Γιώργος Θέμελης

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Ars Poetica

3

Το ποίημα συγγενεύει με τη φωτιά

Όπως συγγενεύει το Ρόδο με τον Ουρανό, ο Χαρταετός
με τον Άνεμο
Και συ, το σώμα σου, με το ποτάμι.

Το σωστό Ποίημα, το αληθινό

Αυτό που έρχεται ανεβαίνοντας μέσ’ απ’ την Ποίηση
κι είναι καρπός της
Σπινθήρας που ξέφυγε απ’ την
πυρακτωμένη ουσία της μες σε μια έκρηξη

Πώς ανεβαίνει επάνω στα χείλη το φιλί βαθιά το στήθος σχίζοντας.

Για τούτο το Ποίημα φέγγει

Όπως τα σπάνια μετέωρα που ξαφνιάζουν τον ουρανό
και κάνουν νύχτα μέρα αλλάζοντας τα οπτικά
πεδία των ματιών.

Το Ποίημα κοιμάται μες στην πληρότητά του

Σαν τα νήπια που χόρτασαν το μητρικό τους γάλα
κι έγιναν πλήρη
Σπιθίζοντας ευφροσύνη κάτω από τα
βλέφαρά τους–

Κρύβοντας μέσα του την αναμμένη φλόγα του, το αίμα του,
Τη λάμψη του λάμποντας, λάμψη για λάμψη, στην ερημία.

Το Ποίημα πρέπει να το ξυπνάς

Σιγά σιγά, μην εκραγεί και σε γεμίσει εγκαύματα και
μείνεις ο σημαδιακός, ο καυστικά στιγματισμένος,
και σε πετροβολούν

Μπορεί να σ’ αναφλέξει όλον μεμιάς να καίγεσαι
και να καπνίζεις ως το τέλος,
ώσπου να γίνει η σάρκα σου φως

Πώς καίγεται και λιώνει η αναμμένη λαμπάδα και γίνεται δέηση.

Είναι σάρκα και σάρκα,
Σάρκα πυκνή
Και σάρκα ανάερη,
Εκθαμβωτική
Φως
Ως ιμάτιον

Αμφίεση Σκιών κι Ενσάρκωση Ασωμάτων.

Το Ποίημα σε ποιεί,
Δεν το ποιείς
Μην το παραβιάζεις.

Από τη συλλογή Ars Poetica (1974)

[banned]

Εξαίσιο. Για να διαβάζουν οι ποιητές και ίσως να καταλαβαίνουν τι τους συμβαίνει, για να διαβάζουν οι άλλοι και ίσως να διαβαίνουν το ίδιο κατώφλι. Για να ευφραίνονται όλοι.

[wings]

Οι ποιητές; Χρειάζονται ακόμα κι οι ποιητές «οδηγίες χρήσης» για την τέχνη τους;

[banned]

Eίσαι καταπληκτικός agent provocateur.

Δεν είναι «οδηγίες χρήσης». Απλούστατα, ο Θέμελης έφτασε σε ένα εξαιρετικά υψηλό βαθμό συνειδητοποίησης του ποιητικού φαινομένου. Κάτι που άλλοι ποιητές το έχουν σε λανθάνουσα μορφή. Έφτασε, επίσης, ο Θέμελης σε ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο δύναμης και ευκρίνειας στην έκφραση. Κάτι που οι περισσότεροι ποιητές ούτε καν προσεγγίζουν. Ναι, λοιπόν, διαβάζοντας τον Θέμελη μπορεί να καταλάβουν σε ένα βαθμό τι τους συμβαίνει.

[wings]

Μα, θαρρώ πως και στην ποίηση ισχύει ό,τι και στη ζωή. Δεν είμαστε όλοι το ίδιο καλοί σε όλα. Υπάρχουν διαβαθμίσεις –αν μου επιτρέπεται ο χαρακτηρισμός– στο ταλέντο, στην προσπάθεια και σ’ αυτή καθαυτήν τη γνώση.

Η ερώτησή μου δεν ήταν καθόλου «προβοκατόρικη». Βοηθά να καταλάβεις τι σου συμβαίνει; Γίνεσαι σίγουρα καλύτερος άνθρωπος, αλλά δεν ξέρω αν γίνεσαι καλύτερος ποιητής. Συγχώρα με αν γίνομαι υπερβολική, αλλά κάπως έτσι το νιώθω.

[banned]

Eγώ τα ονομάζω επίπεδα συνειδητοποίησης ή επίγνωσης (awareness, κατά τον Κρισναμούρτι). Το μικρό παιδί έχει εν δυνάμει όλη τη γνώση του κόσμου. Στην πορεία της ζωής του, ανακαλύπτει μέσα του αυτή τη γνώση και ανεβαίνει προς το φως (enlightenment) - αν ανεβαίνει και όσο ανεβαίνει. To ίδιο και στη ποίηση, το ίδιο και σε όλες τις τέχνες.

Φυσικά παίζει ρόλο η ψυχική ιδιοσυστασία του κάθε ποιητή, το τι του δόθηκε και σε ποιο βαθμό του δόθηκε. Τα ποιήματα του Θέμελη υπάρχουν και διδάσκουν. Κι όσοι μπορούν να διδαχτούν, μαθαίνουν. Κι όσοι μπορούν να ανεβούν, ανεβαίνουν.

Όλα αυτά δεν έχουν σχέση με την τεχνική. Η τεχνική είναι θέμα παιδείας, εξάσκησης, πείρας. Εκείνο όμως που είναι καθοριστικό στην ποίηση είναι η ψυχή (αφού πρόκειται για ψυχικό φαινόμενο).

[wings]

Γιώργος Θέμελης: Ε. Γενεαλογία του προσώπου

[Ενότητα Μεταμορφώσεις]

I

Το πρόσωπο του παιδιού γεννιέται
Κάτω από το πρόσωπο της μητέρας.
Το χαμόγελό του κάτω απ’ το χαμόγελό της,
Σαν κάτω από τη λάμψη μιας λυχνίας.

Η πρώτη ώρα της ψυχής, η πρώτη αυγή.

Πρόσωπο — είδωλο μιας μυστικής
Ομοιότητας, μάτια στα μάτια,
Χείλη στα χείλη τα γλυπτά,
Διάφανο πρόσωπο πάνω στο πρόσωπο.

Τρυφερή ανταπόκριση, αντανάκλαση.

Ένας σκυφτός καθρέφτης, π’ αγρυπνεί,
Να μη ματώσει η όψη, να μη λερωθεί.

Μην το ματιάξει η θλίψη και χλωμιάσει.

Δεν είναι άλλο φως επάνω στα δέντρα,
Επάνω στα όρη, στα βουνά,
Στα μάτια που μας κοιτάζουν, στα πορτραίτα,
Μες στις ζωγραφιστές εικόνες των βιβλίων.

Χίλιες όψεις, χίλια φορέματα και μυστικά.

Από τη συλλογή Η Μόνα παίζει (1961)

[banned]

Κι ακόμη, ένα ποίημα απέραντα τρυφερό, όχι όμως και γλυκερό. Δεν είναι αυτό μικρό επίτευγμα. Μια ανατομική ματιά με βελούδινο βλέμμα.

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Το κακό πουλί

τη γαρ ελπίδι εσώθημεν, ελπίς δε βλεπομένη
ουκ έστιν ελπίς∙ ο γαρ τις βλέπει, τι και ελπίζει;
Προς Ρωμαίους (Η' 24)

Αν μπορείς να ελπίζεις ελπίδα, έλπιζε στο Ποίημα.
Αν μπορείς να πιστέψεις στο θαύμα, πίστευε στο
Ποίημα.
Πίστευε και έλπιζε.
Ars Poetica

Σαν το κακό πουλί την κυνηγούν
Με χτύπους την προγκάρουνε, με ντουφεκιές

Δεν την αφήνουν σε χλωρό κλαρί.

Σκάβουν τη γη, βυθομετρούν τη θάλασσα,
Τη θάλασσα την ανεξάντλητη. Την εξαντλούν.

Τη Νύχτα την κατάργησαν με τεχνητά φεγγάρια.

Κρυπτό δεν έχει ο Ουρανός, αόρατο, ιερό,
Ο Ουρανός ο απέραντος, ο φωταγωγημένος.

Ο Κόσμος αποστιλπνώθηκε μια σφαίρα από γυαλί.

Τόπο δεν έχει να σταθεί.
Μια σπίθα εδώ, μια λάμψη πέρα,
Μια ξεπνεμένη αναλαμπή, και σβήνει
Η απελπισμένη ελπίδα, χάνεται στο ραγισμένο φως.

Ζώσα ψυχή δε βρίσκεται στη γη να τη δεχτεί.
(Ξέσκεπα είναι τα σπίτια τους, γυάλινα,
Στεγνά τα μάτια τους, κρυσταλλωμένα)
Κι οι πεθαμένοι απόκαμαν δίχως ελπίδα
Να καρτερούν τον άπειρο θάνατο, να τον αντέχουν.
Κι οι Άγγελοι, κι οι Άγγελοι απελπίζονται,
Δεν έχουν πού να σταθούν και να υπάρξουν,
Μνήμη, ιερή φωτιά, καθρέφτη, λάμψη ονείρου,
Ψηλό σκαλί την Κλίμακα του Τρομερού.

Κρύπτη δεν έχει να κρυφτεί, καταφυγή να καταφύγει.

Μονάχα στο σπίτι του Ποιητή
Το απόμερο, το ερημικό,
Καθώς η σκήτη του Ερημίτη,
Του Νηστικού και τ’ Απόκοσμου

Όπου κονεύει η Μοναξιά, όπου καπνίζει η Φτώχεια

Μπαίνει σαν το λιγνό φεγγάρι και του φέγγει
Να βλέπει ό,τι δε βλέπουν τα ξεπλυμένα μάτια τα στιλπνά

Να βλέπει το αόρατο μες στ’ ορατό,
Και να ελπίζει.

Από τη συλλογή Τα Βιβλικά (1975)

[λinaπ]

Είναι συγκλονιστικό, Βίκυ.

[wings]

Ναι, είναι. Σου κόβει την ανάσα και τη μιλιά.

Αλλά στο τέλος σ' αφήνει πάλι να ελπίζεις. Κατατρέχουν την ελπίδα, αλλά αυτή πεθαίνει πάντα τελευταία - αν πεθαίνει...

[λinaπ]

Ναι. Τρεις λεξούλες στο τέλος κι ένα χέρι σε τραβά την τελευταία στιγμή από το χείλος της αβύσσου.

[wings]

Μα, αυτό δεν είναι τελικά η ελπίδα;

Αλλά γιατί να την κατατρέχουμε σαν το κακό πουλί; Γιατί να είμαστε τόσο περίεργα ζώα εμείς οι άνθρωποι;

[λinaπ]

Απορίας άξιο, πράγματι.

[banned]

Καμία απορία. Καλώς την κατατρέχουν γιατί αλλιώς δεν θα είχε αξία. Αυτή είναι η τάξη αυτού του κόσμου. Όλα να προσλαμβάνουν την αξία τους από τη στέρησή τους. Η τροφή από την πείνα, η υγεία από την ασθένεια, η χαρά από τη θλίψη. Η μέρα από τη νύχτα, όπως και η ποίηση, η ομορφιά, το δέος, από τη βαρβαρότητα που μας περιβάλλει.

Τι θέση θα είχε ο ποιητής σε έναν ευτυχισμένο κόσμο; Και πώς θα είχαν γραφεί αυτά τα εξαίσια ποιήματα του Γιώργου Θέμελη χωρίς τον πόνο και τη μοναξιά;