παν μέτρον άριστον ή μέτρον άριστον; → μέτρον άριστον

[Asdings]

Που στο κάτω-κάτω και λάθος να 'τανε, μετά από τόσους αιώνες κατά τους οποίους τόσοι ομιλητές τής ελληνιστικής και της μεσαιωνικής ελληνικής έτσι το έλεγαν, δεν εξυπηρετεί σε τίποτε το να επιμείνουμε στιγματίζοντάς το ως λάθος. Και τα γνωμικά / παροιμίες επιδέχονται μικροαλλαγών (αυτό για όσους εστιάστηκαν στο ότι πρόκειται για ρητό).

Αφού την παλαιότητα επικαλείσαι και εσύ, φίλε μου :) Και το "επιδέχομαι" θαρρώ ότι συντάσσεται με αιτιατική. Μη με πεις "λαθοθήρα" Αλλά και ο αγαπητός Νίκος, στον οποίο και αναφέρθηκα, γράφει στον ίδιο σύνδεσμο:

"Έκατσα και έψαξα όλες τις εμφανίσεις της έκφρασης «μέτρον άριστον» στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Και εκεί είδα, όπως το υποψιαζόμουνα άλλωστε, ότι και οι αρχαίοι, τουλάχιστον από κάποια χρονική στιγμή και μετά, χρησιμοποιούσαν τον τύπο «παν μέτρον άριστον», πράγμα που μας έχουν αποκρύψει επιμελώς όλοι οι λαθοθήρες!"


Άρα χρησιμοποιεί (και) την παλαιότητα ως επιχείρημα. Αναρωτιέμαι: έστω ότι χρησιμοποιούσαν και αυτό τον τύπο. Κατήργησαν άραγε τον ορθό; Αν χρησιμοποιούσαν και τους δύο, γιατί να κρατήσουμε τον μεταποιημένο;

Και με τον "Οκτώμβρη" δεν μου είπες, τι κάνουμε;;;

Όσο για την... επιμελή απόκρυψη από τους λαθοθήρες... νομίζω ότι αγγίζει τα όρια θεωρίας συνωμοσίας. Δηλαδή τελικά είναι "ημιμαθείς" ή δόλιοι;

Αυτά όλα δεν αναιρούν τις ικανότητες του Ν. Σαραντάκου, τον οποίο, επαναλαμβάνω, εκτιμώ ιδιαιτέρως. Και το πόνημά του είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στο μέσο χρήστη της Ελληνικής ο οποίος αγνοεί τα περισσότερα από τα εκεί γραφόμενα.

Υπάρχει όμως ένα "αλλά".

[valeon]

Σάκη και Παναγιώτη, εἰρήνη ὑμῖν! Δεν έχω να προσθέσω τίποτε παραπάνω από την άποψη που εξέφρασα για την περίπτωση των ρητών/γνωμικών που είναι γνωστή η πηγή τους. (κι ας αφήσουμε τις λίστες του Σπύρου, γιατί αν τις αρχίσουμε το λογικό είναι να βρεθούμε όλοι γραμμένοι στην πρώτη, αφού σ' αυτήν έχει καταταγει πρώτος ο ...Σωκράτης :-) . Καθένας μας είναι υπεύθυνος τόσο για τη γνώμη που εκφράζει όσο και για το ύφος του ως προς τους χαρακτηρισμούς των όποιων άλλων που έχουν αντίθετη γνώμη... Από τέτοιες παραμέτρους και «εξωτερικεύσεις», εξάλλου, κρίνουν το καθένα μας όλοι οι «άλλοι».
 
Μόνο, έτσι για να ελαφρύνει το κλίμα (το λέω και το εννοώ: για πλάκα!) προσθέτω το ερώτημα: Ποιο είναι το σωστό στην περίπτωση της φράσης που είπε η Βούλα Πατουλίδου όχι πολύ παλιά (το 1992 στους Ολυμπιακούς της Βαρκελώνης): Για την Ελλάδα ρε γαμώτο! (Google: 298.000) ή Για την Ελλάδα βρε γαμώτο! (Google: 99), για να δώσω την προσωπική μου απάντηση:
Όσα χρόνια κι αν περάσουν, ακόμη και αν τα 99 «γκουγκλοαποτελέσματα» γίνουν 999 ή 999.999.999, εγώ θα ισχυρίζομαι ότι υπάρχει το σωστό ανάμεσα στα δύο και είναι αυτό που ακριβώς είπε η Πατουλίδου, δηλαδή το πρώτο :-)

[mavrodon]

O Valeon εξέφρασε την πιο κατασταλαγμένη άποψη χωρίς ακρότητες. Ρώτησα σήμερα το γιο μου ποια κατά τη γνώμη του είναι η σωστή έκφραση και μου απάντησε εμφατικά "παν μέτρον...". Αυτήν την απάντηση θα δώσουν και σχεδόν όλοι οι Έλληνες. Παράλληλα, ο γιος μου μου θύμισε παρεμφερείς εκφράσεις όπως το "μηδέν άγαν" και "μέτρω χρω" (βλ. http://www.metron-ariston.gr/metro_sth_zoh.html).

[Zazula]

@Asdings:
Παναγιώτη, έχεις δίκιο για το επιδέχομαι, το διόρθωσα. Θέλω να ξεκαθαρίσω ότι εγώ εδώ δεν κατέθεσα υπέρ Σαραντάκου ή κατά Σαραντάκου, αλλά (θέλω να πιστεύω) υπέρ λογικής. Έχω την άποψη ότι το «παν μέτρον άριστον» δεν συνιστά λάθος, και προσπάθησα να το τεκμηριώσω. Τέλος, δεν συμφωνώ πως πρόκειται για λόγιο τύπο — δυοτρείς κοινότατες λεξούλες στην ονομαστική είναι, όλες οι μανάδες τη γνωρίζουν τη φράση κι ας έχουν πάει μόνο τρεις τάξεις σχολείο, απλά πράματα.

Για το ζήτημα της υπεροχής των αυθεντικών φραστικών τύπων, όσοι την υποστηρίζουν θα πρέπει για λόγους εσωτερικής συνέπειας να λένε και να γράφουν εν χορδαίς και οργάνω (όχι εν χορδαίς και οργάνοις), να κλίνουν κανονικά το δεν έχει πού την κεφαλήν κλίνη → δεν έχω πού την κεφαλήν κλίνω κ.ο.κ.

[Asdings]

Τέλος, δεν συμφωνώ πως πρόκειται για λόγιο τύπο — δυοτρείς κοινότατες λεξούλες στην ονομαστική είναι, όλες οι μανάδες τη γνωρίζουν τη φράση κι ας έχουν πάει μόνο τρεις τάξεις σχολείο, απλά πράματα.

Σάκη, και πάλι με όλη μου την αγάπη :) (το εννοώ!)

Όχι, είναι λόγιος τύπος. Σε όλα τα καλά λεξικά, οι λέξεις "παν" και "άριστον" φέρουν την ένδειξη "λόγ." Το "μέτρον", βεβαίως, συνεχίστηκε με φυσικό τρόπο στη Νεοελληνική ως "μέτρο", αλλά εδώ, αφού έχει το "-ν", είναι λόγιο 100 %. Το γεγονός ότι όλες οι μανάδες γνωρίζουν τη φράση δεν λέει τίποτα. Και το "Πάτερ ημών" γνωρίζουν, αλλά παύει να ανήκει -ως ελληνιστικό- στη λόγια γλώσσα (σε σχέση με τη δημοτική, εννοώ); Στην Κεφαλλονιά, το "μνήσθητί μου Κύριε" το λέμε "μήστητί μου Κύριε" ως έκφραση έκπληξης. Είναι παραφθορά λόγιου τύπου. Θα πρέπει να το θεωρήσουμε αποδεκτό τύπο;

Για το ζήτημα της υπεροχής των αυθεντικών φραστικών τύπων, όσοι την υποστηρίζουν θα πρέπει για λόγους εσωτερικής συνέπειας να λένε και να γράφουν εν χορδαίς και οργάνω (όχι εν χορδαίς και οργάνοις), να κλίνουν κανονικά το δεν έχει πού την κεφαλήν κλίνη → δεν έχω πού την κεφαλήν κλίνω κ.ο.κ.

Ακριβώς! Αυτό λέω, και έτσι χρησιμοποιώ τις εκφράσεις που παραθέτεις.

[Zazula]

Παναγιώτη, κατανοώ πλήρως τον χρήστη τής ελληνικής που προτιμά να μιλά και να γράφει σαν να μην πέρασε μια μέρα από όταν πρωτοειπώθηκαν τα όσα λέει. Έχει με το μέρος του την ιστορία, δεν κάνει λάθος, δεν έχω πρόβλημα. Αλλά εγώ σε κάποιες περιπτώσεις προτιμώ να διατηρώ την αίσθηση ότι το όργανο που χρησιμοποιώ για τη λεκτική έκφρασή μου είναι ολοζώντανο, με τα όποια καλά κι άσχημα που αυτό συνεπάγεται. Και, το ουσιώδες για το θέμα με το «παν μέτρον άριστον»: Δεν μπορώ να δεχτώ λάθη εκεί όπου δεν υπάρχουν.

[Asdings]

Παναγιώτη, κατανοώ πλήρως τον χρήστη τής ελληνικής που προτιμά να μιλά και να γράφει σαν να μην πέρασε μια μέρα από όταν πρωτοειπώθηκαν τα όσα λέει.

Φίλε μου, δεν πρόκειται γι' αυτό. Αλλά σέβομαι τη γνώμη σου, σε κάθε περίπτωση.

[spiros]

Γλιτώνει κανείς από το δίλημμα λημματογραφώντας αμφότερα:

μέτρον άριστον & παν μέτρον άριστον (αρχ. γνωμ.): το καλύτερο είναι να αποφεύγει κάποιος τα άκρα, την υπερβολή. ΣΥΝ. μηδέν άγαν.
— Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας

μέτρον άριστον (μέτρον άριστον, Κλεόβ. Ι, 63, 2) (γνωστό και ως «παν μέτρον άριστον») η αποφυγή ακροτητών και υπερβολών είναι η ορθότερη στάση
— Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γεωργίου Μπαμπινιώτη