Κάποια Kαθημερινά Λάθη
(Μέρος Τρίτο)
Το ρήμα άγω
Το ρήμα άγω σπάνια στη Νεοελληνική συναντάται ως απλό, είναι όμως πολύ εύχρηστο ως σύνθετο με όλες σχεδόν τις προθέσεις. Καθημερινή, για παράδειγμα, είναι η χρήση των σύνθετων ρημάτων: απάγω, διάγω, εισάγω, εξάγω, ενάγω, προάγω, παράγω, προσάγω, συνάγω.
Κατά τη χρήση των σύνθετων αυτών ρημάτων παρατηρούνται σήμερα επαναλαμβανόμενα λάθη, τα οποία οφείλονται στις ανωμαλίες που το ρήμα άγω παρουσίαζε στην Αρχαία Ελληνική στο σχηματισμό των χρόνων του και στην προσπάθεια που καταβάλλεται σήμερα από κάποιους για την εξομάλυνση του ρήματος. Στην Αρχαία Ελληνική το άγω είχε Αόριστο ήγαγον, που στη Δημοτική μετατρέπεται σε ήγαγα: π.χ. εξάγω - εξήγαγα, απάγω - απήγαγα, προάγω - προήγαγα, διάγω - διήγαγα, παράγω - παρήγαγα.
Όσοι επιχειρούν να εξομαλύνουν το ρήμα, έπλασαν στον Αόριστο τον τύπο -ήξα: π.χ. εξήξα, εισήξα, παρήξα, προήξα και στην υποτακτική να εξάξω αντί εξαγάγω, να εισάξω αντί εισαγάγω, να παράξω αντί παραγάγω, να προάξω αντί προαγάγω. Οι δημοτικοφανείς αυτοί τύποι έχουν απορριφθεί από το γλωσσικό αισθητήριο του ελληνικού λαού, γιατί είναι κακόηχοι και σε πολλά από τα σύνθετα ουδέποτε έγιναν ανεκτοί. Ενώ, για παράδειγμα, από κάποιους χρησιμοποιούνται οι τύποι παράξαμε - να παράξω, εισάξαμε - να εισάξω ακόμα και το εξάξαμε - να εξάξω, από κανένα δεν έχουν χρησιμοποιηθεί τύποι όπως το απάξαμε, διεξάξαμε, προσάξαμε, ανάξαμε ή να ενάξω, να διεξάξω, να απάξω.
Γι' αυτό σήμερα η προσπάθεια για εξομάλυνση του ρήματος άγω και των συνθέτων του έχει εγκαταλειφθεί και καθιερώθηκαν ως ορθοί οι τύποι που προέρχονται από τον αρχαίο Αόριστο ήγαγον: απήγαγα - να απαγάγω, εισήγαγα - να εισαγάγω, διεξήγαγα - να διεξαγάγω, ανήγαγα - να αναγάγω, συνήγαγα - να συναγάγω.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το ρήμα άγω είναι ένα από τα ελάχιστα ρήματα που στη Νεοελληνική διατηρούν τη χρονική αύξηση στον Παρατατικό και τον Αόριστο, όταν αυτή τονίζεται. Ενώ, για παράδειγμα, τα ρήματα αγαπώ, ακούω, αμείβω στον Παρατατικό και τον Αόριστο είναι αντιστοίχως αγαπούσα - αγάπησα, άκουα - άκουσα, άμειβα - άμειψα, στα ρήματα παράγω, εισάγω, προάγω έχουμε Παρατατικό και Αόριστο παρήγα - παρήγαγα, εισήγα - εισήγαγα, προήγα - προήγαγα. Η χρονική όμως αύξηση η χάνεται στους τύπους που δεν τονίζεται: εισήγαγαν αλλά εισαγάγαμε, παρήγες αλλά παράγαμε.
Ένα άλλο λάθος στη χρήση του ρήματος άγω και των συνθέτων του οφείλεται στο ότι πολλοί χρήστες της Νεοελληνικής δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα στους τύπους που παράγονται από το θέμα του Ενεστώτα που είναι αγ- και στους τύπους που παράγονται από το θέμα του Αορίστου που είναι αγαγ-. Οι τύποι που παράγονται από το θέμα αγ- σημαίνουν μια ενέργεια που γίνεται εξακολουθητικά ή κατ' επανάληψη: π.χ. Η Κύπρος εισάγει κάθε χρόνο χιλιάδες αυτοκίνητα και εξάγει μεγάλες ποσότητες πατατών. Ενώ οι τύποι που παράγονται από το θέμα αγαγ- σημαίνουν μια ενέργεια που γίνεται μια φορά ή στιγμιαία: π.χ. Η Κύπρος φέτος δεν αποκλείεται να εισαγάγει και νερό από το εξωτερικό και να εξαγάγει μπανάνες.
Παραθέτω στη συνέχεια συγκεντρωμένους τους ορθούς χρόνους δυο ρημάτων σύνθετων με το άγω, στη χρήση των οποίων συχνά είναι τα λάθη:
Και κάποια παραδείγματα ορθής χρήσης του ρήματος: Η Κύπρος από τα αρχαία χρόνια παρήγε ωραία κρασιά. Η κυβέρνηση υποσχέθηκε να διεξάγει αντικειμενική έρευνα κάθε φορά που υποβάλλονται συγκεκριμένες καταγγελίες. Θα σε προαγάγω, όταν συμπληρώσεις δέκα χρόνια υπηρεσίας. Δεν είναι σωστό οι κρατούντες να προάγουν τους δικούς τους. Θα εισαγάγουμε μετρήσιμα κριτήρια. Στόχος μας είναι να παράγουμε τόσες ποσότητες όσες μας είναι αναγκαίες.
Του Γαβριήλ Μηνά
Φιλόλογου
Σημ: Οι αναγνώστες μπορούν να υποβάλλουν τις δικές τους απορίες στη Σύνταξη της οτ, οι οποίες θα απαντώνται στα Γλωσσικά Σημειώματα.
Πηγή: "Γλωσσικά σημειώματα" (http://www.cyta.com.cy/pr/newsletter/Archive2000/March/Glossika/glossika.htm)