Μεταφράζεται η ποίηση;

[Asdings]

Πράγματι η φράση του Γ. Κεντρωτή τα λέει όλα. Έτυχε να μεταφράσω και ο ίδιος κάποια ποιητικά κομμάτια που περιέχονταν σε ένα πεζό έργο και βίωσα αυτή την εμπειρία. Κυριολεκτικά ακολούθησα την ίδια διδικασία όπως όταν γράφω ποίηση ο ίδιος.

Άλλωστε, όσοι υποβαθμίζουν το ρόλο του μεταφραστή, κινούνται στην πεπαλαιωμένη γραμμή του τύπου traduttore-traditore, η οποία απηχεί άλλους καιρούς, όταν ο μεταφραστής ήταν απλώς ένας γλωσσικός διαμεσολαβητής και όχι συνδημιουργός και μετέχων της επικοινωνιακής πράξης.

[mavrodon]

Τα διατύπωσες σωστά. Ακόμη και οι τραγουδιστές δεν είναι απλοί εκτελεστές αλλά και δημιουργοί. Όσο για τους μεταφραστές που υποτιμούν τον ρόλο τους στη δημιουργία ελπίζω να το κάνουν από ταπεινοφροσύνη και όχι από απουσία ευρύτητας πνεύματος.

[spiros]

Άλλωστε, όσοι υποβαθμίζουν το ρόλο του μεταφραστή, κινούνται στην πεπαλαιωμένη γραμμή του τύπου traduttore-traditore, η οποία απηχεί άλλους καιρούς

Είδε και έπαθε ο Venuti να ανασύρει τους μεταφραστές από την αφάνεια...

[Asdings]

Πολύ σωστά :)

[valeon]

Στη μεταφρασμένη ποίηση είναι τρεις οι δημιουργοί: ο ποιητής, ο μεταφραστής και ο αναγνώστης.

Ασχολούμενος με την ακουστική και έχοντας διαβάσει, αλλά και γράψει, ποίηση, είχα μπει κάποτε στον πειρασμό (δεκαετία του '70) να δώσω τους παρακάτω δύο ορισμούς με έννοιες της ακουστικής:

πεζός λόγος: ένας σύνθετος τόνος με όλο το φάσμα συχνοτήτων του (θεμελιώδης συνιστώσα και όλο το πλήθος των αρμονικών). Καθένας που τον ακούει τα ακούει όλα!
 
ποίηση: ένας σύνθετος τόνος από τον οποίο έχει αφαιρεθεί η θεμελιώδης συνιστώσα και έχει μείνει το «αρμονικό περιεχόμενο». Καθένας που τον ακούει προσθέτει δική του θεμελιώδη συνιστώσα και απολαμβάνει ένα δικό του «δημιούργημα» σε μια θάλασσα ανώτερων κυματισμών που οφείλονται στον ποιητή...

(Ο μεταφραστής πρέπει να μην παρασυρθεί από την προσωπική του θεμελιώδη συνιστώσα και - αν πειράξει - να πειράξει όσο είναι δυνατό λιγότερο το "αρμονικό περιεχόμενο" του έργου του ποιητή :-)

[Asdings]

Ως μουσικός, οφείλω να πω ότι συσχετίζεις θαυμάσια τη λογοτεχνία με την ακουστική στους ορισμούς σου! Εύγε, Πρόεδρε!

[valeon]

Παναγιώτη (μουσικέ Παναγιώτη :-) σε ευχαριστώ! Και χαίρομαι που συμμετέσχες σ' αυτές τις τοτινές μου σκέψεις, που δεν νομίζω ότι έχουν αλλάξει μέχρι και σήμερα. Αν το σκεφτείς, σε τελική ανάλυση, κάθε τέχνη που συλλαμβάνουμε με τα αισθητήριά μας και απολαμβάνουμε με τον νου μας είναι ένα μείγμα θεμελιωδών και αρμονικών συχνοτήτων (οπτικών, ακουστικών, απτικών και τελικά ηλεκτρικών). Το πλήθος, η ένταση και οι σχέσεις μεταξύ τους είναι μοναδικά σε κάθε δημιούργημα. Και η απόλαυση του αποδέκτη είναι το συνολικό αποτέλεσμα των συντονισμών του σε όλα αυτά τα πολυπληθή αρμονικά ερεθίσματα.

[spiros]

Στάδια μετάφρασης της ποίησης κατά τον Robert Bly

O Bly (1984), έμπειρος μεταφραστής και θεωρητικός, στοχάζεται πάνω στη φύση της μετάφρασης ενός ποιήματος και διακρίνει οκτώ στάδια. Tο πρώτο στάδιο, σύμφωνα με τον Bly, συνίσταται στη δημιουργία μιας κατά λέξη μετάφρασης, χωρίς καμία προσοχή εκ μέρους του μεταφραστή στις ιδιαιτερότητες ή την ποίηση του κειμένου. Kατά το δεύτερο στάδιο, ο μεταφραστής αναρωτιέται για το νόημα του ποιήματος και για το κατά πόσον τα συναισθήματα και οι αντιλήψεις που εκφράζονται βρίσκουν ανταπόκριση στη δική του πραγματικότητα. Σ' αυτό το σημείο ο Bly επισημαίνει, κατά περίεργο τρόπο, ότι αν η απάντηση σ' αυτό το ερώτημα είναι αρνητική, τότε ο μεταφραστής οφείλει να σταματήσει. Tο τρίτο στάδιο ενέχει την από μέρους του μεταφραστή επανεξέταση της κατά λέξη μετάφρασης, προκειμένου ν' ανακαλύψει κατά πόσον αυτή υπολείπεται όσον αφορά το νόημα του πρωτοτύπου και με ποιον τρόπο μπορεί αυτή να επαναδιατυπωθεί σε φυσικότερα αγγλικά. Σ' αυτό το στάδιο, ο μεταφραστής σκέφτεται αποκλειστικά για δομές προτάσεων και φράσεων οι οποίες είναι φυσικές στην αγγλική γλώσσα, και έτσι καταλήγει σ' ένα νέο προσχέδιο, όπου δεν ασχολείται πια με τη δομή των φράσεων του πρωτοτύπου, αλλά προσπαθεί «να μεταφέρει όλες τις φράσεις, ως ένα σώμα, στο ιδιάζον πνεύμα της αγγλικής γλώσσας» (Bly 1984, 74). Στο τέταρτο στάδιο, ο μεταφραστής στρέφει την προσοχή του σ' αυτό που ο Bly αποκαλεί «ήχο της φράσης» και για το οποίο λέει, παραπέμποντας στον Frost, ότι δεν είναι ο έλλογος νους που καταλαβαίνει αυτές τις διαφοροποιήσεις, αλλά το αυτί και η ακουστική του μνήμη. Oι ερωτήσεις που θέτει ο μεταφραστής σ' αυτό το στάδιο είναι: «Aκούγεται σωστά; Hχεί σωστά;». Tο πέμπτο στάδιο είναι αυτό όπου και πάλι ο μεταφραστής πρέπει να χρησιμοποιήσει την ακοή του, αλλά αυτήν τη φορά όχι προς τα έξω, για να διακρίνει τα πρότυπα της ανθρώπινης ομιλίας, αλλά προς τα μέσα, προκειμένου ν' αφουγκραστεί τα σύνθετα συναισθήματα που φέρει το ποίημα. Σ' αυτό το σημείο ακριβώς πρέπει να προσαρμοστεί ο τόνος ώστε ν' αντιστοιχήσει σ' αυτόν του πρωτοτύπου. Kατά το έκτο στάδιο, ο μεταφραστής οφείλει να διαβάσει το ποίημα φωναχτά, προκειμένου ν' ανακαλύψει τους εσωτερικούς ρυθμούς του και να εντοπίσει τους τόνους και την έμφαση ― πράγματα δηλαδή που, σύμφωνα με τον Bly, δεν αποδίδονται απλώς με την αναπαραγωγή του μέτρου. Tο έβδομο στάδιο είναι το στάδιο του «φύλακα άγγελου», όπου ο μεταφραστής ζητάει τη βοήθεια κάποιου που έχει τη μια γλώσσα ως μητρική του (αν και δεν καθίσταται σαφές αν έχει ως μητρική τη γλώσσα του κειμένου - πηγής ή τη γλώσσα του κειμένου - στόχου) και ο οποίος θα εξετάσει το κείμενο για λάθη που μπορεί να έγιναν στην προσπάθεια του μεταφραστή να βρει λύσεις. Tέλος, το όγδοο στάδιο είναι αυτό της τελικής επεξεργασίας και συνίσταται στην αναθεώρηση όλων των προηγούμενων μεταφρασμάτων και στην επιλογή των τελικών αποφάσεων. Σ' αυτό το συγκεκριμένο στάδιο ο Bly αποδέχεται τη σύγκριση της μετάφρασης με άλλες μεταφράσεις του ίδιου ποιήματος. Eπισημαίνω όμως και πάλι ότι, αν και πρόκειται περί μιας επαρκούς περιγραφής της μεταφραστικής διαδικασίας, η ανάλυση του Bly δεν εξηγεί παρ' όλα αυτά τον τρόπο με τον οποίο εκτελείται το κάθε στάδιο ή τι πραγματικά κάνει ο μεταφραστής.
David Connolly, Η γλώσσα της λογοτεχνίας και η γλώσσα της μετάφρασης

[Asdings]

Τα στάδια του Bly έχουν πολύ ενδιαφέρον, λαμβανομένων, πάντως, υπόψη των ορθών επισημάνσεων του έξοχου συναδέλφου D. Connolly. Όσον αφορά το έβδομο στάδιο, τ.έ. το στάδιο του «φύλακα άγγελου» (τ.έ. το στάδιο όπου ο μεταφραστής ζητάει τη βοήθεια κάποιου που έχει τη μια γλώσσα ως μητρική του), και τη σχετική παρατήρηση του Connolly (τ.έ. ότι δεν καθίσταται σαφές αν έχει ως μητρική τη γλώσσα του κειμένου - πηγής ή τη γλώσσα του κειμένου - στόχου), τολμώ να μαντέψω ότι ο Bly εννοεί προφανώς τη γλώσσα του κειμένου - πηγής, μιας και είναι δεδομένο (αν μιλάμε για ευσυνείδητο μεταφραστή) ότι ο μεταφραστής μεταφράζει προς τη μητρική του γλώσσα, και όχι προς ξένη γλώσσα! Συνεπώς, ανάγκη θα έχει να μάθει τι του ξέφυγε από το κείμενο - πηγής, και όχι από το κείμενο - στόχου... Γι' αυτό και έχει ανάγκη από κάποιον που να έχει μητρική του τη γλώσσα - στόχου.

[spiros]

Αυτό νομίζω κι εγώ.

[crystal]

Αποσπάσματα από την Επιθεώρηση Ποιητικής Τέχνης «poiein.gr» με θέμα Γιώργος Κεντρωτής, ο Μεταφραστής της Ποίησης.

[spiros]

Το ίδιο ακριβώς κείμενο υπάρχει στην προηγούμενη σελίδα, εξ ου και η διαγραφή του
https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=11226.msg267894#msg267894

[crystal]

Ωχ, συγγνώμη Σπύρο νόμισα είχες παραθέσει το λινκ στο προηγούμενο νήμα για να το βάλω εγώ και όχι για να το δω. oopsie...

Άσε που μου... έχει πάρει τα μυαλά κι ο Στρος :-Ο

[spiros]

Μαζέψου, είναι φυλακή τώρα, ξέχνα τον, βρες άλλον.

[crystal]

Μα, έχουν πάρει όλα τα καλά παιδιά, Πάσσαρη, Παλαιοκώστα και τα έχουν φυλακίσει ή διώξει, τι να κάνουμε κι εμείς πια, να στηθούμε έξω απ' τον Κορυδαλλό νύχτα μέρα;