκαρος, 1979).
— «Ω, αγαθούλη Λέοντα Νικολάγιεβιτς!»
Πρίγκηψ Λέων Νικολάγιεβιτς Μίσκιν, ο άδολος και ο ονειροπόλος Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι, λίγο πριν τον φορτώσουν στην κλινάμαξα, για να επιστρέψει στο θεραπευτήριο που δίνει στους ηλίθιους πίσω τον εαυτό τους.
— «Όσο και να καλλιεργείς το περιβόλι σου».
Πρβλ. με την τελευταία φράση από τον Candide του Βολταίρου: ... πρέπει όμως να δουλεύουμε το περιβόλι μας (Φιλοσοφικά διηγήματα, μτφρ. Δανάη και Νίκος Κουχτσόγλου, εκδ. Ηριδανός, χ.χ.έ.)

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που όταν τους ρωτάς δεν απαντούνε

II.

Έπρεπε, ωστόσο, να ξέρω πως οι δονήσεις της πραγματικότητας
δεν είναι παρά η μετατόπιση του χρόνου,
πως ό,τι χάνει η πέτρα στα πεδία των μαχών
το παίρνει πίσω επίτοκο σε αίμα.

Δύσκολο πια να κατοικείς απάνω, στα έρημα,
έχοντας τάχα να εκτίσεις την ποινή των στοχασμών σου.
Δύσκολο πια με τόση ασκητική, μονάχα απ’ τις συμπτώσεις να μαθαίνεις.
Και μην ψελλίζεις πάλι εκείνα τα περί ύψους.
Είπαμε:
Μια ναρκωμένη πλειοψηφία που βουτά στο αναισθητικό της,
ποντάροντας τις μάρκες της στο χρώμα της σιωπής∙

είπαμε:
Τίποτε δεν παραχωρείς στις πιθανότητες,
στα όσα παινεύει η ανοχή στις προτροπές της.
Όταν ο κρότος της ζωής φοβάται την ηχώ του,
δύσκολο πια να μην καθίσει η μπίλια στο zéro.

Κι ενώ μπορεί οι άμαχοι να μπουν στα καταφύγια και οι μισθοφόροι ν’ αρκεστούν στα λάφυρά τους∙
κι ενώ μπορεί τα λύτρα να επαρκούν για την εξαγορά των αιχμαλώτων,

δύσκολο πια να ιστορηθεί σε μιαν αποκαθήλωση χωρίς προοπτική,
πώς τα σημάδια των καρφιών πασχίζουν να διασώσουν το ανθρώπινο που σήκωνε στα σκέλη του ο σταυρός.

Τι ονειρεύεσαι λοιπόν κι ανοιγοκλείνεις το παραπέτασμα του άτακτου ρυθμού, όντας δοσμένος
στα ατελέσφορα τεχνάσματα των μέτρων;
Έπρεπε κιόλας να ξέρεις:
Όσο πιο τραγική η περιγραφή, τόσο και περιπλέκεται το σχήμα.
Όσο πιο μάταιο ν’ ανακαλείς τη ματαιότητα,
τόσο επιγράφει η μοναξιά το αξίωμα του φόβου.

Και τι θαρρείς;
Ακόμη και ο λυρισμός έχει το τίμημά του.

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που όταν τους ρωτάς δεν απαντούνε

III.

Καὶ μὰν τόνδ’ ἄθρησον
πτεροῦντος ἔφεδρον ἵππου∙
τὰν πῦρ πνέουσαν ἐναίρει
τρισώματον ἀλκάν.
Ευριπίδης, Ίων, 201-204

Λέει ο μύθος:
Στου πουλαριού τη ράχη σελώνεται ο θάνατος.
Ο ιππέας του εξόριστος στα μέρη των ζωοφόρων.
Εκείνη (η Χίμαιρα),
σύμπλεγμα τερατόμορφο που λύσσαγε να καίει τ’ όνομά της
– μέχρι που το έλιωσε στο στόμα της σε μια γουλιά μολύβι∙
μέχρι που το κατάπιε.
Τέτοιο μελόδραμα!

Ο μύθος όμως∙
πώς περισσεύει απ’ το μολύβι κι απ’ το δράμα του!
Πλοκή και αντίστιξη, σαν παρτιτούρα που τινάζει στον αέρα
τα ερπετά που βιάστηκαν να γίνουν πτεροφόρα.

Στο μεταξύ, όπου χτυπάει η ράβδος της φυλής, κρουνός τα λύματα∙
ψάχνει πηγές για ν’ αναβαπτιστεί και βρίσκει αποχετεύσεις.
Όμως με αυτά τ’ αδόκιμα,
καθώς τα μέσα παρατείνουν τον σκοπό και το μικρότερο κακό σκάβει δαιδάλους στα υπόγεια κοιμητήρια,

εσείς, τι σκέφτεστε άραγε εσείς;
— Μονάχα παρατονισμούς και επιχρίσματα σε ανασκαμμένη γη και πόλεις που ταχτοποιούν τους συρματότοπούς τους.

Η πίστη αλλάζει, μα δεν αλλάζουν τα όρια της πίστης.
Ανάμεσα στη μύηση και στη βεβήλωσή της υφαίνει αθώρητη η αράχνη τα κελεύσματα:
Ἑκάς, ἑκάς οἱ βέβηλοι – ή ό,τι απόμεινε από αυτούς που πελεκούν στη σκόνη τις άδειες κόγχες των ματιών.

Πού είναι τα μάτια; Τόσο φως και να γεννά σκοτάδι!
Πού είναι η χαίτη να πιαστείς απ’ τα στολίσματά της;
Πώς να τα βγάλουν πέρα οι Καρυάτιδες
με τη ρητορική του Πρυτανείου;

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Σημειώσεις του ποιητή για το συγκεκριμένο ποίημα:
Παράθεμα:
Να, και τούτον κοίταξε (εννοεί τον Βελλερεφόντη), / σε φαρί φτερωτό καβάλα, / πώς το τρισώματο τέρας αυτός, / το φλογόπνοο σκοτώνει! (μτφρ. Κ. Κοντός-Ν. Ποριώτης, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος, χ.χ.έ.)
— «Τόσο φως και να γεννά σκοτάδι!»
Πρβλ. με: ὑπομεινάντων αὐτῶν φῶς ἐγένετο αὐτοῖς σκότος, μείναντες αὐγὴν ἐν αἰωρίᾳ περιεπάτησαν (Ησαΐας, ΝΘ', 9).

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που όταν τους ρωτάς δεν απαντούνε

IV.

Εντέλει, ποιος;
Ούτε η αμετροέπεια της οίησης ούτε η αιδώς της ταπεινοφροσύνης.
Με κυκλικό στον Ζάλογγο και αντικριστό στην πίστα
ό,τι κι αν στύψεις σε όνειρο θα εξατμιστεί στον στύφτη.

Εντέλει, ποιος;
Πάνω στη σαρκοφάγο των εσμών, ανάγλυφη η εραλδική της δεσποτείας.
Και οι πειρατές καραδοκώντας στα παράκτια τους νοσταλγούς που μπαινοβγαίνουν σαν σκιές στον Κάτω Κόσμο.

Νέκυια! Νέκυια! Κάψε τ’ απομεινάρια και συνέχισε μέχρι να φτάσουν ως το ωμέγα οι ραψωδίες.

Μόλις χωνέψει το χτικιό μες στο καμίνι του και μοιραστούν οι δαίμονες τη μολυσμένη τέφρα,
προφταίνοντας τους λογιστές και το ιερατείο,
μόλις γλιστρήσουν απ’ τις στέγες μεθυσμένοι οι Ελπήνορες∙
αλίμονο! Γενεές γενεών και πάνω απ’ όλα η αρρυθμία των σφυγμών
– αυτή η ταραχή που εξαναγκάζει την κραυγή στο υπογλώσσιό της∙
η ταραχή αυτή, σαν μια απελπισμένη επιβίωση
ή σαν μανία του αγριμιού που όταν πιαστεί στο δόκανο κάνει κομμάτια το ίδιο του το πόδι.

Αλίμονο!
Με τόσα ειδύλλια αντικατοπτρισμών, με τόση αιμομιξία αμμολόφων,
πώς να μετρήσεις ξέφωτο στη μέση της ερήμου!

Ώστε λοιπόν, όταν νυχτώνει ενοχή, κάτω απ’ τις ξαστεριές γεννοβολά τα νόθα η αθωότητα
κι όταν χαράζει ο Ζάλογγος, προφταίνετε ένα τελευταίο τσιφτετέλι στα σκυλάδικα.

Αυτό μας έλειπε:
δυο χωριστές παραγγελιές για μία όλο κι όλο αθανασία,
κρατώντας παραμάσχαλα την ίδια ενδημική.

Αυτό μας έλειπε.

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που όταν τους ρωτάς δεν απαντούνε

V.

Υπάρχει ο καιρός γι’ αυτό που βλέπουμε και ο καιρός για εκείνο που μας βλέπει,
είπεν (;) ο Εκκλησιαστής.

— Όχι, δεν το είπε.
Έτσι κι αλλιώς το θέμα μας δεν είναι περί θέασης∙
οι σοφιστείες του διαδραστικού και οι αισθητισμοί είναι το θέμα μας∙
η παρανάγνωση του ασύμπτωτου και η λόγχη που στομώνει στα πλευρά της ηθικής.

Όσοι βολεύτηκαν να υπάρχουνε με λέξεις, συντάσσοντας τις λέξεις με την ύπαρξη∙
όσοι οπλίστηκαν οιωνούς για ν’ απευθύνουν τις κατηγορικές τους προσταγές στις αυταπάτες τους
– πόση ακράτεια νεοϊδεαλισμού, με τις αναγκαιότητες ν’ ασφυκτιούν μες στα πυκνά κλαδιά των αναλογιών τους!

— Τι είν’ η πατρίδα μας; Μην είν’ οι κάμποι; Μην είναι τ’ άσπαρτα ψηλά βουνά;

— Όχι, δεν είναι. Έτσι κι αλλιώς το θέμα μας δεν αφορά στα εύφορα ούτε στα βοσκοτόπια∙
το τίμημα και ο τιμητής είναι το θέμα μας και οι καμπούρικές μας ψευδαισθήσεις∙
οι αντιφάσεις του ιστορικισμού είναι το θέμα μας και η πρεμιέρα τ’ ουρανού στα νέα οράματά μας.

Συνεπώς: διόλου οι παρακαταθήκες μα η απώλεια και η εκτατική μεταβλητή της εντροπίας∙
συνεπώς –κι ενώ αυξάνεται διαρκώς η άτακτη απόκλιση του αμφιβληστροειδούς–
τι άλλο θέλετε να ξέρετε για τούτη την πατρίδα;
Τι άλλο για ό,τι βλέπετε, για τον καιρό εκείνου που σας βλέπει;

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που όταν τους ρωτάς δεν απαντούνε

VI.

Να δεις που αύριο δεν θα ’χεις ούτε λύπη.
Να δεις που οι αυτοματισμοί θα σε προλάβουν
και θ’ αρκεστείς κι εσύ στ’ από καθέδρας της θερμοδυναμικής.
Φαίνεται, εξάλλου, στη λιθοδομή του αντερείσματος και στο αναφιλητό των νοημάτων.

Βέβαια και οι συνάνθρωποι – επ’ άπειρον αναβολή των κατασχετηρίων,
προλήψεις και εξορκισμοί των ημερών.
Και επειδή, όταν χαζεύεις έξω απ’ το παράθυρο, όλο και κάποιον κερκοφόρο θα πετύχεις,

θυμήσου, ε;
τηρούμε τους κανονισμούς και την ιεραρχία, έστω κι αν κωλοτρίβονται στη σολομωνική.

Είναι κι εκείνες οι κρυφές νεροφαγιές
που ακολουθούν συλλαβιστά το ίδιο πνεύμα με τ’ αγειτόνευτα ποτάμια των παράκλητων
– πύρα του χώματος και χνότο της Εκάτης και ποντισμένη άγκυρα στο δέλτα των ζωών∙
κλέβεις νερό –όσο μπορείς– απ’ το τσιγκούνικο φλασκί της προσδοκίας,
κλέβεις και λάδι λυχναριού, να φέξεις τις στοές.

Τέτοιας λογής πολιτική, με αφορμή τις ατραπούς των μεθορίων
– σύρριζα ο παράδεισος και η απειλή της γέεννας χωρίς υπεκφυγές.
Τέτοιας λογής παρόν∙ και μέρα νύχτα το φρουρούν σαν κλέφτικο ταμπούρι.

Πρόσεχε, ε!
Κλειστή στροφή στον Γολγοθά και η αδελφότητα χρεώνει μοιρολόι με την ώρα
– στον κήπο της Γεθσημανή τόσος ιδρώτας αὐτοῦ ὡσεὶ θρόμβοι αἵματος καταβαίνοντες ἐπὶ τὴν γῆν.
Καὶ ἤρξατο οὗτος ἐκθαμβεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν.

Τέτοιας λογής πρωθύστερα που συμπεριλαμβάνουν και αγωνίες και αρνήσεις και αργύρια∙
τέτοιας λογής τετέλεσται, με τους ανέμους να φυσούν σαν εθιμοτυπία.

Πρόσεχε, ε!
Ούτε το πνεύμα πρόθυμο ούτε ασθενής η σάρκα.
Ούτε η ψυχή σου λυπημένη ως την τέχνη σου.
Ούτε αυτή.

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Σημειώσεις του ποιητή για το συγκεκριμένο ποίημα:
— «... αὐτοῦ ὡσεὶ θρόμβοι αἵματος καταβαίνοντες ἐπὶ τὴν γῆν.»
Βλ. Κατά Λουκάν, ΚΒ', 44.
— «Καὶ ἤρξατο οὗτος ἐκθαμβεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν.»
Βλ. Κατά Μάρκον, ΙΔ', 33.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που υπερασπίζουν την ψευδαίσθηση της αθωότητάς τους

I.

Όπου νοείται η αρχή ως τελειότητα,
στο ίδιο σημείο ακριβώς τελειώνει η γνώση.
Κι αν, βέβαια, συνυπολογιστεί το κληροδότημα,
τότε είναι μάλλον περιττή η φυσική συνθήκη.

Δύσκολο πια ν’ αναστραφούν οι επισφάλειες και η ερμηνευτική της εξουσίας∙
δύσκολο πια να συνοψίσεις στον ορίζοντα τ’ απόβλητα μιας λογικής που αποπατεί θεσμούς.

Μέσα στη μεταξίωση των ισοτιμιών και στη μελαγχολία αυτών των διεστώτων
(όχι επειδή είναι επιταγή αυτής της γλώσσας μα επειδή αυτή η γλώσσα επιτάσσεται),
οι κηπουροί του μαρασμού σπέρνοντας στα σαρίδια παραβολές του μέλλοντος και όψιμα νηπενθών∙

οι κηπουροί λοιπόν, όταν νυχτώνει, ξελύνουνε τα σκιάχτρα απ’ τα παρτέρια τους,
ν’ ανοίξουν χώρο για τον λιθοβολισμό,
για την αυτοδικία που ονειρεύονται στ’ όνομα μιας ανέξοδης μετα-ευγονικής,
βαφτίζοντας συλλογικό συνειδητό τη βούληση που κρύβει την ασχήμια της στην ψιμυθίωσή της.

Για μια στιγμή, για μια πνοή,
για λίγα μόνο λόγια σαν εικόνες,
όσο να γίνει ο φόβος περατός,
όσο να σπάσει η επιφάνεια σε αβύσσους.

Ούτε στιγμή ούτε πνοή.
Δύσκολο πια ακόμη να ρωτάς αν είναι ρόλοι μες στο δράμα οι αμνήμονες.
Δύσκολο πια ν’ απαλλαγείς από το κομποσκοίνι της φυλής που ξεκουκίζει τις γητειές του πεπρωμένου.

— Ποιες οι γητειές και ποιο το πεπρωμένο;
Σε μια εποχή που τρέφεται από τη δόμησή της
δεν έχει χώρο να κρυφτείς, μονάχα χρόνο να μετράς το «φτου και βγαίνω».

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που υπερασπίζουν την ψευδαίσθηση της αθωότητάς τους

II.

Έπρεπε όμως να ξέρω:
Αν ξεσκαλώσεις απ’ το πλέγμα της γραφής και δεις την παρωδία απ’ τις κερκίδες,
πόση κακή υποκριτική μπορείς ν’ αντέξεις;
Εσύ θα επιστρέψεις τον θρήνο για τους άταφους νεκρούς, κι εκείνος πάλι σαν σκυλί θα σου γαβγίζει.

Με τόσο κλέος των ανδρών∙ και η σημαία:
τσόχα στρωμένη σε παιχνίδι κυβιστών.
Τίποτε πιο ηρωικό απ’ τη σκηνοθεσία της απορίας σ’ ένα σκηνικό που ανακυκλώνει τροφούς και παραβάτες των ορίων.
Τίποτε πιο μηχανικό απ’ την υπνοβασία
που ισορροπεί στο φιλιατρό μιας μοίρας που φορά κατάσαρκα τον τρίχινο κορσέ της αυτουργίας.

Τι κωμική υπεκφυγή!
Μόλις φουσκώσουν τα πανιά και στρίψουν το τιμόνι οι αφανείς οιακιστές των μετωνυμιών
και ως αντιζύγι των οστών βαρύνει η σκύλευσή τους∙
μόλις μυρίσει ο καπνός του αποτεφρωτηρίου σαν άρρητος προορισμός του καταιονισμού,

δανείζει βάρος η άρνηση σ’ εφαρμοσμένους τρόμους και κατεβαίνει από παντού με τάξη η σιωπή
– τούτη η σιωπή που δίνει στέγη στα θεσπίσματα, καθώς η μνήμη αλώνεται απ’ τη διαλεκτική της.

— Ποια μνήμη και ποια άλωση!
Εκεί όπου οι φυλλωσιές απομυζούν τις ρίζες, χρειάζεται άραγε καιρός μέχρι ν’ αντιληφθείς
πως τ’ απομνημονεύματα είναι οι αναπηρίες μιας αποστρατευμένης εμμονής;
Χρειάζεται άραγε καιρός μέχρι να διαπιστώσεις ότι το μέλλον που έχει ειπωθεί, πριν ειπωθεί έχει συμβεί στον λόγο;

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που υπερασπίζουν την ψευδαίσθηση της αθωότητάς τους

III.

Σε αυτόν τον λόγο,
μες στην αφαίρεσή του περιέχοντας την εξασθένιση του αντίλαλου που πάλλεται σε αδειανό δοχείο∙

σε αυτόν τον μύθο – δεσμώτη που σκεπάζεται από την πλημμυρίδα,
ακολουθώντας στον βυθό το κάτεργό του.
— Εύκολος τρόπος!

Όπως ξοδεύεται η ευχή στην επιφοίτησή της και η ενσυναίσθηση κατρακυλά στο βάραθρο των αντινομιών∙
όπως αρπάζεται το φως απ’ την ψαλιδισμένη ουρά των συνειδήσεων,
για να περάσει στα ξυστά τη σύγκρουση των τυχοδιωκτισμών,

έτσι θα δοκιμάζονται οι φθόγγοι στις ρωγμές τους και θα ζυμώνει η αντηλιά το τρύγημα του νου∙
έτσι η στίξη θα οδηγεί σε απόσταξη τη γλώσσα, υγροποιώντας τους ατμούς τόσων θαυμαστικών!
— Μάταιος τρόπος!

Με βάρδιες του παραδομού και με νυχτέρια αγγέλων, πώς παίρνει η ύπαρξη σειρά στα ενδεχόμενά της!
Πώς οι παλιοί αριστερισμοί γράφουν καινούριες τύχες κι ο τρελαμένος εύξεινος βιτσίζει τους γιαλούς!

Μεγάλοι δείκτες ρολογιών που ιστορούν στα τέμπλα το κάρπισμα των αμπελιών και το άκαυτο των βάτων,
που ανοίγουν ψάθες στις αυλές και φτερωτές στους μύλους
και αντικριστά του φεγγαριού σταβλίζουν τα υπερούσια.

Μεγάλοι δείκτες των χεριών που στρέφουνε το μάτι στις ασταθείς πατημασιές αυτών που έρχονται – αυτών που είναι νά ’ρθουν:
το πρώτο βήμα πιο μπροστά απ’ τον κυνηγό τους,
το δεύτερο να λασπωθεί η ενδυτή του δρόμου,
κι ακόμη ένα να βρεθούν πρόσωπο στον καθρέφτη
και ν’ αρνηθούν το είδωλο που βλέπουν να χωρίζεται από τον εαυτό τους.

Απάτριδες που έχουν τσακιστεί από πατρίδες,
κοπάδια σταλισμένα κάτω απ’ τα όνειρα.

Σε λάθος τόπο.
Σε αμαξιτούς αδιάβατους απ’ τις κατολισθήσεις.
Σε απρόσιτες νεροτριβές όπου δεν φτάνει
ούτε η ανάγκη, να ξεπλύνει τα σκουτιά της απ’ τα θέσφατα.

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που υπερασπίζουν την ψευδαίσθηση της αθωότητάς τους

IV.

Δύσκολο πια να βρεις την άλλη γλώσσα,
τη γλώσσα που εξηγεί αυτή τη γλώσσα σου,
ακολουθώντας το απερίσκεπτο φτερούγισμα ενός Ίκαρου,
το πείσμα του ήλιου λίγο πριν τον ουρανό.

Δύσκολο πια να χτυπήσεις το δικράνι στην πέτρα, για ν’ αναβλύσουνε τα δάκρυα των αδέσποτων.

Είναι οι επίγονοι – μαθητευόμενες σκοπιές στα παρατηρητήρια∙
είναι η απόσταση ανάμεσα στην πλώρη και στα ύφαλα,
σαν μια κινούμενη γραμμή που όλο μικραίνει ώστε να μη χωρά τον ενοφθαλμισμό,
ώστε να μη χωρά την προσδοκία της μέρας που θ’ αλλάξει χέρια το κενό,
γδύνοντας τον συμβολισμό απ’ τα εγκόλπιά του.

Είναι το χώμα που αδειάζει το φαρμάκι του,
όπως το δόντι της οχιάς αδειάζει μες στη φλέβα το δικό του∙
μόχθος κακός, και στα θυσιαστήρια βλαστήμιες και αναθέματα,
διαβάζοντας τα έμπυρα στα εντόσθια του ζώου
– πράξεις που ξεθαρρεύουν στη φωτιά και ομολογούν το στοχευμένο αίμα.

Δύσκολο πια να φυλαχτείς στα χαμηλά του κόσμου,
σε μια γωνιά απρόσβλητη απ’ την αναγωγή της λογικής στο τρέκλισμα της συγχυσμένης πίστης.
Δύσκολο πια να καταφύγεις στα προάστια.

Θα σε προδώσει η γκριμάτσα ενός λαού
που τρέφει την αλήθεια του με αλίπαστα ιστορίας,
σκούζοντας θεοσέβεια και ιδρυματισμό.
Θα σε προδώσουν τα στοιχειά των αρτεσιανών
και η σκιά της πένθιμης ελιάς των Ερεχθείων.

Δύσκολο πια να λιτανεύσεις στη στεριά –σε ποια στεριά;–
φορτώνοντας στους ώμους σου τον επιτάφιό της.

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που υπερασπίζουν την ψευδαίσθηση της αθωότητάς τους

V.

Δεν έχει νόημα η λύσσα για ζωή αν δεν επινοήσεις τα σκυλιά της.
Ούτε έχουν νόημα οι ρήτρες του φωτός δίχως τη συμφωνία των χρωμάτων.
Σε τούτη εδώ την αταξία των αντικατοπτρισμών,
όπου δαγκώνει η εντύπωση το αγριεμένο μάτι,
τίποτε πιο χειροπιαστό από το προφανές* της βίαιης προσαρμογής σ’ έναν μηχανισμό
– τον ίδιο αυτόν μηχανισμό που ανοίγει δρόμο μέσα απ’ τη συρραφή των φαινομένων.

Και τίποτε πιο απόλυτο από τον εθισμό στην κατ’ ιδίαν προβολή μιας έντρομης ιδέας
γεμάτης στερεότυπα και απαρχαιωμένες τεχνικές της δυστοπίας∙

στην ίδια οθόνη –κίνηση αργή της κάμερας σε κλειδωμένες ράγες–
στην ίδια απόκλιση απ’ τη λήψη κι απ’ το μήνυμα:
κλέος ανδρών και κλέος της μανίας
και ξεραμένη κόρα του αντίδωρου που αναμασά η Χίμαιρα,
τάχα αλυσοδεμένη στο παχνί της.

Με βήματα που αντηχούν στο εύθραυστο κατώφλι
και μ’ εκατόμβες έλυτρων να τρίζουν κενωμένα από τη σάρκα,
πώς γρατζουνάει η απειλή το επίπαγο της πόρτας∙
κι όταν ανοίξεις: κρύο μοναχά, κι ένας τροχός για να γυρνά η μυλόπετρα του φόβου.

Νύχτες του ατιμώρητου
και νύχτες των καμπαναριών που δένουν το γλωσσίδι τους μπροστά στην επανάληψη αρχέγονων σφαλμάτων.

Πόσοι και ποιοι χωρίζουν τα νερά, για να δουλέψουν στα στεγνά οι τεχνικοί των έργων;
Πόσοι και ποιοι μετατοπίζουν το αγκαθόπλεγμα, για να χωρέσουν όλοι οι προγραμμένοι;

Γι’ αυτό επιμένω:
Δεν έχει νόημα η τετράποδη ζωή, αν δεν σκαλίσεις τ’ αποφάγια των νεκρών της∙
ούτε έχουν νόημα οι νεκροί –τόσοι νεκροί–
αν δεν σε σύρει ο οίστρος σου πίσω απ’ τη μυρωδιά τους.

* Όπου το προφανές δεν συνιστά την κατ’ ανάγκη γνώση της αλήθειας αλλά την εν δυνάμει αλήθεια της προφάνειας.

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Αυτοί που υπερασπίζουν την ψευδαίσθηση της αθωότητάς τους

VΙ.

Ποια είναι αυτά που γνώριζες κι αρνιόσουν πως τα ξέρεις;

Καταμεσής της αγοράς μεσίστιες σημαίες και προσκλητήρια πεσόντων στα πλακόστρωτα∙
τείχη εμφύλια και σχέδια διαφυγής μέσα απ’ τα στεγανά των καναλιών και ανάμεσα από μπλεγμένα δίχτυα.

Τόση υπόκωφη βουή απ’ την πνοή του κτήνους
στον τροχασμό μιας διαδρομής που έχει μπροστά της το υπόλοιπο της διαδρομής του κόσμου.
Τόσος παροξυσμός της προσευχής
που ξεστρατίζει την ευχή απ’ την κατεύθυνσή της∙

άγονη γη, πηλός πάνω στα βλέφαρα των αποκοιμισμένων και η πυρκαγιά
– εκείνη η πυρκαγιά που κάνει στάχτη τα πορθμεία των καθαρτηρίων.

Εδώ είναι ο τόπος και ο χρόνος που δεν διάλεξες,
ο τόπος ο παρών και ο χρόνος που συμβαίνει εντός του τόπου.
Εδώ είναι η αντιπαροχή του επιτελεσμένου,
ο ακάλυπτος της χάρης που ανταλλάσσει τις στιγμές
με τα τριδιάστατα εφέ ενός καινούριου αιώνα.

Εδώ είναι η υποχώρηση της ύπαρξης σε ένα έδαφος σαθρό που υπακούει στη φαντασίωση του κληρονομημένου∙
της ύπαρξης που διεκδικεί την κατοχή ενός βυθού, μολύνοντας τον υδροφόρο ορίζοντά του.

Δύσκολο πια να εξιλεωθείς,
με τεχνητές αναπνοές να ξαναζωντανέψεις τους πνιγμένους.
Δύσκολο πια ν’ αθωωθείς, έχοντας για συνήγορο τις ματαιότητές σου.

Ό,τι απομένει τώρα απ’ τους θεούς είναι τα ορειβατικά τους μονοπάτια,
τα καταφύγια των χιονοδρομικών και οι σφαλισμένες πόρτες,
για να σαπίζουν πίσω τους τα ανυψωτικά της θεοφάνειας.
Ό,τι απομένει τώρα απ’ τους εξάμετρους είναι οι βοσκοί του παλατιού
που μεγαλώνουν μπάσταρδα και τερατογενέσεις.

Πόση σιωπή μαρτύρησες με αυτές εδώ τις λέξεις που έχουν φτιαχτεί από σιωπή!
Πόση σιωπή, για να μπορέσει η φωνή να περισώσει κάτι απ’ τη φωνή της.

— Φρουρέ, πόσο η νύχτα θα κρατήσει; Πότε θα τελειώσει;
— Έρχεται το ξημέρωμα, αλλά είναι νύχτα ακόμα. Αν θέλετε να ξαναρωτήσετε, ελάτε πάλι.

Σημειώσεις του ποιητή για το βιβλίο:
— Γράφει ο Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδ. Άγρα, 2003): Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς: αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις αυτός δεν απαντούσε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο μέσος Γερμανός πολίτης κατοχύρωνε και υπεράσπιζε την άγνοιά του. Τούτη η φράση, κατακερματισμένη στις συμπεριφορές της, έδωσε τους τίτλους των τεσσάρων ενοτήτων του Δύσκολο.
— Τα motti ας θεωρηθούν δάνειοι στίχοι που κρυφοκοιτάζουν προς τη μεριά του κυρίως κειμένου, διεκδικώντας τη θέση τους σε αυτό, και όχι ως τεκμηριωτικές διατυπώσεις, ενθρονισμένες στην αυτάρκειά τους.
Λέει ο Ησίοδος (Θεογονία, 319-324): Αυτή (εννοεί την Έχιδνα) γέννησε ακόμη τη Χίμαιρα, που εκπνέει ανήλεο πυρ, φοβερή και τεράστια και ταχύτατη και δυνατή. Αυτή είχε τρεις κεφαλές: τη μια λιονταριού με μάτια αστραφτερά, την άλλη κατσίκας και την τρίτη φιδιού, ίδιου με παντοδύναμο δράκοντα.
Και ο Πλάτων (Πολιτεία, 507e):
— Ακόμη και αν έχουν τα μάτια τη δυνατότητα να βλέπουν, ακόμη και αν εκείνος που έχει τούτη τη δυνατότητα επιχειρήσει να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη και αν όσα θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, δεν θα μπορέσει τίποτε να δει και τα χρώματα θα είναι αόρατα αν δεν υπάρχει κάτι τρίτο, δοσμένο από τη φύση γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
— Για ποιο πράγμα μιλάς;
— Γι’ αυτό που ονομάζουμε φως.

Σημειώσεις του ποιητή για το συγκεκριμένο ποίημα:
«— Φρουρέ, πόσο η νύχτα θα κρατήσει; Πότε θα τελειώσει; / — Έρχεται το ξημέρωμα, αλλά είναι νύχτα ακόμα. / Αν θέλετε να ξαναρωτήσετε, ελάτε πάλι.»
Βλ. Ησαΐας, ΚΑ', 11, 12 (Η Παλαιά Διαθήκη, έκδοση της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας, 1997).
Αυτή τη φορά επέλεξα να παραθέσω τη μετάφραση στη νέα ελληνική, επειδή η αντίστοιχη των Εβδομήκοντα (Πρὸς ἐμὲ καλεῖ παρὰ τοῦ Σηείρ∙ φυλάσσετε ἐπάλξεις. φυλάσσω τὸ πρωῒ καὶ τὴ νύκτα∙ ἐὰν ζητῇς, ζήτει καὶ παρ’ ἐμοὶ οἴκει) μάλλον συσκοτίζει παρά φωτίζει το ξημέρωμα.

Από το ποιητικό βιβλίο Δύσκολο (2014)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Το θέμα

(Φώτα πρόβας Η σκηνή άδεια εντελώς. Αυτοί είναι δύο. Ακροβολισμένοι στις δύο γωνίες, διαγώνια. Μάλλον συνηθισμένοι. Ρούχα καθημερινά. Προς το παρόν δεν έχει σημασία ποιος είναι ποιος. Τη στιγμή που πρέπει, ο ένας ξεκινά με βιαστικά βήματα από την κάτω δεξιά γωνία με κατεύθυνση την πάνω αριστερή. Ο άλλος ξεκινά ταυτόχρονα, με την ίδια βιασύνη, από την πάνω αριστερή γωνία με κατεύθυνση την κάτω δεξιά. Συναντιούνται στο κέντρο, σταματούν και κοιτάζονται. Ανταλλάσσουν γρήγορες κουβέντες και συνεχίζουν, ο καθένας τη διαγώνια διαδρομή του. Ξανασυναντιούνται, πάλι στο κέντρο, στην επιστροφή τους, σταματούν και κοιτάζονται. Ανταλλάσσουν γρήγορες κουβέντες και συνεχίζουν, ο καθένας τη διαγώνια διαδρομή του. Αυτό επαναλαμβάνεται διαρκώς, μέχρι να συμφωνήσουν.)


ΣΚΗΝΗ Α'
— Φτάνει! Σταμάτα! Φτάνει επιτέλους! Μια λέξη ακόμη επί του θέματος και...
— Επί του θέματος, επί του θέματος, επί του θέματος... Γιατί; Τι έχει το θέμα; Μια χαρά θέμα είναι.
— Σταμάτα σου είπα.
— Ωραία, κύριε, σταματώ. Πάντως να ξέρεις. Το θέμα είναι κα-τα-πλη-κτι-κό.

ΣΚΗΝΗ Β'
— Επανερχόμενοι επί του θέματός μας...
— (Τον διακόπτει) Επιμένεις πως πρέπει να επανέλθουμε στο θέμα. Και μάλιστα «επί του θέματός μας».
— Ασφαλώς και επιμένω. Και θα επιμένω μέχρι να σε πείσω.
— Να με πείσεις για τι;
— Μα, για το θέμα μας. Αυτό δεν είναι το θέμα μας;
— Λοιπόν, επειδή δεν πρόκειται να με αφήσεις σε ησυχία. Σου λέω ότι με έπεισες. Ας επανέλθουμε.

ΣΚΗΝΗ Γ'
— Μια κι επανήλθαμε σκέφτηκα, επί του θέματός μας φυσικά, να μην το αναπτύξουμε μονάχα από τ’ αριστερά προς τα δεξιά. Αυτή η μονότονη πορεία του ματιού, αριστερά-δεξιά, αριστερά-δεξιά, αράδα την αράδα, παράγραφος, αριστερά-δεξιά, πάλι αράδα την αράδα, πάλι παράγραφος...
— (Τον διακόπτει) Θέλεις να πεις πως θα το αναπτύξουμε γραπτώς;
— Ε πώς αλλιώς; Υπάρχει άλλος τρόπος;
— Σωστά! Πάντα νομίζουμε πως η γραφή είναι ο μόνος τρόπος.

ΣΚΗΝΗ Δ'
— Έλεγα λοιπόν... Μόνο αυτό το αριστερά-δεξιά...
— (Τον διακόπτει) Ανοησίες! Ακόμη και ανάποδα να πεις να το κρεμάσεις...
— (Τον διακόπτει) Τι! Εννοείς με το κεφάλι κάτω;
— Τρόπος του λέγειν βρε αδερφέ. Τρόπος του λέγειν. Αριστερά-δεξιά, επάνω-κάτω... Ακόμη κι ο εγκέφαλος είναι ανάποδα. Η αριστερή μεριά του βλέπει δεξιά και η δεξιά του κοιτάζει αριστερά.
— Μπορεί. Μα όταν ξαπλώνεις με τα χέρια πίσω απ’ το κεφάλι δεν το νιώθεις.
— Μπορεί. Μα όταν στηρίζεις το κεφάλι σου στα χέρια σου το νιώθεις. Η αριστερή μεριά του είναι πιο βαριά. Όμως το ζήτημα δεν είναι η κατεύθυνση. Το από πού και προς τα πού. Το ζήτημα είναι η κατάσταση του δρόμου.

ΣΚΗΝΗ Ε'
— Ξέρεις, καθυστερήσαμε αρκετά. Τι αρκετά; Πολύ! Πόσο μπορεί να περιμένει ένα θέμα;
— (Δεν απαντάει)
— (Πιο δυνατά) Λέω, καθυστερήσαμε πολύ.
— Ε, και λοιπόν; Πάντα καθυστερούμε. Μη σε ανησυχεί αυτό. Θα φτάσουμε.
— Πού; Αν δεν υπάρχει αρχή πού είναι το τέλος;
— Ποιο τέλος; Το ανάμεσα είναι αυτό που έχει σημασία. Κι ό,τι χωράει μέσα στο ανάμεσα.
— Ουφ! Άρχισες πάλι τ’ ακαταλαβίστικα. Πάντως, σ’ το λέω: Όλα τα θέματα έχουν προθεσμίες.

ΣΚΗΝΗ ΣΤ'
— Σκέφτηκες;
— Τι να σκεφτώ;
— Μα, επί του θέματός μας. Γι’ αυτό δεν συζητάμε τόσην ώρα; Σου είπα. Τα περιθώρια δεν είναι απεριόριστα.
— Κι εγώ σου είπα: Ποτέ δεν είναι αργά.
— Αυτό το λες εσύ.
— Πράγματι! Επειδή ποτέ δεν είναι αργά.

ΣΚΗΝΗ Ζ'
— Πώς μ’ εκνευρίζεις! Που αδιαφορείς, λες και δεν έχει νόημα ο χρόνος.
— Ποιος χρόνος; Ποτέ δεν είχε νόημα ο χρόνος. Για κανέναν. Ούτε και για τον ίδιο, αν υπάρχει. (Κοιτάζει μηχανικά και φευγαλέα το ρολόι του.)
— Για στάσου! Τότε, γιατί κοιτάζεις το ρολόι σου;
— Το ρολόι μου κοιτάζω, όχι τον χρόνο.

ΣΚΗΝΗ Η'
— Κοίτα, βαρέθηκα με αυτά τα πήγαινε-έλα. Τα παρατάω. Στο κάτω-κάτω όλα τα θέματα έχουνε συμβεί.
— Λόγια! Ξεχνάς μονάχα πως εδώ έχουμε να κάνουμε με το δικό μας θέμα.
— Που είναι ποιο;
— (Δεν απαντάει)
— Βλέπεις; Ούτε αυτό δεν έχουμε σκεφτεί.
— (Σκέφτεται...) Πράγματι! Τώρα που το λες... Συνέχεια μιλάμε επί του θέματος, μα για το θέμα το ίδιο...

ΣΚΗΝΗ Θ'
— Σκέφτηκες τίποτε;
— Για ποιο απ’ όλα; Ζαλίστηκα, το ξέρεις; Ο χρόνος, η γραφή, το ίσιο, το ανάποδα... Για ποιο απ’ όλα;
— Μα, για το θέμα μας. Ποιο είναι το θέμα μας; Αυτό δεν είναι το ζητούμενο;
— Ναι, το ζητούμενο! Πάντα μας δυσκολεύει το ζητούμενο. Για να ρωτάς, μάλλον κι εσύ δεν το ’χεις βρει ακόμη.
— (Σκέφτεται...) Ίσως γιατί ένα θέμα είναι οι λέξεις του που έρχονται.
— Έρχονται; Από πού;
— Αχ, να χαρείς! Μην πιάσουμε ξανά τις κατευθύνσεις. Έρχονται απλώς κι εσύ μονάχα τις διαλέγεις.
— Έτσι; Απλώς απλώνοντας το χέρι σου;

ΣΚΗΝΗ Ι'
— Να σου πω!
— Τι είναι πάλι;
— Να, εκείνο με τις λέξεις...
— Τι με τις λέξεις; Έρχονται πολλές;
— Όχι, δεν έρχεται καμιά. Κι αν έρθει, φεύγει τόσο γρήγορα όσο ήρθε. Εσύ πώς πας;
— Μμ! Έτσι κι έτσι. Όμως δεν απελπίζομαι. Θα έρθουν. Μπορεί ν’ αργούν, αλλά θα έρθουν και θα μείνουν. Πάντοτε έρχονται.

ΣΚΗΝΗ ΙΑ'
— Τι γίνεται;
— Τίποτε ακόμη. Φοβάμαι μήπως μείνουμε στα κρύα του λουτρού. Καταλαβαίνεις... Ένα θέμα δίχως λέξεις...
— Αυτό σημαίνει πως τελικά είχες δίκιο.
— Εγώ; Επί ποιου θέματος;
— Μα επί του θέματός μας φυσικά. Πράγματι. Είναι κα-τα-πλη-κτι-κό!

Motti στην αρχή του βιβλίου:
Το πρόβλημα με τον Άιχμαν ήταν ότι υπήρχαν πολλοί σαν κι αυτόν, και οι περισσότεροί τους δεν ήταν διεστραμμένοι ούτε σαδιστές, αλλά ήταν, και εξακολουθούν να είναι, φοβερά και τρομερά φυσιολογικοί. Από την άποψη των νομικών θεσμών μας και των ηθικών εξομολογήσεων, το γεγονός ότι είναι φυσιολογικοί είναι ακόμη πιο τρομακτικό από όλες τις θηριωδίες, γιατί υποδείκνυε ότι αυτός ο εγκληματίας νέου τύπου διαπράττει τα εγκλήματά του σε συνθήκες στις οποίες αδυνατεί να ξέρει και να νιώθει πως κάνει κάτι κακό.
Hannah Arendt, Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ
Μια έκθεση για την κοινοτοπία του κακού¹

Γιατί άραγε ο Βαν Γκογκ επιδόθηκε σε τέτοιες κοινοτοπίες της τρέλας; Γιατί ζωγράφισε το πρόσωπό του με κομμένο το δεξί του αυτί και δεν ζωγράφισε το αυτί του το ίδιο;²

Αυτά που ανακαλύπτουμε στη φιλοσοφία είναι όλα κοινοτοπίες. Η φιλοσοφία δεν μας διδάσκει καινούρια γεγονότα, μόνο η επιστήμη το κάνει αυτό. Αλλά η σωστή σύνοψη αυτών των κοινοτοπιών είναι εξαιρετικά δύσκολη και έχει τεράστια σημασία. Στην πραγματικότητα, η φιλοσοφία είναι μια σύνοψη κοινοτοπιών.
Ludwig Wittgenstein

1. Εκδόσεις Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2009 (μτφρ. Βασίλης Τομανάς)
2. Αδέσποτη σημείωση που πλέον δεν θυμάμαι την προέλευσή της. Αν δεν είναι εξ ολοκλήρου σκέψη κάποιου άλλου, πιθανότατα απηχεί τη σκέψη κάποιου άλλου.

Από το ποιητικό βιβλίο Αυτοάνοσο (ένα μελόδραμα) (2017)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου, Το πλαίσιο

Υπάρχουν τα εξής προαπαιτούμενα:

α) Το κράτημα της μνήμης
–έστω και σαν υπόθεση εργασίας–
απ’ τη συρόμενη χειρολαβή του χρόνου – αν υπάρχει.
(Αυτός είναι ένας τρόπος μετατόπισης του αφόρητου,
φτάνει μην κάνουν μεταστάσεις τα νεοπλάσματα
ή μη σας ξενυχιάσουνε
μες στον συνωστισμό του λεωφορείου.)

β) Οι θεατρίνοι∙
με τη μανία των παιδιών να εξαρμόζουν
κάθε παιχνίδι που τους φέρνουν στη γιορτή τους.
(Θα ήταν αστεία, φυσικά, ακόμη κι η υπόθεση
ότι μπορούν να ξανασυναρμολογήσουν τα κομμάτια του.)

Στη θέση γ) η ενοχή:
Τέλεια σκιά που δεν σας παρατάει
ούτε στου ήλιου καν την κατακόρυφο.

[Αν και το θέμα έχει ερευνηθεί (της ενοχής, όχι της σκιάς) απ’ όλες τις πλευρές, άδικος κόπος∙ σαν να χρεώνεις στο μηδέν κάθε αναπόδεικτο των μαθηματικών θεωρημάτων.]

δ) Η χάρτινη φιγούρα με την καμπούρα του έρωτα.
(Πρόσωπο που φωτίζεται πίσω από τον μπερντέ
και το κινούν με τα ξυλάκια του οι συμπαίχτες.)

ε) Οι τυμβωρύχοι,
σκάβοντας νύχτα τις ψυχές για λίγο αίμα,
αἷμα γὰρ αὐτὰς εἶναι,
οὗ ἐξελθόντος ἤ τραπέντος ἀπόλλυσθαι
ὅλον τὸν ἄνθρωπον,
ενώ τους κάνουν χάζι οι βρικόλακες,
στοιχηματίζοντας μονά-ζυγά σε χρώμα.

Αποσιωπάται η μοίρα, μάλλον εσκεμμένα∙
έτσι κι αλλιώς δεν είναι
παρά η περιττή αναπαράσταση του αλόγιστου.

Κι έπειτα ακολουθούν δίχως σειρά:
Οι υλακές των σκύλων, οι σημαίες,
η αδικαίωτη εποχή των προταγμάτων,
οι υποχθόνιες διαλέξεις των νεκρών∙

και σαν παλιά, παλιά εμμονή
που ψάχνει νά ’βρει ράγες μες στους στίχους:
ο μακρινός χαιρετισμός του τρένου των Ετρούσκων.
(Ακούγεται το σφύριγμα
κι οι σιδηροτροχιές του που αλλάζουν θέσεις.)

[Αυτό το τρένο, άσχετο εκ πρώτης όψεως με τον προορισμό σας, ακόμη εκτελεί το δρομολόγιο Φλωρεντία-Σιένα, διασχίζοντας τα εκπληκτικά τοπία του χρόνου και της χώρας των Ετρούσκων. Δεν φτάνει ποτέ του στη Ρώμη, διαψεύδοντας όσους διατείνονται πως όλοι οι δρόμοι οδηγούν εκεί. Επιπροσθέτως, αυτό είναι το τρένο που χρησιμοποιούσε ως μοντέλο του ο επιφανής ζωγράφος Γεώργιος Δε Κίρικο, και όχι, καθώς λέγεται, το γραφικό τρενάκι του Πηλίου.]

Κατά τη γνώμη μου:
Χρεία κι ενός μηνύματος που να ενθαρρύνει την παραδοχή
του ασύμβατου ανάμεσα στο υπάρχω-δεν υπάρχω.
(Προσώρας όμως έχουν αντιρρήσεις οι αυτόχειρες.)

Καλύτερα ίσως∙
καλύτερα για τη θετή σας φύση,
για την ελπίδα που αφορμίζει την επίγνωση.

[Προσέξτε, ωστόσο, να μην κάνετε συσχετισμούς αυτού που ελπίζετε με το αναπόφευκτο σαν φτάσετε στο χείλος της αβύσσου∙ γιατί απ’ το παράθυρο κοιτάζει η πλάνη έξω, κρατώντας μ’ επιμέλεια στο καρνέ της σημειώσεις.]

Το γεγονός πως έτσι αποφεύγετε
το ατύχημα των παρερμηνειών
έχει ασφαλώς κι αυτό τη σημασία του.
Θα σας γλιτώσει απ’ τον διωγμό
κι από τις επιπλέον πράξεις πίστης.
(Βλέπε, όπου «πίστη»: μάταιο που μοχθεί
και απαστέρωση του ουρανού των άλλων.)

Γι’ αυτά που μένουν χάσκει ο λάκκος των θεσμών
με ξέσκεπα τα μολυσμένα σπλάχνα.
(Μόλις κοπάζει η βροχή
αχνίζει απ’ τον κρατήρα του το πένθος
και ξαναστήνονται οι πάγκοι των πλανόδιων
με τα άκρα όσων σώθηκαν ακρωτηριασμένοι.)

Κι ενώ κανείς δεν έμαθε όσα έγιναν
ούτε όσα αποφασίστηκε να γίνουν
(από νωχέλεια μάλλον
κι όχι επειδή παρέλυσε ο νους του απ’ τη βουή),

ιδού, αυτοπροσώπως οι αρχάγγελοι
όλο ρομφαίες και φτερά σε μια δημιουργία
που έχει κοστίσει, και κοστίζει ακριβά,
η διακόσμησή της.

Ιδού ο παράδεισος,
επικερδής επένδυση στη μαστοριά του φόβου
– κουβέρτα που τυλίγεται γύρω από τη ζωή,
για να κρατάει στα ζεστά τις νέες φύτρες.

Στο μεταξύ,
μια νέα γλώσσα αναπρογραμματίζει τους χρησμούς,
τα ειπωμένα και αυτά που θα ειπωθούν
απ’ το μεγάλο στόμα των τεράτων.
Μια νέα γλώσσα κρεμασμένη στον ιστό,
που δεν διακρίνει τα στοιχειά απ’ τα στοιχεία.

Motti στην αρχή του βιβλίου:
Το πρόβλημα με τον Άιχμαν ήταν ότι υπήρχαν πολλοί σαν κι αυτόν, και οι περισσότεροί τους δεν ήταν διεστραμμένοι ούτε σαδιστές, αλλά ήταν, και εξακολουθούν να είναι, φοβερά και τρομερά φυσιολογικοί. Από την άποψη των νομικών θεσμών μας και των ηθικών εξομολογήσεων, το γεγονός ότι είναι φυσιολογικοί είναι ακόμη πιο τρομακτικό από όλες τις θηριωδίες, γιατί υποδείκνυε ότι αυτός ο εγκληματίας νέου τύπου διαπράττει τα εγκλήματά του σε συνθήκες στις οποίες αδυνατεί να ξέρει και να νιώθει πως κάνει κάτι κακό.
Hannah Arendt, Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ
Μια έκθεση για την κοινοτοπία του κακού¹

Γιατί άραγε ο Βαν Γκογκ επιδόθηκε σε τέτοιες κοινοτοπίες της τρέλας; Γιατί ζωγράφισε το πρόσωπό του με κομμένο το δεξί του αυτί και δεν ζωγράφισε το αυτί του το ίδιο;²

Αυτά που ανακαλύπτουμε στη φιλοσοφία είναι όλα κοινοτοπίες. Η φιλοσοφία δεν μας διδάσκει καινούρια γεγονότα, μόνο η επιστήμη το κάνει αυτό. Αλλά η σωστή σύνοψη αυτών των κοινοτοπιών είναι εξαιρετικά δύσκολη και έχει τεράστια σημασία. Στην πραγματικότητα, η φιλοσοφία είναι μια σύνοψη κοινοτοπιών.
Ludwig Wittgenstein

1. Εκδόσεις Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2009 (μτφρ. Βασίλης Τομανάς)
2. Αδέσποτη σημείωση που πλέον δεν θυμάμαι την προέλευσή της. Αν δεν είναι εξ ολοκλήρου σκέψη κάποιου άλλου, πιθανότατα απηχεί τη σκέψη κάποιου άλλου.

Από το ποιητικό βιβλίο Αυτοάνοσο (ένα μελόδραμα) (2017)

[wings]

Σταύρος Ζαφειρίου: Επί της ουσίας (1)

Η αλήθεια είναι πως και να πηδήξεις στο κενό
δεν προλαβαίνεις να μετρήσεις την κενότητα∙
και, ασφαλώς, δεν είναι επιχείρημα η βαρύτητα
ούτε η απόσταση είναι διαλεκτική
– κάτι που δεν διδάσκεται στις πρόβες του θανάτου
και ξεσκεπάζεται την ώρα της παράστασης.

Όσο κι αν επικαλεστείς την ειρωνεία
–σαν μέθοδο διαλεκτικής κι αυτή–
δεν είναι ρόλος η κραυγή κατά την πτώση.
(Αν και στο τέλος είναι η κριτική που αποφασίζει.)

Κι αυτό που ψάχνεις ίσα-ίσα με το βλέμμα σου,
σαν τη μοναδική σου διαφυγή,
δεν είναι άνοιγμα ή οδός
μα ο συμβολισμός του προσκηνίου.

Α, το προσκήνιο! Α, ο συμβολισμός – το άλλοθί του!
Λειψά σκεπάζει η γάζα τους τη διεκτραγώδησή σου
– μύθοι και δήθεν τραύματα από χαμένες μάχες,
χρώμα το αίμα και σκληρός ο φωτισμός,
να φαίνεται αίμα.

Κι όμως εντέλει είναι τόσο απλό:
Σε αυτόν τον θίασο της μισθοφόρου γλώσσας,
όπου τα σείστρα του Χορού
ανακαλούν το τραύλισμα του Αγγελιοφόρου,
ο φόβος και το έλεος δεν οδηγούν στην κάθαρση
αλλά στο τίμημα των συναινέσεών της∙

κι ό,τι κομίζεις, πεπρωμένο ή παρόρμηση
ή τον μηρυκασμό του αφρού στην πλημμυρίδα,
δεν είναι παρά ο επιτονισμός της προσωδίας.

[Πάντα θα υπάρχει τούτη η αντιφρόνηση: Η τέχνη να αγωνιά για την εκπλήρωση του ιδεαλισμού της και η τεχνική να επαίρεται πως κουβαλά στις πλάτες της τα αυτονόητα φαινόμενα της τέχνης∙ πάντοτε τούτη η ματαιόδοξη διαμάχη της προβολής με τον προτζέκτορά της, και ανάμεσά τους η δέσμη του φωτός να ξύνει με απορία το κεφάλι.]

Motti στην αρχή του βιβλίου:
Το πρόβλημα με τον Άιχμαν ήταν ότι υπήρχαν πολλοί σαν κι αυτόν, και οι περισσότεροί τους δεν ήταν διεστραμμένοι ούτε σαδιστές, αλλά ήταν, και εξακολουθούν να είναι, φοβερά και τρομερά φυσιολογικοί. Από την άποψη των νομικών θεσμών μας και των ηθικών εξομολογήσεων, το γεγονός ότι είναι φυσιολογικοί είναι ακόμη πιο τρομακτικό από όλες τις θηριωδίες, γιατί υποδείκνυε ότι αυτός ο εγκληματίας νέου τύπου διαπράττει τα εγκλήματά του σε συνθήκες στις οποίες αδυνατεί να ξέρει και να νιώθει πως κάνει κάτι κακό.
Hannah Arendt, Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ
Μια έκθεση για την κοινοτοπία του κακού¹

Γιατί άραγε ο Βαν Γκογκ επιδόθηκε σε τέτοιες κοινοτοπίες της τρέλας; Γιατί ζωγράφισε το πρόσωπό του με κομμένο το δεξί του αυτί και δεν ζωγράφισε το αυτί του το ίδιο;²

Αυτά που ανακαλύπτουμε στη φιλοσοφία είναι όλα κοινοτοπίες. Η φιλοσοφία δεν μας διδάσκει καινούρια γεγονότα, μόνο η επιστήμη το κάνει αυτό. Αλλά η σωστή σύνοψη αυτών των κοινοτοπιών είναι εξαιρετικά δύσκολη και έχει τεράστια σημασία. Στην πραγματικότητα, η φιλοσοφία είναι μια σύνοψη κοινοτοπιών.
Ludwig Wittgenstein

1. Εκδόσεις Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2009 (μτφρ. Βασίλης Τομανάς)
2. Αδέσποτη σημείωση που πλέον δεν θυμάμαι την προέλευσή της. Αν δεν είναι εξ ολοκλήρου σκέψη κάποιου άλλου, πιθανότατα απηχεί τη σκέψη κάποιου άλλου.

Από το ποιητικό βιβλίο Αυτοάνοσο (ένα μελόδραμα) (2017)