Εισαγωγή στην ιστορία της ψυχολογίας
B. R. Hergenhahn
μετάφραση: Ρένα Καρακατσάνη
| Εισαγωγή στην ιστορία της ψυχολογίας B. R. Hergenhahn μετάφραση: Ρένα Καρακατσάνη επιμέλεια: Π. Καζολέα - Ταβουλάρη Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2008 797 σελ. ISBN 978-960-14-1734-9, [Κυκλοφορεί] Τιμή € 48,92
|
Έχω ξαναπεί ότι θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχουν εισαγωγές του μεταφραστή/της μεταφράστριας, ιδίως όσον αφορά σε έργα με σημαντικά ζητήματα ορολογίας και χειρισμού της γλώσσας εν γένει. Με μεγάλη χαρά βλέπω ότι μια εξαιρετική μεταφράστρια ανθρωπιστικών επιστημών και ψυχολόγος, η Ρένα Καρακατσάνη (η οποία έχει μεταφράσει μεταξύ άλλων δύο από τα αγαπημένα μου βιβλία όλων των εποχών, τα βιβλία του
Έκχαρτ Τόλε), φροντίζει έτσι ώστε να πληθαίνουν τα βιβλία που τις έχουν. Βλέπε επίσης:
Κίνητρα και Προσωπικότητα, Έιμπραχαμ Μάσλοου, μετάφραση: Ρένα Καρακατσάνη, εκδόσεις Αιώρα [Εισαγωγή της μεταφράστριας]Συνημμένη σελίδα από την αγγλική έκδοση.
Από την περιγραφή του έργου
Μεθοδολογικά, με την ανάλυση και τη συνθετική, στη συνέχεια, επανανάγνωση της ιστορίας της ψυχολογίας, τούτο το magnum opus εγγράφεται στο πεδίο της ιστορίας των επιστημών ως αφήγηση ενός διαχρονικού, προεπιστημονικού λόγου περί ψυχής όσο και μιας δυναμικά αυτονομούμενης από τον ύστερο 19ο αιώνα επιστήμης της ψυχολογίας. Καταξιωμένο βιβλίο, με επανεκδόσεις και μεταφράσεις, διδασκόμενο επί μακρόν, πληροί το άρρητο αίτημα διαφώτισης του ελληνικού κοινού σχετικά με το αντικείμενο της ιστορίας της ψυχολογίας, δεδομένης της οιονεί γενικευμένης αγνωσίας του αντικειμένου αυτού.
Μέσω των ιστορικών σταθερών της περιγραφής γεγονότων αλλά και της πολυπρισματικής ερμηνευτικής τους, ο συγγραφέας εντάσσεται ουσιαστικά στο εκλεκτικιστικό, σχετικιστικό, μετανεοτερικό ρεύμα με τις φθίνουσες βεβαιότητές του και τις ρήξεις του προς κατεστημένους κώδικες. Κατά ταύτα, το παρελθόν της ψυχολογίας είναι υπό αίρεση και επαναδιαπραγμάτευση, παρουσιάζοντας χαίνουσες αντινομίες και απουσία δεσπόζοντος παραδείγματος. Ως παλίμψηστο από επάλληλες στρωματοποιήσεις, αφορά σε μείζονα ερωτήματα. Το έργο, μέσα από την αμφίδρομη σχέση φιλοσοφίας και επιστήμης, ανιχνεύει συνέχειες και ασυνέχειες της ψυχολογίας, αιτιώδεις συνάφειές της προς το εκάστοτε συγκείμενο πνεύμα της εποχής, συμβολή προσωπικοτήτων, δομικά και λειτουργικά στοιχεία της και όλα αυτά μέσα από ευδιάκριτη στάση αυτοκριτικού αναστοχασμού του ιστορικού. Αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Νεοτερικότητα και σύγχρονη εποχή αποτελούν κάθετες περιοδολογήσεις όπου ενσωματώνονται ορθολογισμός και μυστικισμός, θεολογικές προσεγγίσεις, εμπειρισμός, ρομαντισμός, θετικισμός και πειραματική επιστήμη, μετανεοτερική φιλοσοφία και κονστρουκτιβισμός κ.ά. Οι ανωτέρω κοσμοθεωρητικές παραδόσεις επηρεάζουν άμεσα τη θεσμικά διαμορφούμενη ψυχολογία.
Προσλαμβανόμενο ως κληροδότημα, ένα τόσο εμβληματικό έργο στη χώρα μας θα μπορούσε δυνητικά να πυροδοτήσει την έρευνα στο πεδίο της ιστορίας της ψυχολογίας από φερέλπιδες επιγόνους. Και η Κλειώ θα επιχαίρει...
Σημείωμα της μεταφράστριας
Η μετάφραση ενός έργου σαν αυτό που κρατάτε στα χέρια σας δεν ήταν καθόλου απλή υπόθεση. Η δυσκολία του δεν είχε σε καμιά περίπτωση να κάνει με το συνηθισμένο πρόβλημα των περισσότερων βιβλίων αυτού του περιεχομένου, δηλαδή, τη δυσνόητη και ανιαρή γραφή. Αντιθέτως, είναι γραμμένο σε απλή και κατανοητή γλώσσα, και διαβάζεται – και μεταφράζεται επίσης! – πολύ ευχάριστα, διευκολύνοντας έτσι την ευχερέστερη κατανόηση θεωριών, κινημάτων και ανθρώπων που διαμόρφωσαν μέχρι σήμερα την ψυχολογία. Υπάρχει όμως μια πληθώρα όρων που συχνά αποτελούν πραγματική πρόκληση για το μεταφραστή. Ως γνωστόν, η ορολογία της ψυχολογίας είναι ακόμη σε εξέλιξη – όπως άλλωστε και η ίδια η ψυχολογία. Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Έλληνας μεταφραστής είναι τα ακόλουθα:
1) Ένας μεγάλος αριθμός όρων δεν έχει μεταφραστεί ακόμη στα Ελληνικά και συνεχώς προστίθενται και άλλοι. Έτσι, συχνά οι μεταφραστές αναγκάζονται να καταφύγουν σε νεολογισμούς για να αποδώσουν νεοεμφανιζόμενες έννοιες, που προέρχονται κυρίως από τη «συνεργασία» της ψυχολογίας με σχετικά νέες επιστήμες, όπως η κοινωνιοβιολογία, η πληροφορική, η ψυχοφυσική, η θεωρία των συστημάτων, η Κυβερνητική κ.ά. Πολλοί από αυτούς τους νεολογισμούς αποδίδουν μεν το νόημα του αγγλικού όρου, αλλά δεν είναι πάντα ικανοποιητικοί αισθητικά.
2) Η έλλειψη καθιερωμένης και γενικώς αποδεκτής μετάφρασης ορισμένων όρων έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη πολλών και διαφορετικών αποδόσεων, που μόνο σύγχυση προκαλούν στο σπουδαστή αλλά και στον επαγγελματία της ψυχολογίας. Γι’ αυτό το λόγο, υιοθέτησα τον όρο που έκρινα κατά περίπτωση ότι αποδίδει πιστότερα τον αγγλικό και, όπου υπάρχουν περισσότερες από μία αποδόσεις ενός συγκεκριμένου όρου, τις παραθέτω με υποσημείωση στο αντίστοιχο τμήμα του κειμένου. Στο σημείο αυτό, φυσικά, υπήρξαν παρεμβάσεις της επιμελήτριας της έκδοσης.
3) Το τέταρτο πρόβλημα αφορά στους ελληνογενείς όρους, τους οποίους υιοθετήσαμε ως αντιδάνεια, με αποτέλεσμα ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση. Για παράδειγμα, ο όρος physiological psychology έχει αποδοθεί ως φυσιολογική ψυχολογία. Πώς θα τη διακρίνει όμως κανείς από τη normal psychology, η οποία αποδίδεται επίσης ως φυσιολογική ψυχολογία; Επίσης, στα Αγγλικά χρησιμοποιείται πολύ συχνά ο όρος physical, ο οποίος πότε έχει την έννοια του σωματικού, πότε του υλικού, πότε του βιολογικού και, ενίοτε, του φυσικού. Στα Ελληνικά αποδίδεται αδιακρίτως ως φυσικός προκαλώντας για ακόμη μια φορά σύγχυση, εφόσον ως φυσικός μεταφράζεται και ο αγγλικός όρος natural. Στην παρούσα μετάφραση, χρησιμοποιώ τους όρους σωματικός, υλικός ή βιολογικός ανάλογα με την έννοια που έκρινα ότι χρησιμοποιούσε ο συγγραφέας τη λέξη physical.
Αφού η ψυχή και, κατ’ επέκταση, η «ψυχολογία» αποτελούσαν για πολλούς αιώνες αντικείμενο της φιλοσοφίας, το κείμενο περιέχει μια πληθώρα φιλοσοφικών όρων. Προτίμησα τον ελληνικό όρο έναντι του λατινογενούς, όπου είχα αυτή τη δυνατότητα. Για παράδειγμα, χρησιμοποιώ τον όρο αιτιοκρατία αντί ντετερμινισμός, ορθολογισμός αντί ρασιοναλισμός, δομισμός αντί στρουκτουραλισμός κ.ο.κ. Παραθέτω όμως και τις άλλες αποδόσεις των όρων σε υποσημειώσεις. Στις περιπτώσεις που ο όρος δεν έχει αποδοθεί στα Ελληνικά, χρησιμοποιώ αναγκαστικά το λατινογενή όρο (π.χ. οπερασιοναλισμός, μενταλισμός κ.λπ.).
Στα πρώτα κεφάλαια, ο συγγραφέας παραθέτει συχνά αποσπάσματα από έργα αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, χωρίς, δυστυχώς, να αναφέρει το συγκεκριμένο έργο από το οποίο έχει λάβει το απόσπασμα, παραπέμποντας απλώς στο βιβλίο απ’ όπου έλαβε την αγγλική του μετάφραση. Θεώρησα ότι θα ήταν χρήσιμο για τον Έλληνα αναγνώστη να καταβάλω προσπάθεια να βρω και να παραθέσω ορισμένα αποσπάσματα στην αρχική τους μορφή, όπως εμφανίζονται στο αρχαίο κείμενο.
Πολύτιμα βοηθήματά μου στη μετάφραση αυτή υπήρξαν τα παρακάτω λεξικά και βιβλία:
1) Θεοδόσης Πελεγρίνης, Λεξικό της φιλοσοφίας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004.
2) Αιμιλία Ξανθοπούλου, Λεξικό φιλοσοφικών όρων, Μέδουσα, 2006.
3) Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας, μτφρ. Δέσποινα Ρισσάκη, Νεφέλη, Αθήνα, 2005.
4) Αναστασία Χουντουμάδη – Δέσποινα Πατεράκη, Σύντομο ερμηνευτικό λεξικό ψυχολογικών όρων, Δωδώνη, Αθήνα – Γιάννινα, 1997.
5) Νίκος Μάνου, Ερμηνευτικό λεξικό ψυχιατρικών όρων, University Studio Press, B Έκδοση, Θεσσαλονίκη, 1987.
6) Νίκος Γ. Παπαδόπουλος, Λεξικό της ψυχολογίας, Νέα Έκδοση, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα, 2005.
7) J. Laplanche & J. B. Pontalis, Λεξιλόγιο της ψυχανάλυσης, μτφρ. Β. Καψαμπέλης, Λ. Χαλκούση, Α. Σκουλικά, Π. Αλούπης, 5η Έκδοση, Κέδρος, 1986.
8) Renate Portz – Αμαλία Γεναράκη, Ακαδημαϊκή ορολογία ανθρωπιστικών & κοινωνικών επιστημών, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών, 1997.
9) Ιατρικό Λεξικό, Εκδ. Σταφυλίδη, Αθήνα, 2006.
10) Σειρά «Οι Έλληνες», Εκδόσεις Κάκτος,
και ένας μεγάλος αριθμός άλλων, δευτερευουσών πηγών.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Δρα Ξένια Χρυσοχόου, στον ψυχίατρο Κώστα Ζερβάνο και στη φιλόλογο Αναστασία-Μαρία Καραστάθη για την ευγενική βοήθειά τους σε συγκεκριμένες δυσκολίες της μετάφρασης. Φυσικά, κάθε πιθανό σφάλμα απόδοσης βαρύνει αποκλειστικά εμένα.
Ρένα Καρακατσάνη
Συμβουλευτική Ψυχολόγος