Οσοι έχουν δοκιµάσει µία από τις έξι «επίσηµες» µπίρες του Οκτόµπερφεστ στο Μόναχο, τη Hacker - Pschorr, ξέρουν ίσως ότι το επώνυµο Πσορ ανήκε στον παππού του γερµανού συνθέτη Ρίχαρντ Στράους. Οσοι δε έχουν ακούσει τις πρώτες - δισκογραφικά πρωτόλεια - γερµανικές ηχογραφήσεις συµφωνιών του Μότσαρτ θα ξέρουν ίσως ότι στο πόντιουµ, πίσω από τα χωνιά του φωνόγραφου, είναι ο ίδιος ο Στράους.
Εκείνο που κάποιοι πιο ειδικοί ξέρουν είναι ότι ο γερμανός συνθέτης των «παλαιών» τονικών ποιημάτων και των μυστηριακών οπερών (από την «Ηλέκτρα» έως τη «Γυναίκα δίχως σκιά», τον «Ιππότη με το ρόδο» και το «Τάδε έφη Ζαρατούστρα») γνώρισε τη μεγαλύτερη αναγνώρισή του στα 50 τελευταία χρόνια. Και από τον χλιαρό και μάλλον μόνο... γερμανικό εορτασμό της εκατονταετηρίδας από τη γέννησή του το 1964, φτάσαμε στον παγκόσμιο και μάλλον πολύ εντυπωσιακό εορτασμό των 150 ετών - Ετος Στράους το 2014 - από την ημέρα που εκείνος πρωτοείδε το φως στο Μόναχο, τον ερχόμενο Ιούνιο.
Οι δε κυνηγοί σκανδάλων θα ξέρουν - δεν μπορεί - τη σχέση που κάποιοι του αποδίδουν με τους Ναζί, με τους οποίους ο εν λόγω (αντίθετα με τον Βάγκνερ που έχει «χαρακτηριστεί», αλλά δεν ήταν καν σύγχρονος...) είχε πράγματι σχέσεις, αλλά κατά μία εκδοχή «αθώες» και απλώς τυπικές.
Η επέτειος Στράους δίνει την ευκαιρία στο φως που πέφτει σε μουσικές προσωπικότητες αυτού του βεληνεκούς να φωτίσει περισσότερο και τις αθέατες πτυχές τους ή εκείνες που τις καλύπτει γκρίζο μυστήριο. Ο Στράους, παρά τη συνεργασία του - και το μπόλιασμα των έργων του με τον λόγο του - με τον αυστριακό χαρισματικό ποιητή - λιμπρετίστα Χούγκο φον Χόφμανσταλ, ιδρυτή μεταξύ των άλλων και του περίφημου Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ, ο οποίος μάλλον την αντίθετη φήμη είχε σε σχέση με τους Ναζί, καθώς τους είχε μπει στο μάτι και τον είχαν απαγορεύσει (απαγόρευση που ίσχυε έως το 1945, δεκαέξι χρόνια μετά τον θάνατό του από καρδιακή προσβολή).
Νέα στοιχεία καταδεικνύουν ότι με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, το 1933, ο ευγενής Ρίχαρντ Στράους απλώς δήλωσε στην οικογένειά του ότι η εξουσία αυτή δεν θα κρατήσει πολύ. «Εγραψα μουσική υπό το κράτος του Κάιζερ. θα το αντέξω και αυτό», ήταν η επωδός. Δεν είχε ακόμη αντιληφθεί ότι η Εβραία νύφη του, Αλίκη, μητέρα και δύο εγγονών του θα μετρούσε στα «μαύρα πρόβατα» για τους Ναζί. Εβραίος ήταν και ο εκδότης του και ο λιμπρετίστας του εκείνη την εποχή Στέφαν Τσβάιχ.
Ειρωνεία! Σε λίγους μήνες ο υπουργός Προπαγάνδας του Χίτλερ, Γιόζεφ Γκέμπελς, διόρισε τον Στράους Αρχιμουσικό του Ράιχ. Δεν είναι λίγοι που χαρακτήρισαν αφελή την δικαιολογία του, «δέχθηκα επειδή πίστευα ότι μπορούσα να κάνω καλό και να αποτρέψω τα χειρότερα». Αφέλεια με την οποία θεωρείται ότι τύλιξε και ένα αφιερωματικό - στην υποστήριξη του Γκέμπελς! - μουσικό κομμάτι 95 δευτερολέπτων με τον τίτλο «Το ρυάκι» (Das Bächlein), στο οποίο η λέξη «Φύρερ» επαναλαμβάνεται τρις στην τελευταία στροφή! Βέβαια, τότε άφησε πολλούς να πιστεύουν - λανθασμένα όπως αποδεικνύεται - ότι οι στίχοι ανήκαν στον εθνικό ποιητή Γκαίτε.
Ακόμη και όταν του απαγορεύτηκε να διευθύνει «Φιντέλιο» του Μπετόβεν, το 1934 στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ, και οι φήμες συνέδεαν την απαγόρευση με τη σχέση του με τον λιμπρετίστα Στέφαν Τσβάιχ, μόνο ως αφέλεια μπορούσε να εκληφθεί η ατάκα του προς τον συγγραφέα: «Ρώτησα τον Γκέμπελς αν υπάρχει πολιτικός αποκλεισμός εις βάρος σου και μου είπε, "Οχι".»
Η σύνθεση - με επίσημη ανάθεση - του Ολυμπιακού Υμνου για τους ναζιστικούς Αγώνες του 1936 δεν έβαλε παρά το κερασάκι στην τούρτα της ναζιστικής σύμπλευσής του. Τότε έγραφε, σχεδόν παράλογα, στον Τσβάιχ γύρω από τον οποίο όλο και έσφιγγε ο κλοιός, όσο έκαναν πρόβες για την όπερα «Η σιωπηλή γυναίκα»: «Με οδηγείς στην απόγνωση. Αυτή η εβραϊκή μανία σου. Είναι αρκετή για να κάνει κάποιον αντισημίτη!».
Το γράμμα εντοπίστηκε από γκεσταπίτη και έφτασε στα χέρια του Χίτλερ. Και αίφνης το όνομα του Τσβάιχ εξαφανίστηκε από το πρόγραμμα. Και ούτε ο Χίτλερ ούτε ο Γκέμπελς πήγαν, παρότι το είχαν υποσχεθεί, στην πρεμιέρα, ενώ ο τελευταίος ζήτησε από τον συνθέτη την παραίτηση από τη θέση του Αρχιμουσικού του Ράιχ, «για λόγους υγείας». Τρομοκρατημένος κυρίως για την ασφάλεια της οικογένειάς του ο Στράους ζήτησε ακρόαση του Φύρερ, δίχως ποτέ να λάβει απάντηση. Και έγραψε στο ημερολόγιό του: «Θεωρώ το κυνήγι των Εβραίων από τον Γκέμπελς ντροπή για τον γερμανικό κώδικα τιμής».
Την ίδια περίοδο, στο δικό του ημερολόγιο ο Γκέμπελς σημείωνε: «Τον χρειαζόμαστε ακόμη, αλλά κάποια ημέρα θα αποκτήσουμε τη δική μας μουσική και δεν θα έχουμε ανάγκη αυτόν τον παρακμιακό νευρωτικό συνθέτη». Ενώ στελέχη του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος διαμήνυαν στον δημιουργό της όπερας «Σαλώμη»: «Ηδη έχουν πέσει πολλά άλλα κεφάλια εκτός από το δικό σας, χερ ντόκτορ Στράους».
Εκτοτε, 32 μέλη της οικογένειας της νύφης του Στράους, Αλίκης, έγιναν στάχτη στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τερέζιενσταντ.
Με την έλευση των αμερικανικών στρατευμάτων, ο συνθέτης ύψωσε ανάστημα λέγοντας: «Είμαι ο δημιουργός του "Ιππότη με το Ρόδο". Αφήστε με ήσυχο». Αναγκάστηκε όμως να διαφύγει με την αγαπημένη του σύζυγο Παουλίνε στην Ελβετία, παρότι εκεί χαρακτηρίστηκε ανεπιθύμητος. Σύντομα, βυθισμένος σε βαθιά κατάθλιψη που χρειάστηκε να απολογηθεί στην επιτροπή για τα ναζιστικά εγκλήματα, ο Στράους πήγε στη Βρετανία καλεσμένος από τον φίλο του μαέστρο Τόμας Μπίτσαμ. Ενα χρόνο μετά αποκαθάρθηκε επισήμως από την επιτροπή, αλλά η υγεία του είχε φθαρεί ανεπανόρθωτα και η φήμη του είχε συνδεθεί με τους Ναζί.
Ισως, πίσω και πέρα από όλα αυτά, να υπήρχε τελικά ένα... απλό ζήτημα μπίρας (όχι υποχρεωτικά Pschorr). Οπως είχε πει ο Στράους, «θέλω η μουσική μου να είναι διακριτή στον ακροατή σαν ένα ποτήρι μπίρας. Να μπορεί αμέσως να πει αν είναι Πίλσνερ ή Κούλμπαχερ».
TA NEA, Ηλεκτρονική έκδοση
South Africa (1961-1994) presidents: Charles Swat, Jozua Naude, Jacobus Fouche, Johannes de Klerk, Nicolaas Diederichs, Marais Viljoen, Balthazar Vorster, Pieter Botha, Chris Heunis, Frederik de Klerk.