Μαρία Κυρτζάκη

[wings]

Μαρία Κυρτζάκη (1948-2016)



[Πηγή για τη φωτογραφία: εφημερίδα «Το Βήμα»]

Γεννήθηκε στην Καβάλα το 1948. Σπούδασε Μεσαιωνική και Νεοελληνική Φιλολογία στο ΑΠΘ. Δούλεψε με τον Μάνο Χατζιδάκι στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, όπου εργάστηκε για πολλά χρόνια ως παραγωγός εκπομπών λόγου με θέματα σχετικά με τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία. Ασχολήθηκε επαγγελματικά στον χώρο του βιβλίου με τη γλωσσική επεξεργασία και την τυπογραφική επιμέλεια κειμένων. Πέθανε στην Αθήνα στις 21 Ιανουαρίου του 2016.

Ποιητικές συλλογές:
«Σιωπηλές κραυγές», Καβάλα, 1966
«Οι λέξεις», εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1973
«Ο κύκλος», Αθήνα, 1976
«Η γυναίκα με το κοπάδι», εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1982
«Περίληψη για τη νύχτα», Αθήνα, 1986
«Ημέρια νύχτα», εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1989
«Σχιστή Οδός», εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1992
«Μαύρη Θάλασσα», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2000
«Λιγοστό και να χάνεται» (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), εκδ. Καστανώτη, Αθήνα, 2002
«Μαρία Κυρτζάκη: στη μέση της ασφάλτου» (ποιήματα 1973-2002), εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2005

Ανθολογημένα ποιήματα:

• Αναβολή / Οι λέξεις (1973)
• Ανίχνευση / Οι λέξεις (1973)
• Απάτη / Οι λέξεις (1973)
• Απόπειρα εξόδου (I, α') / Οι λέξεις (1973)
• Ας μιλήσουμε / Οι λέξεις (1973)
• Δεν κατάλαβες / Οι λέξεις (1973)
• Εθισμός / Οι λέξεις (1973)
• Επενδύσεις / Οι λέξεις (1973)
• Επέτειος / Οι λέξεις (1973)
• Ερωτικό / Οι λέξεις (1973)
• Ζητώντας πάντα μια πρόφαση... / Οι λέξεις (1973)
• Η ώρα των αποφάσεων που δεν αποτόλμησες... / Οι λέξεις (1973)
• Κάτω από παράθυρα ερημικά... / Οι λέξεις (1973)
• Κύκλος / Οι λέξεις (1973)
• Μόλις ξυπνήσει... / Οι λέξεις (1973)
• Μόλις πέσει η νύχτα... / Οι λέξεις (1973)
• Ο δείκτης της βελόνας... / Οι λέξεις (1973)
• Ο καιρός / Οι λέξεις (1973)
• Ο ύποπτος / Οι λέξεις (1973)
• Οι λέξεις / Οι λέξεις (1973)
• Όταν / Οι λέξεις (1973)
• Ποιος θα επιχειρήσει την πρώτη κίνηση... / Οι λέξεις (1973)
• Προσπαθεί να διαφυλάξει το αίμα... / Οι λέξεις (1973)
• Προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές... / Οι λέξεις (1973)
• Σ’ ένα σύννεφο όπου τα πουλιά... / Οι λέξεις (1973)
• Σαπίζουν / Οι λέξεις (1973)
• Στα τριανταέξι δάχτυλα... / Οι λέξεις (1973)
• Συναλλαγή / Οι λέξεις (1973)
• Τα λόγια που δεν είπες... / Οι λέξεις (1973)
• Τα μάτια σου / Οι λέξεις (1973)
• Το αίμα στις οπές... / Οι λέξεις (1973)
• Το μαυσωλείο / Οι λέξεις (1973)
• Το ουράνιο τόξο / Οι λέξεις (1973)
• Το παιχνίδι / Οι λέξεις (1973)
• Το τσίρκο / Οι λέξεις (1973)
• Τώρα / Οι λέξεις (1973)
• Ψάχνοντας ακόμη / Οι λέξεις (1973)
• Επιστολή στον Ιωνά / Ο κύκλος (1976)
• Η προσευχή του Ιωνά / Ο κύκλος (1976)
• Θάνατος / Ο κύκλος (1976)
• Μπέρδεψα τους δεύτερους αορίστους... / Ο κύκλος (1976)
• Ο μονοσάριθμος / Ο κύκλος (1976)
• Το κοινόβιο / Ο κύκλος (1976)
• [α'] Καραδοκούσαν στις πόρτες, τα παράθυρα... / Η εταζέρα (1978)
• [β'] Σήμερον κρεμάται επιξύλου σήμερον... / Η εταζέρα (1978)
• [γ'] Εκατομμύρια έτη αυτοκινήτων διανύουν... / Η εταζέρα (1978)
• [δ'] Κατεβαίνει ο Χριστόφορος καταπεπτωκώς... / Η εταζέρα (1978)
• [ε'] Ο Άγιος Ιωάννης ενεφανίσθη εν μέσω αγγέλων... / Η εταζέρα (1978)
• α', β', γ' / Δέκα μικρά ποιήματα (1981)
• Είδα τον άντρα σαν αρχάγγελο... / Ημέρια νύχτα (1989)
• Έρχεται προς εμένα...  Ημέρια νύχτα (1989)
• Οι τρόποι μου είναι άξεστοι...  Ημέρια νύχτα (1989)
• Τον θάνατο ζητά στο σώμα μου... / Ημέρια νύχτα (1989)
• Βίκινγκς / Μαύρη θάλασσα (2000)
• Έλληνες / Μαύρη θάλασσα (2000)
• Η γλώσσα η αμίλητη / Μαύρη θάλασσα (2000)
• Η μουσική / Μαύρη θάλασσα (2000)
• Ικαρία / Μαύρη θάλασσα (2000)
• Μαύρη Θάλασσα / Μαύρη θάλασσα (2000)
• Νύχτα στα δωμάτια / Μαύρη θάλασσα (2000)
• Σκοτεινά δωμάτια / Μαύρη θάλασσα (2000)
• Γνωρίζει στο κορμί της... / Λιγοστό και να χάνεται (2002)
• Έσκυψε το φιλί γονάτισε... / Λιγοστό και να χάνεται (2002)
• Ξαφνικά σιωπή... / Λιγοστό και να χάνεται (2002)

Έγραψαν για τη Μαρία Κυρτζάκη:

• Ευριπίδης Γαραντούδης: «Μαρία Κυρτζάκη: Όπως ο Ενδυμίων»
• Κική Δημουλά: Σκέψεις για τη Μαρία Κυρτζάκη
• Αλέξης Ζήρας: Η Μαρία Κυρτζάκη και το πάθος της για το καίριο
• Βασίλης Κ. Καλαμαράς: «Μαρία Κυρτζάκη: Τι κι αν έχετε την εξουσία/Εμείς έχουμε τη γλώσσα»
• Κώστας Γ. Παπαγεωργίου: Μαρία Κυρτζάκη
• Κατερίνα Σχινά: Το “σκοτεινό μέλλον” της Μαρίας Κυρτζάκη

Συνεντεύξεις της Μαρίας Κυρτζάκη:

• Μαρία Κυρτζάκη (Μάιος 1983, στο περιοδικό «Διαβάζω»)

[ Επιστροφή στο ευρετήριο της ανθολογίας «Οι ποιητές της Θεσσαλονίκης τον 20ό αιώνα και ως σήμερα» ]

[wings]

Μαρία Κυρτζάκη, Η γλώσσα η αμίλητη

Δεν γίνεται ο άνθρωπος χωρίς πατρίδα∙
σαν ψάρι έξω από τα νερά του
και σαν να βγήκε απ’ ό,τι τον προστάτευε
– την γλώσσα του.
Χτίζει τους κήπους τις αυλές
όχι το σπίτι
Κι η μοναξιά – δεν φτάνει δεν αρκεί
να φτιάξει μιας πατρίδας γη.

Η μοναξιά τον κατοικεί τον έρωτα, μη
την τρομάζεις, χαμογέλασες,
και εφευρίσκει γλώσσα αμίλητη
και γλώσσα τιμημένη.
Τη σέβονται όλοι και υποκλίνονται
και προσπερνούν
Να μη θυμούνται
τον έρωτα που κάποτε
τους άνοιξε πανιά
– κι αυτήν την μόνη και μοναδική
γλώσσα για να μιλήσουν

Που ελησμόνησαν.

Εσύ κι εγώ είμαστε ασφαλείς και
μη φοβάσαι – σαν μοναξιά
κατοίκησέ με μη φοβηθείς.
Και άσε με
τις πόρτες σου ν’ ανοίξω
τα παράθυρα, σαν φως και φυλλαράκι
ίσκιος να εισχωρήσω κι εκεί σε τοίχους
και πατώματα και σε περβάζια παραθύρων
δες, να, εκεί αφήνεται ριζώνει κλαδάκια
βγάζει και καρπούς μυρωδικούς
η αντανάκλαση τού έρωτα κι αντιφεγγίσματα
σωμάτων που επάλεψαν κουράστηκαν τον πόλεμο
και ενοστάλγησαν την μυρωδιά βασιλικού και
μόσχου. Μη φοβηθείς.

Σ’ αυτήν την μαύρη χώρα του φωτός
σαν γη και πώς απλώνεται η όψη σου και συνεχώς
θυμάται και πάντα νοσταλγεί
το φως
το φως
το άλλο φως
Του έρωτα.

Εσύ
ποιαν άλλη χώρα να ζητήσεις
Εγώ
ποιαν άλλη γη.

Από τη συλλογή Μαύρη Θάλασσα (2000)

[banned]

Τι ωραίο ποίημα ! Μπράβο, Μαρία Κυρτζάκη, και μπράβο, Βίκυ, που το διάλεξες.

[wings]

Η Μαρία Κυρτζάκη έχει δημοσιεύσει αρκετές συλλογές και έχει πολλά ωραία ποιήματα. Μου άρεσε από την αρχή. Την είχα «ξετρυπώσει» σε μια παλιά μου ανθολογία που περιλάμβανε 1-2 ποιήματα από τις πρώτες δύο συλλογές της. Δεν είναι πολύ γνωστή στο αναγνωστικό κοινό της πόλης μας γιατί ζει πολλά χρόνια στην Αθήνα, αλλά είναι πολύ καλή ποιήτρια και χαίρομαι πολύ που ουσιαστικά «καινοτόμησα» και συμπεριέλαβα τα ποιήματά της στο αφιέρωμά μας.

[spiros]

Η μοναξιά τον κατοικεί τον έρωτα, μη
την τρομάζεις, χαμογέλασες,

[...]

Εσύ κι εγώ είμαστε ασφαλείς και
μη φοβάσαι – σαν μοναξιά
κατοίκησέ με μη φοβηθείς.

Οι επιλογές μου...

[wings]

Κι οι δικές μου. Κυρίως το δεύτερο απόσπασμα, Σπύρο.

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=Wfvr5MOnBWg

Μαρία Κυρτζάκη, Ικαρία

Και έτσι έμαθε πως ήτανε νησί
και τ’ όνομά του Ικαρία.

Και ότι εκεί
σ’ αυτό που ήτανε σημείο
εμάχονταν και πολεμούσαν ηδονές
και πάλι αγκαλιάζονταν μέχρι να αλωθούν
στήθος με στήθος οι γλυκές με τις αιμοχαρείς
σώμα με σώμα αλάλαζαν να ξεχωρίσουν
ποιες της οδύνης και ποιες της γλύκας
που ακουμπάει το σώμα στην ψυχή.

Και είδαν ότι αχώριστες πως είναι
πλεγμένες μεταξύ τους τ’ αντίθετα σαν όμοια
τα όμοια σαν ξεμάκραιναν να μιμηθούν πολέμους
και πικρούς του έρωτα καημούς.
Σαν ίδια όψη που αντανακλά
το βάθος της ψυχής και
το απύθμενο το μάτι των σωμάτων –
εκείνο που σαν πέρασμα σε βγάζει στην στεριά.

Και έστερξαν αξεδιάλυτες πως είναι αξεχώριστες
Ένα κουβάρι μεταξύ τους κόσμος
Το αχ του αναστεναγμού
στο ακατοίκητο της μνήμης
μ’ αυτή την τόση δα ανάσα ηδονής
που αφήνουνε τα σώματα σαν νοσταλγία
πως κάποτε μία ήταν η πληγή

Σε νοσταλγώ συνέχεια.

Από τη συλλογή Μαύρη Θάλασσα (2000)

[Ion]

Mου αρέσει πάρα πολύ, αλλά αδυνατώ να το κατανοήσω. Εάν ήμουν υποψήφιος στις πανελλαδικές και το χρησιμοποιούσαν σαν θέμα για ανάπτυξη, θα έγραφα σίγουρα εκτός θέματος...

[wings]

Κι εμένα μ' αρέσει πολύ. Και πολύ καλά νιώθεις ότι σου αρέσει πάρα πολύ. Γιατί το ποίημα αυτό έχει ρυθμό και μουσική που κυλάει μέσα σου και ο συνδυασμός των λέξεων με τον τίτλο του σ' αιχμαλωτίζει. «Αξεδιάλυτες» μερικές φράσεις του; Μα, έτσι δεν είναι τα καλοκαίρια μας άμα αφεθούμε και παραδοθούμε στον ήλιο, στη θάλασσα και στο αιγαιοπελαγίτικο φως;

Μην αφήνεις να σε παραπλανεί η φαινομενικά μπερδεμένη του σύνταξη. Φράση-κλειδί ο πέμπτος στίχος: εμάχονταν και πολεμούσαν ηδονές. Όλοι οι πληθυντικοί θηλυκού γένους στο ποίημα αναφέρονται σ' αυτόν το στίχο.

Ο επίλογος; Who knows? Μπορεί η ποιήτρια να νοσταλγεί το νησί, μπορεί το διάστημα που πέρασε εκεί, μπορεί κάποιον... η μαγική αβεβαιότητα της ποίησης.

Όσο για τις πανελλήνιες, who cares about them; Μιλάμε για την Ικαρία τώρα. :-)

[Ion]

Σ' ευχαριστώ για την επεξήγηση, Wings. Mόλις τώρα παρατήρησα πως όπου έχει δεκατετρασύλλαβο μου θυμίζει στίχους της Ιλιάδας μεταφρασμένους από τον Εφταλιώτη. Γι' αυτό κυλάει ο στίχος...

[wings]

Ναι, η Μαρία Κυρτζάκη είναι φιλόλογος και η επιρροή των αρχαίων κειμένων στη γραφή της είναι συχνά εμφανής.

Όλη η ουσία στην πρώτη ανάγνωση ενός/του ποιήματος είναι ν' αφήσεις τη μουσική να κυλήσει μέσα σου. Γιατί αν το ποίημα δεν έχει μουσικότητα, όσο σαφές κι νάναι πάντα κάτι θα του λείπει - η ραχοκοκαλιά του. :-)

Είναι καλή ποιήτρια η Μαρία Κυρτζάκη με αρκετές συλλογές στο ενεργητικό της και πολύ ενδιαφέρουσα θεματογραφία. Και πολύ πιστή και συνεπής στο έργο της.

Γεννήθηκε στην Καβάλα και σπούδασε στη Θεσσαλονίκη. Συνεπώς, τιμής ένεκεν, δικαιούται μια θέση στην ανθολογία μας παρόλο που εδώ και πολλά χρόνια ζει στην Αθήνα.

[wings]

Μαρία Κυρτζάκη: Απόπειρα εξόδου (I, α')

[Ενότητα Απόπειρα εξόδου (28 Απριλίου-24 Ιουνίου 1970), I]

[ α' ]

Σ’ ένα σύννεφο όπου τα πουλιά
Μπορούν να πετάξουν.
Οι λέξεις θα κυλήσουν όμοια
Με ερυθρομόρφων σχημάτων τα κύματα.
Θα αποβάλεις τότε ενδύματα τετριμμένα
Του προσώπου την διπλή επιδερμίδα.
Τα βήματα όταν δεν θ’ ακούγονται πια

Πού θα σε βρει η άνοιξη.

Από τη συλλογή Οι λέξεις (1973)

[wings]

Μαρία Κυρτζάκη: Η εταζέρα

[α']

Καραδοκούσαν στις πόρτες, τα παράθυρα — όπου τολμούσε
τα νύχια να του βγάλουν το πετσί
κι ύστερα να τον επιδεικνύουν
ωσάν καινούριο είδος σπάνιο και το καλύτερο.
Κάτι τέτοιο ακούστηκε ότι συνέβη στον συγγραφέα Χριστόφορο.

Είχαν τον Τύπο, τη Διεύθυνση, τη Γενική Αντιπολίτευση.
Διχάζονταν στο σώμα του Χριστόφορου.
Τον έμπασαν στην αγορά∙ του έδωσαν και τίτλους∙ τον έκαναν εκπρόσωπο.
Διχάζονταν στο πνεύμα του Χριστόφορου.
Τον είπαν τσαρλατάνο∙ ζιγκολό∙ τον ανακήρυξαν διάνοια∙ τον πρώτο νεοέλληνα.

Κι αυτός
— σώμα ακέφαλο που περιστρέφεται
φίδι φαρμακερό
πουτάνας σκύλας γέννημα
άτιμη φάρα —
δεν άντεξε η γλώσσα του στο σάλιο τους
οι ποιητές βουλιάζουνε στο φως
ανέκραξε
την ώρα που του φόρεσαν ζουρλομανδύα.

Από τη συλλογή Η εταζέρα (1978). Η συλλογή δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη συλλογική έκδοση Ποίηση ’78. Τώρα πια περιλαμβάνεται στη συγκεντρωτική έκδοση Μαρία Κυρτζάκη: στη μέση της ασφάλτου (2005).

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Μαρία Κυρτζάκη: στη μέση της ασφάλτου (2005)

[wings]

Μαρία Κυρτζάκη: Ημέρια νύχτα (Α'-Ε')                       

[ Α' ]

Είδα τον άντρα σαν αρχάγγελο
– με τη ρομφαία
Σαν θάνατος μ’ αγκάλιασε

[ Β' ]

Εσύριξε στο σώμα μου τον φόνο
Μου έκλεψε την ενοχή

[ Γ' ]

Με περιμένει απών.
Σαν κίνηση μελετημένη
σαν βήμα που ηδονίζεται αργόσυρτα
σαν χέρι
που όλο τείνει να μ’ αγγίξει

[ Δ' ]

Τα μάτια του στα μάτια μου φορά
Τα μάτια μου απασχολεί στα δάχτυλά του
Απεποιήθη όλα τ’ άλλα του χρυσαφικά.

[ Ε' ]

Η καλοσύνη του σαν νύχτα με χωράει
Ο έρωτάς του σαν σώμα αφίλητο.
Από το βάθος της ημέρας με πλησίασε
άντρας σαν φύσημα ανέμου
τους κόκκους μου σαν στρόβιλος εμπέρδεψε
σύννεφο απλώθηκα να τον χωρέσω.

(Σαν έρημος το θαύμα μου περνώ στην ιστορία)

Από τη συλλογή Ημέρια νύχτα (1989)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Μαρία Κυρτζάκη: στη μέση της ασφάλτου (2005)

[wings]

Μαρία Κυρτζάκη: Ημέρια νύχτα (ΣΤ'-Η')                     

[ ΣΤ' ]

Τον θάνατο ζητά στο σώμα μου
Και απαλά τα χείλη μου κλειδώνει
Μην του ξεφύγω

[ Ζ' ]

Πάνω μου απλώνεται. Σαν ουρανός.
Ύστερα γέρνει δήθεν ταπεινά
στην πλάτη στην κοιλιά
σαν μέταλλο χυτό στους ώμους μου.
Με ντύνει.

[ Η' ]

Έχει διαλέξει τρόπο βάρβαρο.
Εκ της σαρκός μου σαρξ και εκ του αίματός μου
ούτος εστί.
Αρχίζει απ’ τις πατούσες.
Ανάποδα.
Σαν αίμα.
(Αιμορραγεί ολόκληρος και με φοβάται
Ευλαβικά μου αντιστέκεται σαν σε ναό)

Τα πόδια μου ορθώνονται         Τεντώνουν
Αργά κυλά         Δεν βιάζεται
Ανεβαίνει.
Κάπου στη μέση χύνεται ωκεανός.
Πριν φτάσει στο λαιμό
έχει ντυθεί στο κόκκινο
Και με βελούδο φθόγγο

Από τη συλλογή Ημέρια νύχτα (1989)

Πηγή: συγκεντρωτική έκδοση Μαρία Κυρτζάκη: στη μέση της ασφάλτου (2005)