ωρίμανση ή ωρίμαση; → ωρίμαση

[mavrodon]

ωρίμανση ή ωρίμαση - > ωρίμαση
Η πρώτη εκδοχή είναι λάθος και κακώς το ΛΚΝ αποδέχεται και τις δύο (βλ. https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=179417.msg369086#msg369086, όπου ο escut τάσσεται υπέρ της σωστής δεύτερης). Και όμως, στο translatum κυριαρχεί η λανθασμένη απόδοση.

[wings]

Θωμά, ισχύουν και τα δύο.

ΛΚΝ

ωρίμανση η [orímansi] & ωρίμαση η [orímasi] O33 : 1. η διαδικασία και το αποτέλεσμα του ωριμάζω: Xρησιμοποιούν φυτοφάρμακα, για να επιταχύνουν την ~ των καρπουζιών. 2. (ειδ.) η κατάσταση (δημόσιου) υπαλλήλου που έχει εξαντλήσει, λόγω χρόνου υπηρεσίας, όλη τη μισθολογική και βαθμολογική κλίμακα. [λόγ. ωριμα- (ωριμάζω) -σις > -ση & αναλ. προς το αρχ. γήρανσις (< γηράσκω αναλ. προς το ὑγίαν-σις) για να δείχνει περισσότερο ’αρχ.“]

Λεξικό Πάπυρος

ωρίμαση
και εσφ. τ. ωρίμανση, η, Ν· 1. η ενέργεια και το αποτέλεσμα τού ωριμάζω· 2. (ειδικότερα) το σύνολο τών βιοχημικών και μορφολογικών μεταβολών τις οποίες υφίσταται ένα φυτικό όργανο ωσότου φτάσει σε ωριμότητα.
[ΕΤΥΜΟΛ. < ωριμάζω. Η λ. ὡρίμασις μαρτυρείται από το 1796 στο Γερμανοαπλορρωμαϊκόν Λεξικόν τού Karl Weigel].

Λεξικό Κριαρά

ωρίμανση και ωρίμαση

Το ΛΝΕΓ (λεξικό Μπαμπινιώτη) λημματογραφεί όπως και το λεξικό Πάπυρος.

Όπως βλέπεις, το ΛΚΝ εξηγεί το «ωρίμανση» και λέει ότι σχηματίζεται κατά το «γήρανση».

[mavrodon]

Τι λένε σχετικά τα άλλα λεξικά; Βλ. τη χθεσινή επιστολή αναγνώστη της Καθημερινής

Είναι κοινός τόπος ότι γλωσσικά «μαργαριτάρια» βρίθουν σε πάμπολλα κείμενα και ομιλίες του χθες και του σήμερα. Μεγαλύτερη όμως ζημιά κάνουν, επαναλαμβανόμενα, «λεπτότερα» λάθη από επώνυμες γραφίδες ή επίσημα χείλη, επειδή εκλαμβανόμενα ως ορθά υιοθετούνται ακόμη και από συντάκτες της εγκρίτου εφημερίδας σας. Ενδεικτικά αναφέρονται: Η λέξη «ωρίμανση», αντί του ορθού «ωρίμαση». Το ενδιάμεσο «ν» δεν δικαιολογείται).
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_08/02/2012_471665

Ας δούμε και την άποψη του Dr Moshe ή ετέρων ειδικών. Πάντως και ο escut είναι της ιδίας γνώμης. Το ότι έχει καθιερωθεί κάποια λέξη στη δημοτική δε σημαίνει ότι είναι και η ορθή. Άλλως θα έπρεπε να υιοθετούμε κάθε λεκτικό βαρβαρισμό.

[wings]

Μα, δεν είναι δα λεκτικός βαρβαρισμός η «ωρίμανση». Μη γινόμαστε υπερβολικοί.

Στο προηγούμενο μήνυμά μου συμπλήρωσα τι λένε τα υπόλοιπα λεξικά. Δεν έχω πρόσβαση στο Μείζον μόνο.

[spiros]

Παρόμοιο φαινόμενο στη μεγένθυση / μεγέθυνση.

[Dr Moshe]

Αγαπητοί φίλοι, ευχαριστώ για την ευγενική πρόσκληση στη συζήτηση.

Από πλευράς μορφολογικού παραδείγματος δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σωστά σχηματισμένος είναι ο τύπος ωρίμαση. Από ρήματα σε -άζω (όπως το ωριμάζω) παράγονται μεταξύ άλλων ουσιαστικά σε -άση (πάντοτε χωρίς -ν-, π.χ. διασκεδάζω - διασκέδαση, κουράζω - κούραση, εκδικάζω - εκδίκαση κτλ.) και έτσι σχηματίστηκε ο νεόπλαστος τύπος ωρίμαση προς το τέλος τού 18ου αιώνα.

Φαίνεται πιθανό ότι, με την επίδραση ουσιαστικών που παράγονται από ρήματα σε -αίνω (π.χ. ρυπαίνω - ρύπανση, λιπαίνω - λίπανση, σημαίνω - σήμανση), σχηματίστηκε αναλογικά και τύπος ωρίμανση (όχι αποκλειστικά από επίδραση του γήρανση, όπως αναφέρεται στο ΛΚΝ). Δεν είναι πάντοτε εφικτό να προσδιοριστεί το πρότυπο της αναλογίας ή να εξακριβωθεί γιατί ό συγκεκριμένος τύπος επηρεάστηκε, ενώ άλλοι ομοειδείς παρέμειναν αναλλοίωτοι (λάβετε υπ' όψιν π.χ. το αντίστοιχο πρόβλημα που απορρέει από τον αναλογικό σχηματισμό τού τύπου *μεγενθύνω). Ο Στέφανος Κουμανούδης ενοχλείτο ήδη έκτοτε από τον τύπο *ωρίμανση, σημειώνοντας ότι «ῥῆμα ὡριμαίνω δὲν ὑπῆρξεν οὔτε τὸ πάλαι οὔτε, νομίζω, τὴν σήμερον ἐν τῇ γλώσσῃ».

Μολονότι ο τύπος ωρίμαση είναι τυπικά σωστός και ως εκ τούτου προτιμητέος, η χρήση δείχνει ότι αρκετοί ομιλητές θεωρούν ισχυρή την αναλογία προς τα παράγωγα ρημάτων από -αίνω (του τύπου θέρμανση, λίπανση) και -ύνω (του τύπου εμβάθυνση, διεύρυνση). Τα λεξικογραφικά έργα σωστά καταγράφουν την τρέχουσα κατάσταση και εξηγούν τον τρόπο και την αιτία σχηματισμού των δύο τύπων.

Ευχαριστώ.

[mavrodon]

Ευχαριστώ και εγώ για τη δόκιμη διευκρίνιση.

[wings]

Σ' ευχαριστούμε πολύ, Θόδωρε!

[spiros]

Το βιβλίο με τίτλο "Γλωσσικό Ζήτημα: από τον 19ο στον 20ό αιώνα"... στη σελ. 186... ο συγγραφέας αναφέρει...:

"Η ωρίμανση λέγεται και γράφεται, χωρίς να ενοχλεί κανέναν, παρ' όλο που το 'παρείσακτο' ν δεν δικαιολογείται, αφού δεν υπάρχει ρήμα 'ωριμάνζω'. [...]"

Πρώτο... πλήγμα: υπήρχε δηλαδή περίπτωση να είχαμε ρήμα... "ωριμάνζω"; Με "-νζ-";!; Κάτι τέτοιο δεν θα έστεκε ούτε φωνοτακτικά (δεν υπάρχει ακολουθία "νζ" σε γηγενείς ελληνικές λέξεις - τα "Ναζιανζός", "Ντελαγκράνζ", "Ντ' Ανζού" κ.ά. είναι δάνεια), ούτε μορφολογικά (δεν υπάρχει μόρφημα "-νζ-" που να σχηματίζει ρήματα ή οτιδήποτε άλλο). Αν υποτεθεί ότι το ωρίμανση προερχόταν όντως από κάποιο ρήμα που να δικαιολογεί τη μορφολογία του (δηλ. το παρείσακτο ν), αυτό το ρήμα θα ήταν *ωριμαίνω (πβ. λευκαίνω > λεύκανση, αποφαίνομαι > απόφανση κ.ά.), όχι... *ωριμάνζω!

Βλ. ορθά στο Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη (σ. 1642) και τις εκεί αναφορές στον Κουμανούδη.