ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ
Οι αθλιότητες των τηλεδικείων, που παραβιάζουν κατάφωρα τη συνταγματική νομιμότητα και καταπατούν βάναυσα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, είναι μία μόνο όψη των καταχρήσεων της τηλεοπτικής εξουσίας. Οπως έλεγε ο Καρλ Πόπερ, «η τηλεόραση έχει γίνει μια εξουσία υπερβολικά μεγάλη για τη δημοκρατία. Καμιά δημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει αν δεν τεθεί ένα τέρμα στην κατάχρηση αυτής της εξουσίας».
Η τηλεόραση δεν είναι απλώς ένα ουδέτερο τεχνικό εργαλείο που αναπαριστά τον κόσμο, αλλά είναι κυρίως ένα πανίσχυρο μέσο που επηρεάζει την κρίση μας για τον κόσμο. Η τηλεοπτική εξουσία εμφανίζεται σαν δημοκρατική, διαλογική, μεταμφιέζεται ακόμη και σε κριτική αμφισβήτηση ή αντι-εξουσία. Είναι θεμελιωμένη με τέτοιον τρόπο ώστε να δίνει στους «υπηκόους» της την αυταπάτη της ελευθερίας. Αλλά οι ζημιές που μπορεί να προκαλέσει μακροπρόθεσμα στην ελευθερία και τον πολιτισμό μιας κοινωνίας είναι ανυπολόγιστες.
Οι «Διάλογοι» φιλοξενούν τις απόψεις τριών γνωστών διανοουμένων:
*Ο μεξικανός νομπελίστας ποιητής και δοκιμιογράφος Οκτάβιο Πας (1914-1998) υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το κείμενό του είναι απόσπασμα παρέμβασής του σε θεωρητικό συμπόσιο που έγινε τον Δεκέμβριο του 1995 στο Μιλάνο.
*Ο Τζοβάνι Σαρτόρι είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας. Το κείμενό του είναι απόσπασμα ομιλίας του σε συμπόσιο για τη σκέψη του Νορμπέρτο Μπόμπιο, που έγινε τον Οκτώβριο του 2004 στο Τορίνο.
*Ο Ντανίλο Ζόλο είναι καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας. Το κείμενό του είναι απόσπασμα της εισήγησής του σε θεωρητική διάσκεψη που οργάνωσε το Ινστιτούτο Γκράμσι στη Φλωρεντία.
Συμβόλαιο για αυτοέλεγχο
Του ΟΚΤΑΒΙΟ ΠΑΣ
Η τηλεόραση είναι τέκνο του αιώνα μας και οι αμαρτίες της και οι εκτροπές της είναι οι ίδιες με εκείνες του αιώνα μας. Είναι ένα αποτέλεσμα και όχι μια αιτία των δεινών που αντανακλά με τόσο ωμή πιστότητα. Αυτές οι αιτίες είναι ιστορικές, κοινωνικές, ηθικές και πολιτικές.
Η τηλεόραση είναι ένα μέσο επικοινωνίας στη μαζική κοινωνία, αλλά δεν έχει επινοήσει η ίδια αυτό το κοινωνικό φαινόμενο.
-Ηδη το 1856 ο Τοκβίλ παρατηρούσε ότι η κυριαρχία των πλειοψηφιών, μολονότι ήταν νόμιμη και ιστορικά αναγκαία, συνεπαγόταν ορισμένους κινδύνους, όπως η επιδείνωση του δημόσιου γούστου και η ομοιομορφία των τρόπων σκέψης και αντίληψης («Το παλαιό καθεστώς και η Επανάσταση»).
Μετά έναν αιώνα, το 1930, ο Ορτέγα Ι Γκασέτ δημοσίευσε ένα λαμπρό βιβλίο, την «Εξέγερση των μαζών».
Με δύο λόγια, η εισβολή των μαζών στη δημόσια σκηνή είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής και προηγείται κατά πολύ από τη γέννηση της τηλεόρασης.
1 Η τηλεόραση πληροφορεί και διασκεδάζει τις μάζες, αλλά αυτές τις λειτουργίες τις μοιράζεται με τις εφημερίδες, με τα περιοδικά και με τα βιβλία. Είναι φυσικό να μοιράζεται μαζί τους και όλα τα ελαττώματά της.
Οι τέχνες και η λογοτεχνία δεν αποτελούν εξαίρεση: Τα μουσεία έχουν μετασχηματιστεί, για το καλό ή για το κακό, σε γιγάντια show business. Στο πεδίο της λογοτεχνίας, επίσης, δεν είναι η σπανιότητα, η μοναδικότητα, αυτή που καθορίζει την αξία ενός έργου, αλλά όπως και στην τηλεόραση, η εφήμερη δημοτικότητα. Παραδείγματα: η θεσμοποίηση των best-seller και τα χιλιάδες μυθιστορήματα που δημοσιεύονται κάθε χρόνο και διαρκούν πολύ λίγο.
2 Οι μάζες δεν είναι οι αληθινοί υπεύθυνοι γι' αυτήν την κατάσταση. Η τηλεόραση είναι μια πελώρια και ισχυρή βιομηχανία, μια επιχείρηση.
Εδώ βρίσκεται η ρίζα του προβλήματος: Οπως και σε τόσες άλλες βιομηχανίες, το κέρδος είναι η κινητήρια δύναμη των δραστηριοτήτων της. Ωστόσο, είναι αδύνατο να καταργήσουμε το κέρδος χωρίς να καταργήσουμε και την αγορά. Η τρομερή σοβιετική εμπειρία είναι πειστική: η κατάργηση της αγοράς δεν είναι μόνον χιμαιρική αλλά και ανεπιθύμητη. Η αγορά ήταν και είναι ο άξονας της οικονομικής ζωής τόσο σήμερα όσο και στο παρελθόν. Επομένως τι μπορούμε να κάνουμε;
Δεν είναι αναγκαίο να είμαστε οικονομολόγοι για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα. Αρκεί να έχουμε μάτια και αφτιά για να αντιλαμβανόμαστε αυτό που συμβαίνει.
Η αγορά είναι ένας μηχανισμός που αγνοεί τη δικαιοσύνη και τη συμπόνια. Οφείλουμε να την εξανθρωπίσουμε. Είναι μια δική μας δημιουργία και μπορούμε επομένως να την επιβλέπουμε και να την καταστήσουμε πιο δίκαιη και λιγότερο αναρχική.
3 Σε ένα δοκίμιο που έγραψε λίγο πριν πεθάνει, ο φιλόσοφος Καρλ Πόπερ πρότεινε ορισμένα μέτρα προκειμένου να αποφευχθούν, στα όρια του δυνατού, τα κακά και οι υπερβολές της τηλεόρασης. Μολονότι ο Πόπερ ήταν εχθρός των ελέγχων και των κανόνων που θα υπονόμευαν ή θα περιόριζαν την ελεύθερη πρωτοβουλία, δεν δίστασε να προτείνει ένα σχέδιο αυτοελέγχου. Θεωρούσε ότι η τηλεόραση είχε μετατραπεί σε μιαν απειλή για τη σύγχρονη δημοκρατία.
Η θεραπεία για τον Πόπερ, ο οποίος ήταν ώς τα βάθη του ένας καθηγητής, βασιζόταν στην πρόταση η τηλεόραση -παραγωγοί, παρουσιαστές, ηθοποιοί, τεχνικοί κ.λπ.- να μετατραπεί σε ένα θεσμό που θα μοιάζει με τα πανεπιστήμια: ένα σώμα συγκροτημένο σε σύλλογο, με δικούς του κανόνες και στο οποίο δεν μπορεί να μπει κανείς και να αποτελέσει μέλος του παρά μόνον με εξετάσεις.
Δεν γνωρίζω αν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί αυτή η ιδέα. Ωστόσο, η ιδέα αυτή καταλήγει να υποδεικνύει μια γνώμη όλο και πιο διαδεδομένη: την αναγκαιότητα μιας μεταρρύθμισης των μέσων επικοινωνίας χωρίς φυσικά να θιγούν οι θεμελιώδεις ελευθερίες γνώμης και έκφρασης.
Τείνω να πιστεύω ότι το μοντέλο ή η έμπνευση αυτής της μεταρρύθμισης θα μπορούσε να μην είναι το πανεπιστήμιο, αλλά η ίδια η βάση των σύγχρονων κοινωνιών: το κοινωνικό συμβόλαιο, το δημοκρατικό σύνταγμα.
4 Η ιδέα του Ρουσό δεν έχει πάψει να μας εμπνέει εδώ και πάνω από δυο αιώνες. Τα συντάγματά μας, που βασίζονται στην αρχή της ισορροπίας των εξουσιών, όχι μόνον εγγυώνται τη βούληση των πλειοψηφιών, αλλά προστατεύουν τα δικαιώματα των μειοψηφιών και των ατόμων.
Η TV και το ραδιόφωνο θα μπορούσαν να εμπνέονται από αρχές που κυριολεκτικά μας συγκροτούν. Υπογραμμίζω ότι αυτές οι αρχές δεν έχουν μόνον πολιτική και ηθική θεμελίωση αλλά και ψυχολογική και βιολογική.
Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο. Η κοινωνικότητα, αυτή που σύμφωνα με τον Αριστοτέλη διακρίνει τους ανθρώπους από τις άλλες ζωικές υπάρξεις, είναι μια έμφυτη προδιάθεση στο είδος. Η συνείδηση γεννιέται με την ανακάλυψη όχι του εγώ αλλά του άλλου και των άλλων.
Η ψυχολογία πρώτα και η νευροβιολογία τώρα μας διδάσκουν ότι το παιδί αρχίζει να έχει συνείδηση του εαυτού του, όταν αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν οι άλλοι.
5 Η μεταρρύθμιση της τηλεόρασης θα έπρεπε να αρχίσει με την αποδοχή μιας αλήθειας που σχεδόν πάντα λησμονιέται: η ελευθερία μου έχει ένα όριο, τους άλλους.
Οι κανόνες που η τηλεόραση θα έπρεπε να θεσμοθετήσει για τον εαυτό της θα κατέληγαν ουσιαστικά να μοιάζουν με αυτούς που περιέχονται στα συντάγματά μας: ελευθερία γνώμης και έκφρασης, δικαιώματα των πλειοψηφιών, των μειοψηφιών και των ατόμων, δημιουργία μιας ηθικής και νομικής εξουσίας που θα μοιάζει με τη δικαστική.
6 Αυτόν τον κώδικα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων θα έπρεπε να τον επεξεργαστούν, όπως αρμόζει στην πολιτική δημοκρατία, όλοι οι ενδιαφερόμενοι: παραγωγοί, υπάλληλοι, τεχνικοί, παρουσιαστές, ηθοποιοί και το ίδιο το κοινό, χωρίς να αποκλείονται οι εκπαιδευτικοί, οι επιστήμονες, οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες.
Η γενική αρχή που θα μπορούσε να εμπνέει αυτό το συμβόλαιο θα ήταν εκείνη της πολλαπλότητας τόσο των προγραμμάτων όσο και των κατηγοριών του κοινού (...).
Από τον homo sapiens στον homo videns...
Του ΤΖΟΒΑΝΙ ΣΑΡΤΟΡΙ
Οταν ο Μπόμπιο και εγώ (εγώ στο μακρινό 1957) αρχίσαμε να γράφουμε για τη δημοκρατία, δεν υπήρχε η τηλεόραση ή μάλλον δεν είχε γίνει ακόμη καθοριστικός παράγοντας. Το πρώτο μου γραπτό που απέδιδε κεντρική σημασία στην τηλεόραση είχε τίτλο «Η εξουσία της εικόνας» και δημοσιεύτηκε το 1989. Δεν υπήρξα πολύ γρήγορος (όπως έλεγε ο Χέγκελ, η γλαύκα της Αθηνάς πετάει μόνο μετά τη δύση) αλλά άλλοι μελετητές υπήρξαν, και είναι ακόμη και σήμερα, πιο αργοί από εμένα.
*Κι ωστόσο ζούμε μια ριζική ανθρωπολογική μεταβολή. Περνάμε από τον homo sapiens, ο οποίος παράγεται από τη γραπτή κουλτούρα που βασίζεται στις λέξεις, σε έναν homo videns στον οποίο η λέξη έχει παραχωρήσει την κυριαρχία της στην εικόνα.
*Είναι αλήθεια ότι οι λέξεις που υποδηλώνουν πράγματα, οι συγκεκριμένες λέξεις (σπίτι, τραπέζι, φαγητό) παραπέμπουν και αυτές σε εικόνες.
Αλλά όλη η γνώση μας είναι βασισμένη πάνω σε αφηρημένες λέξεις που παραπέμπουν σε έννοιες, οι οποίες δεν έχουν κανένα ορατό ισοδύναμο και δεν μπορούν να μεταφραστούν σε εικόνες.
Οι λέξεις δημοκρατία, δήμος, εξουσία, σύνταγμα, ελευθερία, κράτος, κυριαρχία, νομιμότητα, δίκαιο κ.ο.κ. είναι αφηρημένες λέξεις, οι οποίες παραπέμπουν σε μια σκέψη με έννοιες που κατανοούμε χωρίς να τις βλέπουμε.
Επομένως όλη η γνώση του homo sapiens αναπτύσσεται στη σφαίρα ενός mundus intelligibilis (ενός κόσμου εννοιών που μπορούμε να συλλάβουμε διανοητικά) και δεν είναι με κανέναν τρόπο ο mundus sensibilis, ο κόσμος που προσλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας.
*Το κρίσιμο ζήτημα συνεπώς είναι τούτο: ότι η αυξανόμενη επίδραση της τηλεθέασης, του ζην με την τηλεόραση, ανατρέπει την πρόοδο από το αισθητό στο νοητό.
Η τηλεόραση παράγει εικόνες και καταργεί τις έννοιες και έτσι η ικανότητά μας για διανοητική αφαίρεση ατροφεί και μαζί με αυτήν ατροφεί και όλη η ικανότητά μας για κατανόηση.
Στον homo videns η (αφηρημένη) γλώσσα των εννοιών υποκαθίσταται από μια (συγκεκριμένη) γλώσσα της πρόσληψης που είναι απείρως φτωχότερη. Ο homo sapiens κατανοεί χωρίς να βλέπει, ενώ ο homo videns βλέπει χωρίς να κατανοεί.
Επιπλέον, και ακόμη χειρότερα, το ορατό μάς φυλακίζει μέσα σε αυτό που μπορεί να ιδωθεί. Για τον άνθρωπο που δεν διαβάζει πλέον ούτε τις εφημερίδες, που απλώς και μόνον βλέπει, αυτό που δεν είδε δεν υπάρχει. Αυτός ο ακρωτηριασμός είναι αληθινά κολοσσιαίος.
*Απομακρύνομαι από το θέμα μου; Ισως επιμένω να μιλώ για την εξουσία της εικόνας επειδή οι νέες γενιές, οι γενιές των παιδιών της τηλεόρασης, δεν αντιλαμβάνονται αυτό το άλμα προς τα πίσω. Εγώ το αντιλαμβάνομαι επειδή το έζησα (χάρη στη μεγάλη μου ηλικία). Αλλά όποιος δεν το αντιλαμβάνεται δεν γνωρίζει πόσα έχουν χαθεί και χάνονται σε σχέση με τις προτηλεοπτικές γενιές. Ισως για τα παιδιά της τηλεόρασης αυτή η απώλεια, αυτό το κενό, να μην σημαίνει τίποτα. Και πιθανότατα έτσι είναι. Αλλά εγώ αισθάνομαι το χρέος να καταθέσω τη μαρτυρία μου γι' αυτή την πτώση του homo sapiens.
*Η δημοκρατία είναι μεταξύ των άλλων και μια ιδεοκρατία. Και αν οι ιδέες ατροφούν, αν η ικανότητά μας να συλλαμβάνουμε ιδέες φτωχαίνει, τότε και η δημοκρατία πάσχει. Οσο για την κοινή γνώμη, είναι ολοφάνερο ότι η κυριαρχία της τηλεόρασης κατασκευάζει μια γνώμη διαμορφωμένη από εικόνες -από τις τηλεοπτικές εικόνες- στην οποία δεν υπάρχει πλέον κανένας δεσμός ανάμεσα σε γνώμες και ιδέες. Η τηλεόραση φαινομενικά ενισχύει αλλά στην πραγματικότητα αποδυναμώνει τη δημοκρατία ως διακυβέρνηση γνώμης. Η τηλεόραση εμφανίζεται ως εκφραστής μιας κοινής γνώμης που στην πραγματικότητα είναι η ηχώ της δικής της φωνής (...).
Χειραγώγηση από τη Μεγάλη Αδελφή
Του ΝΤΑΝΙΛΟ ΖΟΛΟ
Στις κοινωνίες της πληροφορίας σχεδόν τίποτα δεν ξεφεύγει από την τηλεοπτική μεσολάβηση.
Πρόκειται για ένα φαινόμενο που φαίνεται ήδη ότι πρόκειται να προκαλέσει μιαν αυθεντική ανθρωπολογική μεταβολή. Αυτό επηρεάζει πράγματι τις γνωστικές παραμέτρους, τις συγκινησιακές διαθέσεις, το συλλογικό φαντασιακό, το νόημα της ζωής, τους ρυθμούς και τα περιεχόμενα της καθημερινής ύπαρξης.
*Μέσα από τη μικρή οθόνη μια αυξανόμενη πλημμυρίδα πληροφοριών και συμβολικών ερεθισμάτων μάς πλήττει με τη μορφή καταιγίδας. Πανταχού παρούσα, εμφανιζόμενη ως έγκυρη και περιεκτική, η τηλεόραση είναι ήδη η μόνη «δημόσια σφαίρα». Από αυτήν εξαρτώνται οι ιδιωτικές ζωές μας, που είναι όλο και περισσότερο κατακερματισμένες μέσα σε ένα διαφοροποιημένο και πολύπλοκο κοινωνικό ιστό.
*Προφανώς θα ήταν μυωπικό να αρνηθούμε ότι χάρη στην επίδραση του τηλεοπτικού μέσου ο γνωστικός μας ορίζοντας και οι δυνατότητές μας για εμπειρία έχουν διευρυνθεί. Αναμφίβολα χάρη στην TV η συγκινησιακή και διανοητική μας ζωή είναι σήμερα δυνητικά πλουσιότερη, πιο κινητική και πολύπλοκη.
*Ωστόσο, φαίνεται ότι η επικοινωνιακή πίεση και η συμβολική υπερφόρτωση καθιστούν δύσκολο να επιλέξουμε ορθολογικά τα περιεχόμενα της επικοινωνίας. Δεν είναι εύκολο να ελέγξουμε τα νοήματα και να εδραιώσουμε μιαν αμφίδρομη σχέση με την πηγή που τα εκπέμπει. Η ικανότητά μας για συνειδητή προσοχή περιορίζεται ακριβώς επειδή μεγαλώνει η ποσότητα και η ποικιλία των ερεθισμάτων.
Και είναι γι' αυτό το λόγο που οι στρατηγικές της πειθούς που χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας -σε πρώτο επίπεδο η εμπορική διαφήμιση και η πολιτική προπαγάνδα- φαίνεται να στηρίζονται όλο και περισσότερο πάνω σε μορφές «φαντασμαγορικής» επικοινωνίας.
Αντί να επιζητούν την προσοχή μας, αυτές οι επικοινωνιακές τεχνικές τείνουν να την υπερκεράσουν. Βασίζονται όχι στην ορθολογική προσχώρησή μας στα περιεχόμενα της επικοινωνίας αλλά στην έκθεσή μας στα συγκινησιακά ερεθίσματα που συνδέονται με αυτήν την επικοινωνία. Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, από δω γεννιούνται λεπτά προβλήματα συγκρότησης των προσωπικών ταυτοτήτων και αυτονομίας των ατομικών υποκειμένων.
*Ετσι ή αλλιώς, η τηλεόραση μας παρουσιάζει ασταμάτητα τις υποθέσεις ενός κόσμου στον οποίο δεν ανήκουμε και ο οποίος για τη μεγάλη πλειονότητα από μας είναι απρόσιτος και ανεξέλεγκτος. Παρακολουθούμε έτσι παθητικά τα κατορθώματα μιας ηλεκτρονικής ανθρωπότητας, τα οποία κάποιοι μας μεταδίδουν σε απευθείας σύνδεση σε ένα ατέλειωτο δελτίο ειδήσεων. Και είμαστε εκτεθειμένοι σε μιαν επίμονη απαίτηση να προσαρμόσουμε τη ζωή μας σε μοντέλα συμπεριφοράς που βασίζονται στην κατανάλωση ορισμένων προϊόντων. Αυτά υποτίθεται ότι θα μας εξασφαλίσουν την επιτυχία, την ευημερία, την ασφάλεια, την υγεία, την αγάπη. Αλλά αυτά τα τόσο εντυπωσιακά μοντέλα αποκαλύπτονται σε μεγάλο βαθμό απατηλά και ανεφάρμοστα. Και γι' αυτό φαίνεται να διαδίδεται, μαζί με μια γενική καταναλωτική τάση, η απογοήτευση και η απάθεια των καταναλωτών...
*Ενώ παρακμάζουν οι ιδεολογικές βεβαιότητες, η τηλεοπτική εικόνα εμφανίζεται σαν μια στέρεη αντικειμενικότητα. Προβάλλεται σαν μια άμεση έκφραση της αλήθειας, σαν μια αμεσολάβητη εικόνα του κόσμου.
-Η τηλεοπτική επικοινωνία λειτουργεί σύμφωνα με μια αυτοαναφορική λογική. Οργανώνεται σαν ένας ξεχωριστός κόσμος, μιλάει για τον εαυτό της και υποχρεώνει κάθε εμπειρία να αναφέρεται στο δικό της συμβολικό σύμπαν.
-Ενώ φαίνεται συνεχώς απασχολημένη με το να αναπαριστά έναν εξωτερικό κόσμο, στην πραγματικότητα το κάνει με βάση τις δικές της επιλεκτικές οπτικές γωνίες, με βάση τη δική της ιδιαίτερη προσέγγιση στην πραγματικότητα. Μια προσέγγιση που αναγορεύει αμέσως την αναπαράσταση σε πραγματικότητα, που την συγκροτεί ως τη μόνη πραγματικότητα, εναλλακτική προς κάθε άλλη δυνατή πραγματικότητα.
*Στην ηπειρωτική Ευρώπη, η πολιτική συζήτηση για τον δημοκρατικό έλεγχο του τηλεοπτικού μέσου τείνει να επικεντρώνεται σε θέματα όπως η επίδραση που τα κόμματα και οι μεγάλες οικονομικές χρηματιστικές ομάδες ασκούν πάνω στα περιεχόμενα της επικοινωνίας.
Στο κέντρο της συζήτησης τίθενται προβλήματα όπως η σχέση ανάμεσα στη δημόσια υπηρεσία και την αγορά, η φεουδοποίηση της δημόσιας υπηρεσίας από τα κόμματα, τα ολιγοπώλια που οι ιδιωτικές ομάδες τείνουν να εξασφαλίζουν μέσα στην αγορά, η σχέση ανάμεσα στην οικονομική διαχείριση των οργανισμών (ή των επιχειρήσεων) και οι στρεβλώσεις της διαφημιστικής αγοράς.
*Πρόκειται για προβλήματα που θα ήταν μεγάλη αφέλεια να μη θεωρούμε αποφασιστικά για την τύχη των δημοκρατικών θεσμών.
Αλλά πλάι σε αυτά τα προβλήματα υπάρχουν και εκείνα που συνδέονται με τα γνωστικά αποτελέσματα της μαζικής επικοινωνίας, τα οποία ασκούν μακροπρόθεσμα σημαντική πολιτική επίδραση. Σε αυτήν την προοπτική, αντικείμενο ενδιαφέροντος είναι η φυσιολογική επικοινωνιακή κατάσταση, η τυποποιημένη και ρουτινοποιημένη, η οποία αποτελείται από την παραγωγή, τη διάδοση και την καθημερινή κατανάλωση των τηλεοπτικών μηνυμάτων. Αυτό που φανερώνει αυτή η προσέγγιση είναι κυρίως ο ασύμετρος, επιλεκτικός και μη διαδραστικός χαρακτήρας της τηλεοπτικής επικοινωνίας.
*Από τις έρευνες αυτές συνάγεται ένα συμπέρασμα πολύ σημαντικό από θεωρητικο-πολιτική άποψη: το αποτέλεσμα της μαζικής επικοινωνίας είναι μακροπρόθεσμα ο προσδιορισμός του ορίζοντα αυτού που είναι δημόσια αντικείμενο προσοχής και γι' αυτό εκλαμβάνεται ως κοινωνικά σημαντικό και υπαρκτό. Αυτό επομένως που δεν κατορθώνει να διασχίσει το κατώφλι της επικοινωνίας ρίχνεται κοινωνικά στην αδιαφορία και στην ανυπαρξία. Η τηλεόραση δεν μεταβιβάζει επομένως ιδεολογικά δεσμευτικές προδιαγραφές για ειδικά θέματα, όπως υποστήριζαν αντίθετα οι θεωρίες της συνωμοσίας, ξεκινώντας από την οργουελιανή ουτοπία του «Μεγάλου Αδελφού».
*Η τηλεόραση συγκεντρώνει την προσοχή του κοινού πάνω σε ορισμένα θέματα, αποκλείοντας από τον γνωστικό ορίζοντα ή υποβαθμίζοντας τη σημασία άλλων θεμάτων.
Παίζει έναν αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή αυτού που το κοινό προσλαμβάνει ως σημαντικό, επειδή της έχει ανατεθεί να κατανέμει εκείνες που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «αξίες προσοχής». Η τηλεόραση είναι ο πιο αποτελεσματικός συντονιστής της κοινής γνώμης και άρα της πολιτικής συναίνεσης και της νομιμότητας των θεσμών (...).
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 04/12/2005