Είπα κι εγώ να αποτοξινωθώ από το φόρουμ 2-3 μέρες κι έχασα πολλά επεισόδια. Λοιπόν, σχόλια, διευκρινίσεις κ.λπ. περί χρήσης του κόμματος πριν το "και", με ή χωρίς αλλαγή του υποκειμένου:
Στο "σχολείο" που πήγα εγώ πάντως, μας έλεγε ο Βασίλης (diceman) ότι πρέπει να μπαίνει κόμμα πριν από το "και" όταν αρχίζει δεύτερη πρόταση με διαφορετικό υποκείμενο από την πρώτη. Τότε με ξένισε, αλλά στην πορεία είδα ότι έχει μια λογική. Δεν ξέρω αν υπάρχει σχετικός κανόνας, αλλά σε γενικές γραμμές το τηρώ (αναλόγως βέβαια και των προτιμήσεων/κολλημάτων του πελάτη...).
With all due respect... στον αγαπητό Bill -αν το είπε έτσι ακριβώς (επιφυλάξεις)- δεν ξέρω κανένα συντακτικό που να έχει τέτοιο κανόνα για παρατακτική σύνδεση. Αν θέλετε να το συζητήσουμε, να ανοίξω βιβλιαράκια.
Ο Στάθης αναφέρεται σε μια κουβέντα που είχε γίνει αρκετές φορές όταν παρακολουθούσε το τμήμα Λογοτεχνικής Μετάφρασης. Κι εδώ πρέπει να γίνει μια βασική διάκριση σε ό,τι αφορά το κόμμα πριν το "και" όταν αλλάζει το υποκείμενο: άλλο η λογοτεχνία και άλλο τα υπόλοιπα κείμενα.
Πράγματι, όπως λέει η Έλενα, κανόνας τέτοιος δεν υπάρχει. Στη λογοτεχνία, όμως, οι κανόνες δεν μπορούν να εφαρμόζονται στα τυφλά -- κι αυτό δεν αφορά μόνο τη μετάφραση, αλλά και τη συγγραφή. Αλλιώς, ας λέγαμε στον Joyce ότι οι προτάσεις του παραείναι μακροσκελείς, στον Faulkner ότι δεν μπορεί να έχει τόσες μικρές, κοφτές προτάσεις στη σειρά, ας πούμε στον Irvine Welsh ότι δεν μπορεί να κατακρεουργεί στίξη και ορθογραφία και στον Chuck Palahniuk ότι είναι ανεπίτρεπτο να αλλάζει 5 φορές το χρόνο σε μια παράγραφο 3 γραμμών. Οι μεγάλοι συγγραφείς δεν αντιμετωπίζουν τους κανόνες ως τις Δέκα Εντολές.
Στη μετάφραση, τώρα, πρέπει κανείς να σκέφτεται
γιατί βάζουμε ένα σημείο στίξης. Και
γιατί το έβαλε κι ο συγγραφέας. Από το βήμα αυτού του... φόρουμ (pun intended) έχω πλειστάκις [sic] υποστηρίξει την επίσημη Γραμματική και το Συντακτικό. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι υποστηρίζω και την τυφλή εφαρμογή τους. Όταν μεταφράζουμε, κάνουμε ένα reverse engineering -- αποδομούμε το κείμενο και προσπαθούμε να μπούμε στο μυαλό του συγγραφέα. Και υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου το κόμμα πριν το "και" είναι
απαραίτητο. Μπαίνουν στο παιχνίδι ζητήματα επιτονισμού, σαφήνειας (μην ξεχνάμε ότι πολλές φορές η σύγχυση δε δημιουργείται μόνο από την αλλαγή του υποκειμένου αλλά και από την ταυτόχρονη απώλεια της προσωπικής αντωνυμίας στη μετάφραση από τα αγγλικά στα ελληνικά), σύνδεσης ή/και διάκρισης κάποιων όρων, αλλά και προσωπικού ύφους του συγγραφέα.
Οι δύο παρακάτω προτάσεις μοιάζουν μεν, μα δεν είναι και ίδιες:
Τον χαστούκισε κι έφυγε.
Τον χαστούκισε, κι έφυγε.Εδώ το κόμμα μεταφράζεται σε μια παύση, η οποία με τη σειρά της λειτουργεί εμφατικά.
Άλλο παράδειγμα: Στο Dream Hunters (Κυνηγοί Ονείρων), ένα ζεν παραμύθι για ενηλίκους, ο Neal Gaiman γράφει (η μετάφραση είναι δική μου, τα δε κόμματα υπάρχουν και στο πρωτότυπο):
Ένας μοναχός ζούσε ολομόναχος σ' ένα ναό στην πλαγιά ενός βουνού. Ήταν ένας μικρός ναός, και ο μοναχός ήταν ένας νεαρός μοναχός, και το βουνό δεν ήταν το πιο όμορφο ή το πιο εντυπωσιακό βουνό στην Ιαπωνία.Τι νόημα έχουν εδώ οι κανόνες, όταν το παν είναι ο ρυθμός της ανάγνωσης;
Υπάρχουν φορές, κυρίως σε μακροσκελείς προτάσεις, όπου το κόμμα πριν το "και" και την αλλαγή του υποκειμένου όντως βοηθούν τον αναγνώστη να "αποφύγει την παρανόηση" (κατά Nickel) ή κάνουν "πιο σαφές το νόημα" (κατά Στάθη).
Και, τέλος, για τις υπόλοιπες περιπτώσεις, ευτυχώς με κάλυψε ο Nickel με τα παραδείγματα που τόσο υπομονετικά αλίευσε. Τα παραθέτω εκ νέου, γιατί το νήμα μας έχει ήδη μεγαλώσει αρκετά:
Άλλη χρήσιμη και πολύ καλοδιατυπωμένη αναφορά στο θέμα, αυτή εδώ στο Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων της Ε.Ε.:
Όταν όμως, πριν από το και που συνδέει δύο προτάσεις, υπάρχει ένα και που συνδέει δύο όρους της πρώτης πρότασης, το κόμμα συνηθίζεται:
- Η επιτροπή εξέτασε το ιστορικό του ζητήματος, τις σχετικές εισηγήσεις και τις απόψεις των ενδιαφερομένων, και εξέδωσε θετική γνωμοδότηση.
Κόμμα χρησιμοποιείται επίσης πριν από το και όταν υπάρχει μια ασυνέχεια στη ροή του λόγου:
- Το χειρόγραφο πρέπει να είναι ευκρινές, και υπάρχουν σοβαροί λόγοι γι αυτό.
- Διαβάζει πολλά βιβλία, και τα βιβλία είναι το άλφα και το ωμέγα της γνώσης.
Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει σχεδόν πάντοτε αλλαγή υποκειμένου και συχνότατα μορφολογική ασυμμετρία των δύο προτάσεων (π.χ. στη σειρά υποκειμένου-ρήματος, στην αναφορά ή μη του υποκειμένου)· αντί του κόμματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί παύλα ή άνω τελεία.
Όταν όμως είναι προσθετικός, τότε απαιτείται κόμμα:
- Στις εθνοτικές μειονότητες της Ευρώπης περιλαμβάνονται Βορειοαφρικανοί, και Τσιγγάνοι που έρχονται από τα ανατολικά κράτη.
Ο προσθετικός σύνδεσμος και μπορεί να αντικατασταθεί από: ακόμη και, καθώς και.
Υπάρχει και αντιθετικό και προ του οποίου χρειάζεται κόμμα:
- Η νομική επιτροπή συνέταξε το έγγραφο, και το παρουσίασε η επιτροπή αναφορών.
(Δηλαδή η μεν νομική επιτροπή συνέταξε το έγγραφο, η δε επιτροπή αναφορών το παρουσίασε.)