έθε, άθε, άθες → του [ποντιακές αντωνυμίες]

[Jonathan]

αθε

In the poem 'Πάρθεν' by Cavafy, the poet quotes some lines from the traditional Pontic folk song about the Fall of Constantinople:-

Μα αλίμονον μοιραίον πουλί «απέ την Πόλην έρται»
με στο «φτερούλν’ αθε χαρτίν περιγραμμένον
κι ουδέ στην άμπελον κονεύ’ μηδέ στο περιβόλι
επήγεν και εκόνεψεν στου κυπαρίσ’ την ρίζαν».

I understand all of it, except the little word 'αθε'.  Can any of your specialists elucidate the matter for me or throw light on its meaning? Is it a form αυτός, which is ατός ςin Pontic. I doubt it. Perhaps it = έχει?

This is my tentative translation:-

But alas, a fateful bird “comes from the city”
with "a piece of paper under its little wing
approaching neither the vineyard nor the orchard
it went and settled in the roots of a cypress tree."

https://forum.wordreference.com/threads/%CE%B1%CE%B8%CE%B5-%CE%A0%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-%CE%BB%CE%AD%CE%BE%CE%B7.3634549/

[spiros]

Your translation looks good to me. To be honest, I am puzzled with a non-native dealing with such highly dialectal texts. Even native Standard Modern Greek speakers have trouble understanding them, let alone translating them. Even Edmund Keele decided to give it a miss:

Parthen and Coins had to be excluded because their essential linguistic preoccupations were beyond translation
https://books.google.gr/books?id=wa99BgAAQBAJ&pg=PA131&lpg=PA131&dq=Parthen+cavafy&source=bl&ots=ZgjcbLvgnY&sig=ACfU3U0kaNxV92RSQiyCblXTcLCUg3Y5Eg&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiTrLejssTnAhWQy6QKHZGGCBMQ6AEwEXoECAoQAQ#v=onepage&q=Parthen%20cavafy&f=false

See also for Πάρθεν
https://latistor.blogspot.com/2017/02/blog-post_18.html
http://www.greek-
Pontic pronouns

εγώ, ογώ, μου, μ’ , με, εμέναν, εμέν, εμείς, εμείστεν, εμείστουν, εμούν, εμάς, μας, εσύ, σου, σ’, σε, εσέν, εσέναν, εσείς, εσείν, εσείστουν, εσείστεν, εσούν, εσάς, σας, ατός, ατού, ατ’, ατόν, ατόναν, ατείν, ατούν, εκουν, ατούς, ατουνούς, ατείνους, ατείντζ, ατέ, ατής, ατές, ατ’ς, ατό, έθε, άθε, άθες, άχτε, άχτες, άχτερ / τ’ εμόν, μον, τ’εμά, μα, τ’εμέτερον, τ’εμέτερα, τ’εσόν, σον, τ’ εσά ,σα, τ’εσέτερον, τ’εσέτερα, τ’ατουνού, τ’ατεινές, τ’ατεινθεΐ, τ’ατεινέτερον, τ’ατεινέτερα / ο νιαυτός ιμ’, ο νιαυτός ισ’, ο νιαυτός ατ’ / εγώ εμέν, εσύ εσέν, ατός ατόν, εκείνος εκείνον, εμείς εμάς, εσείς εσάς, εκείν’ εκείντζ’ / τ’ έναν τ’ άλλο. Σύντομοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας ο, α: π.χ. εξέγκεν α οξουκά είδεν α κ’εχπαράεν, Εείνος ατώρα θέλ’ να παίρ’ α , Εξέγκα ο οξουκά, Υίαν και καληχρονίαν σ’ οσπίτ’ν εσουν, Θα φουρκίζω εγώ εμέν, Ήνταν έλεπες και ήνταν έκουες, Τ’ εμόν το κιφάλ’ πολλά ετρίφτεν, Και σ’ άλλον το φτερόν αθε, Η ψη ατ’ς εσύρνεν να τρώει τ’ έναν και τ’ άλλο, Επάρθαν τα κλειδία θε, Το ψόπον εθε έτον π’ επέταξεν, Και σο ταφίν εμούν απάν’, εσύ μοιρολογάς μας, Πέ ατα σ’ εμέτερον την γλώσσαν, Σίτα εκλώσκουμ’ νε έλεγα εγώ εμέν, Άμα ξάν’ τιδέν ‘κ’ εγέντον, Εκατήβεν Ηρακλής μετ’ εκείνεν .
https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B1:%CE%93%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CE%BD
https://en.wikipedia.org/wiki/Pontic_Greek

Πάρθεν

Αυτές τες μέρες διάβαζα δημοτικά τραγούδια,
για τ’ άθλα των κλεφτών και τους πολέμους,
πράγματα συμπαθητικά· δικά μας, Γραικικά.
Διάβαζα και τα πένθιμα για τον χαμό της Πόλης
«Πήραν την Πόλη, πήραν την· πήραν την Σαλονίκη».
Και την Φωνή που εκεί που οι δυο εψέλναν,
«ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης»,
ακούσθηκε κι είπε να πάψουν πια
«πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα βαγγέλια»
πήραν την Πόλη, πήραν την· πήραν την Σαλονίκη.
Όμως απ’ τ’ άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα
το Τραπεζούντιον με την παράξενή του γλώσσα
και με την λύπη των Γραικών των μακρινών εκείνων
που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη.
Μα αλίμονον μοιραίον πουλί «απέ την Πόλην έρται»
με στο «φτερούλν’ αθε χαρτίν περιγραμμένον
κι ουδέ στην άμπελον κονεύ’ μηδέ στο περιβόλι
επήγεν και εκόνεψεν στου κυπαρίσ’ την ρίζαν».
Οι αρχιερείς δεν δύνανται (ή δεν θέλουν) να διαβάσουν
«Χέρας υιός Γιαννίκας έν» αυτός το παίρνει το χαρτί,
και το διαβάζει κι ολοφύρεται.
«Σίτ’ αναγνώθ’ σίτ’ ανακλαίγ’ σίτ’ ανακρούγ’ την κάρδιαν.
Ν’ αοιλλή εμάς, να βάι εμάς, η Ρωμανία πάρθεν.»
[1921]

“Parthen” (Pontian for conquered)
http://www.aegeanoil.com/new/8th-pan-hellenic-festival-of-pontian-dances-2108.htm?lang=en
It was taken
https://books.google.gr/books?id=f3zbWAfAnbQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Parthen+cavafy&source=bl&ots=b3heIcRYYD&sig=ACfU3U0T0J5JroZSekghHNeoP0ZJPyZGnQ&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiTrLejssTnAhWQy6QKHZGGCBMQ6AEwA3oECAsQAQ#v=onepage&q=Parthen%20cavafy&f=false

[Dr Moshe]

The question considering this Pontic pronoun, which is a remarkable archaism of the dialect, is extremely interesting. Perhaps it is neither unnecessary nor superfluous to briefly add some comments on its origin.

Its basic form is έθε; άθε is due to influence exercised from the common pronoun ατός. Going back to έθε, we find its traces leading to AG. ἔθεν "his" (an extended type of personal pronoun, genitive case), a poetic and eminently epic word (cf. the first/second person: ἐμέθεν, σέθεν). The suffix -θεν we encounter here (cf. i.a. ἄλλο-θεν) indicates origin, which is highly expected for a pronoun in genitive case. It is worth pointing out that, because pronoun forms have undergone various kinds of changes and contractions leading to shorter syllables and, eventually, words (e.g. I.E. *swe-syo- > AG. ἕο > οὗ), sometimes in poetic texts they were re-enhanced with the suffix -θεν, while maintaining the original stem *swe- > ἕ-, which accounts for ἕ-θεν.

I hope some of the above proved to be useful and maybe not so confusing. :)

[Jonathan]

Thank you both so much. I majored in Classics and later in Biblical Hebrew and Koine Greek. As for the poem 'Coins', Rae Dalven has translated it and I reproduce her translation here with a few changes to the rendering of the names of the Indo-Bactrian kingdoms:-

Coins with Indian inscriptions:
They are the mightiest monarchs,
of Evoukratidáza, of Stratága,/ of Menandráza, of Eramaïáza
This is how the wise book renders the Indian
inscriptions for us on one side of the coins.
But the book also shows us the other side which is,
moreover, the good side
with the figure of the king. And here,
how the Greek stops at once,
how he is moved as he reads in Greek
Hermaios, Evkratides, Straton, Menander.

Πολλές ευχαριστίες και תודה רבה לך.

As to the question of Spiros about my interest in Pontic obscure poems, I love everything Greek from Classical to Tsakonian. Perhaps I'm by nature a little obsessive!
I found Dr Moshe's note on the origin of άθε fascinating and fully intelligible. Shades of Homerand the lyric poets.