Κατίνα, Κατήνα, ξεκατήνιασμα, ξεκατινιάζομαι

[Dr Moshe]

Εκτιμώ πάντοτε τη γλωσσική ευαισθησία και το εύρος των γνώσεων όσων αναρτούν εδώ το σχόλιό τους.
Μικρή παρατήρηση / διασάφηση σχετικά με τη λέξη κατίνα και τη σημασία «πλάτη».
Αγαπητή φίλη, είναι ενδιαφέρον να γνωρίζετε ότι πρόκειται για δύο διαφορετικές (ομόηχες) λέξεις . Η παλαιότερη είναι η ελληνιστική (του 4ου αιώνα) κατήνα «σπονδυλική στήλη, ραχοκοκκαλιά» (γραμμένη με -η-), που προέρχεται από το λατ. catena «αλυσίδα» (από όπου και η καδένα). Αυτή τη λέξη ακούτε στον τόπο καταγωγής σας.
Το ουσιαστικό κατίνα «μικροπρεπής και κουτσομπόλα γυναίκα» εισήχθη στην Ελληνική μεταφέροντας γαλλισμό, τη λέξη Catin (χαϊδευτικό τού ονόματος Catherine). To εν λόγω χαϊδευτικό άρχισε να χρησιμοποιείται από τον 16ο αιώνα στη Γαλλική με την υποτιμητική σημασία «γυναίκα ελευθερίων ηθών, πόρνη». Μάλλον πέρασε στα Ελληνικά κατά τον 19ο αιώνα, αποχρωματισμένο από τη συγκεκριμένη υποδήλωση, αλλά διατηρώντας τον κακόσημο χαρακτήρα.
Ελπίζω να βρήκατε ενδιαφέρουσα αυτή την ιστορία. Ευχαριστώ.

[banned8]

Την «ιστορία» με την «κατήνα» την ξέρω γιατί χρησιμοποιούσε κι η μάνα μου τη λέξη.

Την άλλη ιστορία όμως, για τις Κατίνες, δεν την ήξερα και ανήκε στις εκατοντάδες ετυμολογίες που δεν είχε έρθει ακόμα η στιγμή να αναρωτηθώ «κι από πού στο καλό βγήκε αυτό»; Σ' ευχαριστούμε πολύ, Θόδωρε. (Κι άλλα τέτοια. Θα ενθουσιάζεται κι ο συνονόματος αν δεν είναι κάτι ήδη στη μεγάλη συλλογή του.)

[user3]

Να προσθέσω μερικά στα όσα πολύ σωστά πρόσθεσε ο Θόδωρος. Η κατήνα=σπονδυλική στήλη δεν εμφανίζεται μόνο στη Χίο, αλλά και τουλάχιστον στη γειτονική της Λέσβο. Πρώτη σημασία ασφαλώς η ραχοκοκαλιά και κατ•επέκταση η ράχη, όπως στο τραγούδι "μα ξπάσαν τα μλάρια, πετάξαν απ'τς' κατίνις τα σαμάρια".

Η εκδοχή για την προέλευση της άλλης κατίνας μου είναι βέβαια γνωστή και καθόλου δεν αποκλείεται να είναι ακριβής. Εχω ωστόσο πολλές επιφυλάξεις για την προέλευση. Αλλος είχε πει ότι κατίνα ή ίσως καδίνα, καντίνα είναι η τουρκάλα κυρά. Αυτό με πείθει ακόμα λιγότερο. Ισως είναι και απλή σύμπτωση και χρησιμοποιήθηκε ένα λαϊκό όνομα που η αριστοκρατία το βρίσκει πολύ μπασκλάς.

Ωστόσο, με ενδιαφέρει το ρήμα ξεκατινιάζομαι, με την έννοια του κατινίστικου καβγά παρουσία τρίτων (αυτή δεν είναι η τρέχουσα σημασία;) το οποίο, αν δεν σφάλλω, δεν έχει λεξικογραφηθεί (βαριέμαι να ανοίγω κιτάπια). Ισχυρίζομαι ότι είναι μετεξέλιξη του παλαιότερου "ξεκατηνιάζομαι" που σημαίνει "ξεθεώνομαι, μου κόβεται η μέση" και το λέγανε αρχικά μεν για κάποιον που του κόπηκε η μέση σηκώνοντας μεγάλο βάρος αλλά στη συνέχεια ευρύτερα για όποιον κατακουράστηκε κάνοντας κάτι καθ' υπερβολή. Εικάζω ότι κάποιοι που ήξεραν την παλιά σημασία και είχαν ήδη επισημάνει την ομοιότητα κατήνας και κατίνας, κάποιοι από το χώρο της τηλεδημοσιογραφίας ίσως, θα έπλασαν το νεότερο ρήμα. Αυτό το λέω εντελώς στα κουτουρού, δηλ. δεν μου το έχει πει κανείς, αλλά δεν μου φαίνεται απίθανο.

Τέλος, αν αυτά τα έχω ξαναγράψει εδώ, ένοχος είναι ο Αλζχάημερ.

[vmelas]

Χαίρομαι να βλέπω ανταπόκριση στις μικρές ετυμολογικές αναζητήσεις. Σας ευχαριστώ θερμά όλους και ειδικά τον Δόκτορα για την υπέροχη .. "θεραπεία" του :).. Ελπίζω να ακολουθήσουν και άλλες.

Φιλικά.
Η επαναπατρισμένη Βαλεντίνη

[banned8]

Νίκο, το «ξεκατινιάζομαι» είναι γκαραντί «ξεκατηνιάζομαι». Το λέγαμε έτσι στην οικογένειά μου με τη σημασία τού «ξεθεώνομαι» όταν οι «Κατίνες» δεν ανήκαν ακόμα στο λεξιλόγιό μας.

[user3]

Νίκο, το «ξεκατινιάζομαι» είναι γκαραντί «ξεκατηνιάζομαι». Το λέγαμε έτσι στην οικογένειά μου με τη σημασία τού «ξεθεώνομαι» όταν οι «Κατίνες» δεν ανήκαν ακόμα στο λεξιλόγιό μας.

Μα, αυτό λέω κι εγώ, ότι αυτή είναι η προέλευση του σημερινού ρήματος. Ομως η σημασία δεν είναι πια
ξεθεώνομαι, π.χ. όταν λένε: Οι μπλόγκερς δεν είναι δημοσιογράφοι. Γράφουν ένα μυθιστόρημα, σχολιάζουν την επικαιρότητα, ξεκατινιάζονται, σατιρίζουν, κάνουν δηλαδή το κέφι τους.
(από τα Νέα)

[elena petelos]

Ωστόσο, με ενδιαφέρει το ρήμα ξεκατινιάζομαι, με την έννοια
του κατινίστικου καβγά παρουσία τρίτων (αυτή δεν είναι η
τρέχουσα σημασία;) το οποίο, αν δεν σφάλλω, δεν έχει
λεξικογραφηθεί (βαριέμαι να ανοίγω κιτάπια). Ισχυρίζομαι ότι
είναι μετεξέλιξη του παλαιότερου "ξεκατηνιάζομαι" που σημαίνει
"ξεθεώνομαι, μου κόβεται η μέση" και το λέγανε αρχικά μεν
για κάποιον που του κόπηκε η μέση σηκώνοντας μεγάλο βάρος
αλλά στη συνέχεια ευρύτερα για όποιον κατακουράστηκε
κάνοντας κάτι καθ' υπερβολή. Εικάζω ότι κάποιοι που ήξεραν
την παλιά σημασία και είχαν ήδη επισημάνει την ομοιότητα
κατήνας και κατίνας, κάποιοι από το χώρο της τηλεδημοσιογραφίας
ίσως, θα έπλασαν το νεότερο ρήμα. Αυτό το λέω εντελώς
στα κουτουρού, δηλ. δεν μου το έχει πει κανείς, αλλά δεν
μου φαίνεται απίθανο.

Τέλος, αν αυτά τα έχω ξαναγράψει εδώ, ένοχος είναι ο Αλζχάημερ.***

Δεν είσαι ο μόνος.

https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=678.msg29295#msg29295

Ο Νίκος είχε -τότε- απαντήσει (περί ομοχρονίας κολοκυθόπιτα):

Και σκέφτηκα να γράψω: μη μου πείτε ότι το "βολτάρω" είναι από τον Βόλτα!

Αλλά και το ξεκατινιάζω, θα σε στεναχωρήσω, Κώστα: ίδια προέλευση με την καδένα.

ξε- κατίν(α) "ραχοκοκαλιά" -ιάζω, κατίνα < ελνστ. κατήνα "αλυσίδα" (από την ομοιότητα της ραχοκοκαλιάς προς την αλυσίδα) < λατ. catena (ορθογρ. απλοπ.)

Κατά την ίδια λογική, παρακαλώ να μην προτείνετε τα:
μαρινάρω
πετρώνω
κωστολογώ
σπυριάζω
ελε(ει)νολογώ

Αλλά όχι περισσότερα.


 Για Alzheimer (Αλτσχάιμερ* δεν νομίζω. Θα το θυμόμουν.)

*Προβληματισμοί για τη μεταγραφή του, αργότερα.

:))


edit: Πράγματι, υπάρχει αυτό:

Catin: n.f. Selon l'étymologie, diminutif affectueux de «Catherine», du grec catharos «pur», prénom d'une sainte d'Alexandrie considérée comme l'exemple de virginité absolue. Étendu au sens de «fille de campagne», «créature simple», «servante», et par là, péjorativement, «fille facile», «poupée», le terme, attesté dès 1530 chez Marot, a fini par être synonyme de prostituée. Voir : catau, margoton, sauteuse, etc.

www.passiondulivre.com/livre-2115-catin.htm

Kαι ένας σχετικός διάλογος εδώ:
http://correcteurs.blog.lemonde.fr/2005/11/28/2005_11_catin/


Και από Hachette:
catin n.f. Vieilli Femme des mœurs dissolues.

[FoReIgNeR]

Η εκδοχή για την προέλευση της άλλης κατίνας μου είναι βέβαια γνωστή και καθόλου δεν αποκλείεται να είναι ακριβής. Εχω ωστόσο πολλές επιφυλάξεις για την προέλευση. Αλλος είχε πει ότι κατίνα ή ίσως καδίνα, καντίνα είναι η τουρκάλα κυρά. Αυτό με πείθει ακόμα λιγότερο. Ισως είναι και απλή σύμπτωση και χρησιμοποιήθηκε ένα λαϊκό όνομα που η αριστοκρατία το βρίσκει πολύ μπασκλάς.

Αυτό ακριβώς θυμάμαι κι εγώ, από ένα Ελληνοτουρκικό λεξικό που είχα (αν δεν απατώμαι), δηλαδή ότι "cateen" (ή περίπου έτσι), λέγεται η παλιογυναίκα, ενδεχομένως και η κουτσομπόλα, γενικά η γυναίκα που ασχολείται με άσχημα πράγματα. Αν θυμηθώ και το βρω, θα επανέλθω δριμύτερη.

[elena petelos]

Αυτό ακριβώς θυμάμαι κι εγώ, από ένα Ελληνοτουρκικό λεξικό που είχα (αν δεν απατώμαι), δηλαδή ότι "cateen" (ή περίπου έτσι), λέγεται η παλιογυναίκα, ενδεχομένως και η κουτσομπόλα, γενικά η γυναίκα που ασχολείται με άσχημα πράγματα. Αν θυμηθώ και το βρω, θα επανέλθω δριμύτερη.

Δεν είμαι σίγουρη ότι αυτό είπε ο Νίκος. Ιn any case:

kadin : woman; matron. 
http://www.hazar.com/