κατ' αρχήν, καταρχήν ή κατ' αρχάς;

[spiros]

Κατ' αρχήν, καταρχήν ή κατ' αρχάς - 005

Η φράση κατ' αρχήν (που γράφεται πια και καταρχήν) αντιστοιχεί στο λατινικό in principio (αγγλ. in principle) και σημαίνει «ως θέμα αρχής, για λόγους αρχής» («κατ' αρχήν διαφωνώ με το σκεπτικό τής απόφασης») και «στα βασικά σημεία» («το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ' αρχήν»). Επομένως, το «κατ' αρχήν» δεν σημαίνει κατ' αρχάς, στην αρχή, εν πρώτοις, όπως καταχρηστικά χρησιμοποιείται ενίοτε. Με τη σημασία «πρώτα-πρώτα, εν πρώτοις, αρχίζοντας» χρησιμοποιείται η φράση κατ' αρχάς (και καταρχάς) ή στην αρχή («κατ' αρχάς νόμιζε πως ήταν σωστό, μετά τη συζήτηση όμως άλλαξε γνώμη»).
— Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γεωργίου Μπαμπινιώτη

Είπαμε κι ότι το κατ' αρχάς σημαίνει στην αρχή. Με την επικράτηση της δημοτικής ο τύπος αυτός άρχισε να ξενίζει τον κόσμο. Αντί λοιπόν να λένε στην αρχή, αρχικά, πρώτα πρώτα, πρώτα απ' όλα, κάποιο απ' αυτά τα ωραία της νεοελληνικής, κατέβηκαν στον ενικό και λένε το άλλο λόγιο, το "κατ' αρχήν". Έτσι χάσαμε τη δυνατότητα να λέμε "κατ' αρχήν" και να μην παρεξηγούμαστε.

Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν επιρρηματικά με χρονική έννοια τους τύπους: εν αρχή και κατ' αρχάς.
Νίκος Λίγγρης


Δύο περιφραστικοί επιρρηματικοί προσδιορισμοί που πολύ συχνά ταυτίζονται, αν και δεν έχουν το ίδιο σημασιολογικό περιεχόμενο, είναι το κατ’ αρχήν και το κατ’ αρχάς.

Το κατ’ αρχήν (απαντά και ως καταρχήν), παρά την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη που υπάρχει, δε δηλώνει χρόνο και δε σημαίνει αρχικά ή στην αρχή (δηλαδή, δεν είναι συνώνυμο τού κατ’ αρχάς).

Απεναντίας, δηλώνει τρόπο και σημαίνει βασικά, κατά βάση, στα βασικά σημεία, κατά κύριο λόγο, στη γενική φιλοσοφία, σε γενικές γραμμές:

«Ο διευθυντής της εταιρείας ενέκρινε κατ’ αρχήν τις εισηγήσεις της εργασιακής επιτροπής, αλλά ζήτησε από τα μέλη της να επιφέρουν ορισμένες τροποποιήσεις στο κείμενο που αφορά τις άδειες του προσωπικού», «Παρά το γεγονός ότι εξέφρασαν επιφυλάξεις για επιμέρους άρθρα του, όλοι οι βουλευτές της αξιωματικής αντιπολίτευσης ψήφισαν κατ’ αρχήν το επίμαχο νομοσχέδιο», «Είμαι κατ’ αρχήν σύμφωνος με την πρότασή σου, αλλά θα επιθυμούσα να μη δεσμευτώ εγγράφως πριν συμβουλευτώ το δικηγόρο μου».

Το κατ’ αρχάς, από την άλλη πλευρά, εξακολουθεί να έχει την ίδια ακριβώς σημασία που είχε και στην αρχαία ελληνική γλώσσα: αρχικά, στην αρχή, πρώτα, κατά πρώτον, εν πρώτοις. Ιδού τα σχετικά παραδείγματα:

«Κατ’ αρχάς θα ήθελα να σε ευχαριστήσω θερμά για τη βοήθεια που μου πρόσφερες σε μια πολύ δύσκολη στιγμή της ζωής μου», «Κατ’ αρχάς επισκέφθηκα το Παρίσι και στη συνέχεια ταξίδεψα στη Ρώμη και στο Μιλάνο», «Αυτό που θέλω κατ’ αρχάς να μου εξηγήσεις είναι το πώς βρέθηκες στο σπίτι του, κι ύστερα μπορούμε να συζητήσουμε τη συμπεριφορά του απέναντί σου», «Ο πρωθυπουργός της γείτονος αρνήθηκε τελικά να υπογράψει τη διμερή συμφωνία, αν και κατ’ αρχάς φάνηκε διατεθειμένος να αποδεχθεί τους όρους που είχαν προταθεί από τον έλληνα πρωθυπουργό», «Κατ’ αρχάς πίστευε πως είχε δίκιο, μετά τη συνομιλία μας όμως άλλαξε γνώμη».

Έχοντας πλέον καταστήσει σαφή τη διαφορά μεταξύ του κατ’ αρχήν και του κατ’ αρχάς, θα προσθέσουμε απλώς ότι το ουσιαστικό αρχή χρησιμοποιείται και σε άλλα γνωστά προθετικά σύνολα, όπως το εξαρχής (το αρχαίο εξ αρχής, δηλαδή από την αρχή), το απ’ αρχής (με τη σημασία τού εξαρχής, απαντά ως επί το πλείστον στη φράση απ’ αρχής μέχρι τέλους, δηλαδή συνεχώς ή σταθερά), το αποξαρχής (συμφυρμός των απ’ αρχής και εξαρχής, από την πρώτη στιγμή ή ξανά από την αρχή) και το εξ υπαρχής (από την αρχή ή εκ νέου, πάλι).

[Βαγγέλης Στεργιόπουλος]

Βλέπε και:
καταρχήν ή καταρχάς / κατ' αρχήν ή κατ' αρχάς;
in principle agreement → κατ' αρχήν συμφωνία, συμφωνία επί της αρχής

[Επιστροφή στα περιεχόμενα των Γλωσσικών Σημειωμάτων]

[wings]

κατ' αρχήν ή καταρχήν;

Η σχολική Γραμματική δε δηλώνει σαφώς με ποια κριτήρια αποδίδονται με μία ή περισσότερες λέξεις οι εμπρόθετες φράσεις που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά. Παραθέτει απλώς έναν κατάλογο με φράσεις που γράφονται με μία λέξη, όπως απεναντίας, απευθείας, εντάξει, εντούτοις κτλ.

Η απόδοση των φράσεων αυτών με δύο ή περισσότερες λέξεις φαίνεται λογική όταν οι λέξεις διατηρούν η καθεμία τη σημασία της και δεν αποτελούν ενιαία επιρρηματική έκφραση. Έτσι, στην περίπτωση του κατ' αρχήν / καταρχήν η γραφή με δύο λέξεις αντιστοιχεί στη σημασία «ως προς την αρχή, ως προς τις βασικές αρχές», ενώ η γραφή με μία λέξη αντιστοιχεί στη σημασία «αρχικά».

Παραδείγματα: Κατ' αρχήν συμφωνία για το οικονομικό σχέδιο διάσωσης. Καταρχήν θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας στο συνέδριο.

Από τη σημερινή «Άσπρη λέξη»

[Vasilis]

Βίκυ, το «αρχικά» δεν δηλώνεται με το «κατ' αρχάς»;

[wings]

Ασφαλώς, Βασίλη. Αλλά και με το «καταρχήν» όπως λέει το άρθρο της Άσπρης λέξης.

[spiros]

Έτσι, στην περίπτωση του κατ' αρχήν / καταρχήν η γραφή με δύο λέξεις αντιστοιχεί στη σημασία «ως προς την αρχή, ως προς τις βασικές αρχές», ενώ η γραφή με μία λέξη αντιστοιχεί στη σημασία «αρχικά».

Ενδιαφέρον τρόπος διαχωρισμού μιας χρήσης που έχει περάσει πλέον στον κόσμο (με το «καταρχήν / κατ' αρχήν» ο κόσμος εννοεί σχεδόν πάντα, «εν πρώτοις»). Δεν μας βοηθάει ιδιαίτερα όμως στον προφορικό λόγο, οπότε έχουμε πρόβλημα. Επίσης, δεν καταλαβαίνω για ποιο λόγο δεν θίγεται καθόλου το «κατ' αρχάς».

[Vasilis]

Ωραία!

[wings]

Σπύρο μου, ο τίτλος του άρθρου είναι «κατ' αρχήν ή καταρχήν». Δεν είχαν κάποιο λόγο να μπλέξουν και το «κατ' αρχάς».

[spiros]

Είχαν, διότι αναφέρουν έννοια που «κανονικά» καλύπτει το «κατ' αρχάς».

[nebula]

Σπύρο, απ' όσο γνωρίζω, το «καταρχάς» είναι λόγιος τύπος, ενώ το «καταρχήν» λαϊκός (νομίζω μπορείς να το πεις και «εξαρχήν»). Αυτό τουλάχιστον είχα μάθει και σε μάθημα Νεοελληνικής Γλώσσας. Η διαφοροποίηση «κατ' αρχήν» και «καταρχήν» όντως υφίσταται. Τώρα για το πώς θα το ξεχωρίζεις στον προφορικό λόγο, για να είμαι ειλικρινής, δεν γνωρίζουν και πολλοί ότι το «κατ' αρχήν» έχει τη σημασία του "in principle".

[spiros]

Το πρόβλημα είναι το πώς λέμε «καταρχήν» εννοώντας «ως ζήτημα αρχής» από τη στιγμή που το «καταρχήν» έχει αποκτήσει στην καθομιλουμένη την έννοια του «εν πρώτοις».

[wings]

Καταρχήν, στην περίπτωση που λες γράφουμε «κατ' αρχήν».

Όταν μιλούμε, γιατί να μην πούμε «ως αρχή» για να τελειώνουμε και να μην υπάρξει παρανόηση. Σιγά μη χρησιμοποιούμε το «κατ' αρχήν» κάθε μέρα στον προφορικό μας λόγο. Μην πνιγόμαστε δα σε μια κουταλιά νερό.

[spiros]

Σε δύο;

[wings]

Κάν' το ποτήρι να πάνε τα φαρμάκια κάτω. :Ρ

[spiros]

Κατ' αρχήν συμφωνία στην ΕΕ για «δεύτερο πακέτο» που θα τρέξει μέχρι το 2014

Σε συμφωνία επί της αρχής για νέο τριετές πρόγραμμα προσαρμογής για την Ελλάδα με διάρκεια έως τα μέσα του 2014, το οποίο θα περιλαμβάνει και αυξημένο εξωτερικό δανεισμό, κατέληξε η ευρωζώνη, σύμφωνα με πηγή που βρίσκεται κοντά στις διαπραγματεύσεις και επικαλείται το Reuters.
http://news.in.gr/economy/article/?aid=1231111659

[spiros]

Κοντά σε «κατ' αρχήν συμφωνία» για το ζήτημα της επανακεφαλαιοποίησης του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος φαίνεται ότι βρίσκονται οι Ευρωπαίοι υπουργοί Οικονομικών, ενώ το συμβούλιο -συνέχεια του Eurogroup της Παρασκευής- βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Πηγές κοντά στις διαβουλεύσεις υποστηρίζουν πως οι Βρυξέλλες κινούνται σε «ένεση» που θα φτάνει τα 100 δισ. ευρώ. Ωστόσο, οι διαφωνίες δεν έχουν εκλείψει εντελώς: Άλλες διπλωματικές πηγές αναφέρουν πως τρία μέλη της Ευρωζώνης, και συγκεκριμένα η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία, αντιτίθενται στο ύψος των ενισχύσεων.
http://news.in.gr/economy/article/?aid=1231134237