Της ΕΦΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥ
Πανεπιστημιακός καθηγητής, δοκιμιογράφος, αρθρογράφος, θεατρικός συγγραφέας και τελευταία ποιητής. Καμία έκπληξη, θα πείτε. Ολα τα περιμένει κανείς από μια διαρκώς ανήσυχη, αντιφατική περσόνα όπως ο Γιώργος Βέλτσος. Οπως έλεγε ο Γιώργος Χειμωνάς:
«Ο Βέλτσος τα ζει όλα, τα προσέχει όλα, τα θυμάται όλα. Μιλάει για όλα, επιθυμεί να τα κάνει όλα. Καμία προχειρότητα, καμία επιφανειακή πολυπραγμοσύνη για όλα αυτά. Αντίθετα, είναι ευδιάκριτες οι μελετημένες, οι βασανισμένες μέχρι την άρση τους ακόμα, ευμεγέθεις πράξεις μιας εντατικής φιλοδοξίας». Με αφορμή την κυκλοφορία της ποιητικής συλλογής «Ποιήματα 1993-2005», κουβεντιάσαμε με τον Γιώργο Βέλτσο γι' αυτή την τελευταία του φιλοδοξία.
Πώς όμως έγινε η ποίηση η μεγαλύτερη αγαπημένη του;
«Εξαιτίας της ίδιας αιτίας που οδηγεί στην ψυχανάλυση. Η ανθρώπινη φύση με την παιγνιώδη, αυτοσαρκαστική ορμή της εκζητεί να ειπωθούν όλα την ίδια στιγμή που δεν μπορούν να ειπωθούν. Αυτή η αντίφαση είναι η πρόκλησή μου. Αυτό το κάτι που με παιδεύει σαν καταναγκασμός σ' ένα ξεγύμνωμα της καρδιάς, όπως έλεγε ο Μποντλέρ. Ως ίαση, ως κλινική».
- Γιατί η «συγκεντρωτική» της ποίησής σας;
«Για να δω και να πιστέψω. Να βάλω το χέρι στα σημάδια των καρφιών, στο τυπωμένο σώμα του βιβλίου. Ως τώρα δεν ήξερα τι ήθελα. Ηξερα τι δεν ήθελα. Το βιβλίο αυτό είναι σαν φίλτρο νερού: κρατάει τα άλατα. Ενα είδος κλινικής, στο μέτρο που μου δίνει τη μεγάλη υγεία που υπαινίσσεται ο Νίτσε λέγοντας "κάποτε πιθανόν να μάθουμε πως δεν υπάρχει τέχνη παρά μόνον ιατρική"... Απ' αυτή την άποψη, δεν λυπάμαι καθόλου τον εκδότη της "Ινδίκτου" που τύπωσε σ' έναν μήνα 1.600 σελίδες ποίηση (μαζί με το βιβλίο του Νίκου Παναγιωτόπουλου). Με την κίνησή του δήλωσε κι ο ίδιος ότι αδιαφορεί για όλα όσα κυρίως ενδιαφέρουν τα κατ' όνομα βιβλιοφιλικά ένθετα των εφημερίδων, το ΕΚΕΒΙ κ.λπ. Αυτοί που είναι να με διαβάσουν με διαβάζουν. Απόδειξη το "Εντευκτήριο" και ο Γ. Κορδομενίδης».
«Δεν μπορώ να ξεκόψω μονομιάς από τα μίντια»
- Τι εννοείτε «κατ' όνομα» βιβλιοφιλικά;
«Ολα αυτά τα ένθετα λειτουργούν σ' ένα επίπεδο κλειστού κυκλώματος με χαϊδεμένους και περιφρονημένους. Σιωπηρά όλοι έχουν αποδεχθεί τον νόμο της αγοράς. Η διαφορά είναι ότι την "επιταγή" αυτή άλλοι τη διαβάλλουν κι άλλοι την αντιμετωπίζουν βασιλικότερα του βασιλέως. Ομολογώ ότι στην "κατ' όνομα" κατηγορία, ως γράφων, ανήκω κι εγώ, υποτασσόμενος στην άρρητη αυτή υπόδειξη. Βάζω κι εγώ νερό στον μύλο αλλά λιγότερο από άλλοτε πρέπει να παραδεχθείς. Μ' έχεις δει τα τελευταία χρόνια στην τηλεόραση; Φυσικά, δεν μπορώ να ξεκόψω μονομιάς από τα μίντια. Ομως, όσο πάει η ψαλίδα κλείνει. Ελπίζω μέχρι τον θάνατό μου να έχει κλείσει εντελώς. Δεν είμαι πια ο παλιός Βέλτσος».
- Ποιος είναι λοιπόν ο νέος Βέλτσος;
«"Σαν ένας σπορτίφ ξάπλα στο κρεβάτι" όπως έλεγε ο Μισό. Σαν ένας πρωταθλητής κολύμβησης που δεν ξέρει να κολυμπά. Δεν προσβλέπω σε κανένα μετάλλιο. Σεμνύνομαι για δυο πράγματα: γράφω καλύτερα και πολιτεύομαι στο επονομαζόμενο "λογοτεχνικό πεδίο" χειρότερα. Αυτό που ονομάζουμε "έργο", αν πούμε ότι επιμένουμε σ' αυτή την τόσο αμφίβολη οντότητα, φαίνεται να διαλάμπει στον χώρο της ποίησης περισσότερο απ' οπουδήποτε αλλού. Τι νομίζεις ότι εννοούσα όταν σου είπα ότι η συγκεντρωτική έκδοση είναι για να πιστέψω; Να πιστέψω ότι είμαι ικανός για κάτι που δεν πίστευα έως τώρα ότι θα ήμουν. Πρώτη φορά αχνοφαίνεται κατιτί που δελεάζομαι να το ονομάσω έργο, δικό μου έργο. Γιατί δεν πίστευα;
»Πρώτον, διότι το έργο συνιστά μια πολύ χιμαιρική οντότητα. Δεύτερον, διότι ποτέ δεν θεωρούσα τον εαυτό μου ικανό να αρθεί στο ύψος των συνθηκών που απαιτούνται για την παραγωγή του: συνέπεια, συνοχή, πίστη... Προφανώς και το έργο έχει να κάνει με την αναγνώριση από το σινάφι. Αλλά δεν εννοώ αυτό ή μόνον αυτό. Εννοώ τη διαπλαστική σχέση που έχει το έργο με τις φαντασιώσεις μας. Γνωρίζω ανθρώπους στους οποίους αυτή η διαπλαστικότητα ξεπέρασε κάθε όριο. Εγιναν οι ίδιοι έργο, όπως π.χ. ο Χειμωνάς. Αλλά αυτό δεν είναι στο χέρι του καθενός. Θα σου μιλήσω ειλικρινά. Δεν θεωρώ ότι είμαι γεννημένος ποιητής, ούτε ότι μπήκα καθυστερημένα, όπως λένε, στην ποίηση. Ο,τι κι αν λένε, ακόμη και οι πιο καλοπροαίρετοι αναγνώστες μου, μόνον εγώ ξέρω να πω τι έχει συμβεί. Κι αυτό προτίθεμαι να το διασαφηνίσω σε ό,τι ετοιμάζω τώρα: στην "Ησυχία". Θα δεις...»
- Ζήσατε ένα είδος θεολογικής μεταστροφής; Οπως ο Παύλος καθ' οδόν προς την Δαμασκό;
«Αν με ζούσες, θα καταλάβαινες ότι δεν υπάρχει τίποτε το αποκαλυπτικό σ' αυτή την υποτιθέμενη στροφή ή τροπή. Δεν συναίνεσα ποτέ σε τέτοιου είδους κρυπτο-θεολογικές κατηγοριοποιήσεις. Δεν πιστεύω στην έννοια του "χαμένου κέντρου". Δεν καταλαβαίνω την εμμονή στον Παπαδιαμάντη, θεωρώ ότι ο Μακρυγιάννης δεν είναι "ο μεγαλύτερος πεζογράφος μας". Πιστεύω πως πίσω απ' τη μαγκιά του Παπαγιώργη υπάρχει (ακόμη) ο Χάιντεγκερ και μπρος από την αθωότητα του Αρανίτση ο Λακάν. Η ποίηση στην ηλικία μου καταλαμβάνει τη θέση που καταλάμβαναν σε άλλες ηλικίες άλλες χειρονομίες. Κάθε φορά αναζητούσα έναν συντονισμό τόνων, αισθημάτων, εντάσεων, ενεργειών».
- Γιατί απορρίψατε την τόσο επικοινωνιακή τηλεόραση;
«Γιατί μπροστά της η παλιά Στάζι ίσως ωχριά. Σήμερα έχουμε τον "φόβο του Μάκη" και τον "άνκορμαν των οκτώ". Το μάτι που μας παρακολουθεί, η κάμερα-μεγάλος αδελφός που λένε και ξαναλένε, είναι η συσκευή που ενώ νομίζουμε οι αδαείς ότι εμείς την παρακολουθούμε, στην πραγματικότητα εκείνη μας παρακολουθεί: η τηλεόραση».
- Με τα άρθρα σας παρεμβαίνετε στην πολιτική. Θα μπαίνατε στο ψηφοδέλτιο επικρατείας του ΠΑΣΟΚ;
«Σε καμία περίπτωση! Με τον Κώστα Σημίτη αδελφικό φίλο, και πάλι δεν το σκέφτηκα ποτέ. Τώρα που οι συνθήκες είναι χειρότερες από ποτέ; Ο "άνκορμαν των οκτώ" έδωσε την τελική σπρωξιά για το βύθισμα στον πάτο. Η υπόθεση τελείωσε. Το πράγμα πέρασε στο παιχνίδι της επικοινωνίας. Η πολιτική μου δράση ασκείται στο επίπεδο της θεωρίας της γλώσσας και της επικοινωνίας. Δεν ελπίζω στην πολιτική αλλά στην αξιοποίηση των ρωγμών της και την πλεύση μέσα απ' τα κανάλια που διαμορφώνονται. Τέλειωσαν οι θεωρίες, οι επαναστάσεις, οι προτάσεις. Τι κάνουμε λοιπόν; Εγώ απαντώ: προσομοίωση. Προσποιούμαστε καθ' υπερβολήν υποσκάπτοντας την αντίφαση, προκειμένου να την κάνουμε γόνιμη. Μέσα σ' αυτήν την προσποίηση ενθέτουμε γούστο, σοφιστεία, ρητορική, τέχνη. Ετσι, παραπλανητικά, θα γεννηθεί ό,τι μας προχωρήσει».
«Νεάζω αποφασισμένα»
- Και η καθημερινή αμφισβήτηση; Είστε, π.χ., υπέρ ή κατά της αναθεώρησης του άρθρου 16;
«Πέρα απ' τα συνταγματικά, είναι αναγκαία η τομή στο σύστημα, η οποία όμως πρέπει να προκύψει μέσα από τη συναίνεση. Και βέβαια δεν εννοώ τη συναίνεση που θα επιτρέψει τη διατύπωση εκτελεστικών νόμων υπέρ της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην εκπαίδευση».
- Και η συζήτηση περί άρσης του πανεπιστημιακού ασύλου;
«Το πανεπιστήμιο είναι τόπος διακίνησης ιδεών. Μ' όλα αυτά που γίνονται εκτίθενται όλοι: πρυτανικές αρχές, ομάδες καταστολής, φοιτητές».
- Εκτός απ' τους αναρχικούς;
«Σε κάθε κοινωνία όπου υπάρχει ένα "καταραμένο" απόθεμα, δηλαδή περίσσευμα άχρηστου πλούτου (Τσερόκι, πισίνες κ.λπ.), εμφανίζονται νομοτελειακά, ως ασφαλιστική δικλίδα, τέτοιες "δαπάνες". Δεν πρόκειται για άποψη Βέλτσου, αλλά της κοινωνικής ανθρωπολογίας. Και όποιος διερωτάται τι φταίει ο παρακείμενος μαγαζάτορας που καίγεται το μαγαζάκι του, ας αναρωτηθεί περί αναρχικών λίγο πριν από την εμφάνισή τους... Φυσικά, λες και είναι συνεννοημένοι, το θέαμα των επεισοδίων περνά κατ' ευθείαν στον "άνκορμαν των οκτώ". Ολα συνδεμένα ελέω μιας υπέροχης διαλεκτικής σχέσης...»
- Κι εσείς; Αισθάνεστε γέρος;
«Να γερνάς δεν σημαίνει ότι έχεις αλλάξει ηλικία. Σημαίνει να επιμένεις πολύ στην ίδια ηλικία... Ενώ νεάζω αποφασισμένα, έχω εθιστεί σε κάτι εξόχως γεροντικό: την ποίηση. Δεν εννοώ ότι ο τίτλος του ποιητή είναι σαν τον τίτλο του προέδρου της δημοκρατίας. Απλώς έχω την αίσθηση ότι δεν είναι όλα για όλες τις ηλικίες. Αρχισα να γράφω ποίηση έχοντας άγνοια του κινδύνου. Αλλα ζητούσα απ' αυτήν, άλλα μου έδωσε. Μου έβαλε ένα δίχτυ να πέσω στα μαλακά, να "πεθάνω κανονικά" όπως έλεγε ο Σεφέρης. Παράδειγμα: μπορώ πια και διαβάζω τον Προυστ».
- Μα μπορεί ο αεικίνητος Βέλτσος ν' ακούγεται τόσο κατασταλαγμένος;
«Αν μου έκανες την ίδια ερώτηση πριν από μερικά χρόνια, τότε ακόμη που συμπεριφερόμουν σαν εκείνον που κοιμάται κάτω από το κρεβάτι του για να εκπλήξει μέχρι και τον ίδιο του τον εαυτό, θα σου απαντούσα: "Και ποιος σου είπε ότι είμαι ο Βέλτσος;" Σήμερα σου απαντώ: κατασταλαγμένος ναι, εφησυχασμένος όχι. Ο Ντελέζ, που τον διαβάζω ξανά και ξανά, λίγο πριν ανοίξει το παράθυρο και πέσει, έγραφε: "Υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα γηρατειά δεν δίνουν την αιώνια νιότη αλλά την υπέρτατη ελευθερία". Κυρίως δεν βιάζομαι. Το επόμενο έργο μου θα έρθει μόνο του».
7 - 18/02/2007
http://www.enet.gr/online/online_text/c=113,id=84216252