Άνθος Φιλητάς

[wings]

Άνθος Φιλητάς (1920-1997)



[Φωτογραφία του Κλείτου Κύρου: 25 Μαρ­τίου 1943. Κα­τά­θε­ση στε­φά­νου α­πό την Ε­ΠΟΝ του Πα­νε­πι­στη­μίου Θεσ­σα­λο­νί­κης στην προ­το­μή του ναυάρ­χου Νι­κό­λα­ου Βό­τση. Εμπρός ο Άνθι­μος Χατ­ζηαν­θί­μου, φοι­τη­τής της Νο­μι­κής, που έ­κα­νε την κα­τά­θε­ση εκ μ­έρους των φοι­τη­τών, που δια­κρί­νο­νται γύ­ρω, κα­θώς ψάλ­λουν τον ε­θνι­κό ύ­μνο.
[Πηγή: ex libris]

Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Άνθιμου Χατζηανθίμου. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1920. Το 1936 έγραψε την ποιητική συλλογή «Σύννεφα», που τυπώθηκε το 1937 στην Αθήνα. Είχαν προηγηθεί τα «Θλιμμένα χαμόγελα» το 1934, που όμως σαν πρωτόλεια ο ποιητής αργότερα τ’ αποσιώπησε. Το 1938 δημοσίευσε στο περιοδικό της Θεσσαλονίκης «Μακεδονικές Ημέρες» το ποίημα «Η αποσύνθεση της γαλήνης» και ύστερα τίποτε πια. Σπούδασε στη Νομική σχολή του ΑΠΘ, αλλά δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τις σπουδές του λόγω της συμμετοχής του στην εθνική αντίσταση στη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής και στον εμφύλιο. Έζησε πολλά χρόνια εξόριστος στην Τασκένδη. Το 1980 επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, όπου και πέθανε το 1997.
[Πηγή: Σπαράγματα ψυχών και στίχων ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς (του Πρόδρομου Χ. Μάρκογλου)]

Ποιήματα δημοσιευμένα στο Translatum:

• Θετικότης / Σύννεφα (1937)
• Αγάπη / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Αδιέξοδος / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Άνοιξη / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Βρέχει / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Βροχή / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Η δροσοσταλίδα / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Η ομίχλη (Κι αν μες στα στάσιμα νερά...) / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Η ομίχλη (Μέσα μας σφυρίζει...) / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Η νύχτα ο πρόδρομος φιλιών... / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Όλη η ζωή εξατμίστηκε... / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Η σιωπή / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Λεωνόρα / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Μελαγχολία / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Οι λέξεις / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Το τραγούδι / Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)
• Απόγνωση / περιοδικό «σημειώσεις» (2001)
• Το παρελθόν / περιοδικό «σημειώσεις» (2001)

[ Επιστροφή στο ευρετήριο της ανθολογίας «Οι ποιητές της Θεσσαλονίκης τον 20ό αιώνα και ως σήμερα» ]

[wings]

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Πρόδρομου Χ. Μάρκογλου με τίτλο: Σπαράγματα ψυχών και στίχων ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς.

Επειδή το PDF που θα βρείτε στο σύνδεσμο είναι από εξαιρετικά δυσανάγνωστη φωτοτυπία του άρθρου του Πρόδρομου Μάρκογλου, δακτυλογράφησα το κείμενο και σας το παραθέτω. Η ιστορία του ποιητή είναι πραγματικά συγκλονιστική. Ένα μεγάλο ποιητικό ταλέντο της γενιάς του μεσοπολέμου χάθηκε στις αποφράδες μέρες του δεύτερου πολέμου και του ελληνικού εμφύλιου. Και μη σκεφτείτε ότι βγάζω αυθαίρετα συμπεράσματα. Όπως θα διαβάσετε, τα ποιήματα του Άνθου Φιλητά που έχουμε σήμερα στα χέρια μας γράφτηκαν από ένα νεαρό παιδί, μόλις 16 χρονών.

Σπαράγματα ψυχών και στίχων
ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς

του Πρόδρομου Χ. Μάρκογλου

Ο χρόνος φαίνεται πως παίζει άσχημα παιχνίδια σε συγγραφείς και κείμενα, σε πρόσωπα και γραπτά. Τελικά, ο χρόνος είναι με το μέρος των καθαρμάτων. Αυτοί προλαβαίνουν τα έργα τους. Οι ποιητές πάντα χάνουν. Βέβαια δεν χάνονται. Ήταν η Εποχή (πόλεμος, Αντίσταση, Εμφύλιος, προσφυγιά, ψυχρός πόλεμος, μετεμφυλιακά χρόνια) που ρήμαξε και ποιητές και ποιήματα. Απόμειναν από κείνη τη γενιά σπαράγματα ψυχών και στίχων. Όμως, αν εξακολουθεί η εποχή μας, σήμερα, να έχει κάποιο ανθρώπινο πρόσωπο, αυτό οφείλεται, ακόμη, στην παρακαταθήκη που άφησε εκείνη η γενιά. Άνθρωποι που απορρίψανε κάθε τι προσωπικό για χάρη του αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Και φυσικά έχασαν το πολυτιμότερο, τη ζωή τους. Κι όπως λέει ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης, «Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δε ζούνε πια! Αυτοί που θα μιλούσανε πεθάνανε όλοι νέοι». Ήταν το άλας της γης.

Ο Άνθιμος Χατζηανθίμου ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς, δεν πέθανε, επέζησε της Εποχής. Τα ποιήματά του έμειναν για δεκαετίες σε μια παγωμένη έρημο, λησμονημένα κι από τον ίδιο. Η δημιουργική του πνοή χάθηκε στις στέπες του Ουζμπεκιστάν. Γύρισε όμως κοντά μας, επιτυχώς, το 1980, και κάποιοι φανατικοί φίλοι και θαυμαστές της ποίησής του ξανατύπωσαν τα λίγα του ποιήματα, ενάντια στις καταστροφές, για να δοθεί δικαιοσύνη.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: Οι μόνες πληροφορίες που είχαμε για τον Φιλητά ήταν από τον πρόσφατο εκδότη του, Φίλιππο Βλάχο, τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, κάποιες παλιές κριτικές που γράφτηκαν για το πρώτο του βιβλίο, «Σύννεφα», στα 1937, από τον Κλέωνα Παράσχο και τον Γιώργο Μυλωνογιάννη. Ο Άνθος Φιλητάς (ψευδώνυμο του Άνθιμου Χατζηανθίμου) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1920. Το 1936 έγραψε την ποιητική συλλογή «Σύννεφα», που τυπώθηκε το 1937 στην Αθήνα. Είχαν προηγηθεί τα «Θλιμμένα χαμόγελα» το 1934, που όμως σαν πρωτόλεια ο ποιητής αργότερα τ’ αποσιώπησε. Το 1938 δημοσίευσε στο περιοδικό της Θεσσαλονίκης «Μακεδονικές Ημέρες» το ποίημα «Η αποσύνθεση της γαλήνης» και ύστερα τίποτε πια.

Το 1940 ο Μανόλης Αναγνωστάκης τον θυμάται φοιτητή της Νομικής Θεσσαλονίκης κι αργότερα μας πληροφορεί πως στις 25 του Μάρτη του 1943, στην Κατοχή, ήταν αυτός που πετάχθηκε μέσα απ’ το πλήθος που συνάχθηκε για να στεφανώσει την προτομή του ναυάρχου Βότση, μ’ ένα στεφάνι στα χέρια, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Γερμανών, φωνάζοντας ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΑΜ. Κι ύστερα, όπως γράφει ο Φίλιππος Βλάχος, βγαίνει στην παρανομία και πολεμάει με τον ΕΛΑΣ. Στον εμφύλιο πήρε μέρος σαν πολιτικός επίτροπος ταξιαρχίας. Μετά την ήττα βρέθηκε σε αναγκαστική υπερορία στην Τασκένδη. Η ποιητική του εργασία των χρόνων 1937-1943 καταστράφηκε, μια και η μητέρα του είχε κρύψει τα χειρόγραφα, για να τα σώσει, στην καμινάδα του σπιτιού.

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες ήταν λογικό ποιήματα και ποιητής να ξεχασθούν. Αφού τα «Σύννεφα» δεν βρίσκονται σε καμία δημόσια ή ιδιωτική βιβλιοθήκη, παρά ένα μόνο αντίτυπο στα χέρια του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη που τα διέσωσε, ποιήματά του σε καμία ανθολογία, και το όνομα Άνθος Φιλητάς δεν μνημονεύεται σε καμία ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Ακόμη και ο ίδιος ο ποιητής «σκληρά και θεληματικά τα είχε ξεχάσει».

Ο ρέκτης ερευνητής και τυπογράφος Φίλιππος Βλάχος τ’ ανέσυρε από τη λήθη και τα ξανατύπωσε. Το 1984 τα «Σύννεφα» και το 1985, σ’ ένα τομίδιο με τίτλο «Η αποσύνθεση της γαλήνης» το ομώνυμο ποίημα από τις «Μακεδονικές Ημέρες» μαζί με την «Περισυλλογή», δεκατέσσερα ποιήματα, σπαράγματα, όσα σώθηκαν από την εργασία του της περιόδου ’37-’43.

Έχουμε, τώρα, στα χέρια μας τα δύο τομίδια των ποιημάτων, που καλύπτουν την περίοδο 1936-1943, ενός νέου, τότε, ποιητή που με την τρυφερή και αγέρωχη ψυχή του εκφράζει τα νεανικά του αισθήματα με ποιήματα αισθαντικά, τρυφερά, ευαίσθητα, έχοντας μαθητεύσει στις «χαμηλές φωνές» του μεσοπολέμου. Γλώσσα αυθόρμητη με υπερβατικές αποχρώσεις πηγάζει από την νεανική ορμή για έξαρση και καταβύθιση, με στίχους παρατακτικούς, χαλαρούς στη σύνδεσή τους, που ξένιζαν στην εποχή τους. Στην «Περισυλλογή» βλέπουμε πόσο η γλώσσα ωρίμασε, λειάνθηκε, μέστωσε σε λιτότητα η γραφή. Τώρα, με καθυστέρηση, εντάσσονται στο σώμα της λογοτεχνικής Θεσσαλονίκης.

«Η θύμηση∙ η ουσία του χαίρε», όπως λέει κι ο Φιλητάς.

Εφημερίδα Καθημερινή, 13 Οκτωβρίου 1995, ενότητα Βόρεια Ελλάδα, στήλη ΒΙΒΛΙΟ

Ζητώ εκ των προτέρων συγγνώμη από τον ποιητή Πρόδρομο Μάρκογλου για πιθανά λάθη κατά τη μεταφορά του κειμένου του στη σελίδα μας, αλλά δυστυχώς το αντίγραφο που χρησιμοποίησα ως πηγή είναι πολύ κακής ποιότητας.

[banned]

Μπράβο, Βίκυ, για το ενδιαφέρον σου. Άξιζε πραγματικά τον κόπο.

Μίλησα σήμερα με τον Μάρκο Μέσκο για τον Άνθο Φιλητά. Ο Μάρκος τον γνώρισε προς τα τέλη της δεκαετίας του "70 όταν, μετά από πολλές απογοητεύσεις και κλειστές πόρτες, ο Φιλητάς βρήκε εργασία στο τμήμα της δανειστικής βιβλιοθήκης του Βαφοπούλειου. Μου είπε ότι εντυπωσιάστηκε από την προσωπικότητά του και ότι ο Μανόλης Αναγνωστάκης και ο Κλείτος Κύρου τον θεωρούσαν ως «το ιδεώδες του ποιητή».

Αργότερα, η ομιλία του Μέσκου για τον Φιλητά είχε ως τίτλο «To άγραφο ποίημα».

[wings]

Αργότερα, η ομιλία του Μέσκου για τον Φιλητά είχε ως τίτλο «To άγραφο ποίημα». 

Μα, από την πρώτη στιγμή που μου μίλησες για τον Άνθο Φιλητά, διάβασα το κείμενο του Πρόδρομου Μάρκογλου και κατάλαβα ότι είχαμε να κάνουμε με μια κυριολεκτικά σπουδαία προσωπικότητα από κάθε άποψη.

Μήπως μπορεί ο Μάρκος Μέσκος να μας δώσει το κείμενο της ομιλίας του; Θα τον ρωτήσεις, σε παρακαλώ πολύ;

[banned]

Από τα όσα ανέφερε ο Μάρκος στο τηλέφωνο, συμπέρανα ότι στην ομιλία του είπε, λίγο-πολύ, αυτά που λέει και ο Πρόδρομος στο άρθρο του. Ο Άνθος Φιλητάς υπήρξε άξιος θαυμασμού και εκτίμησης από κάθε άποψη. Το έργο του έχει ενταχθεί τώρα στο λογοτεχνικό σώμα της Θεσσαλονίκης. Τι άλλο να προσθέσουμε;

[wings]

Πολύ ωραία. Επομένως, μας καλύπτει πλήρως το κείμενο του Πρόδρομου Μάρκογλου.

Τι άλλο να προσθέσουμε; Μα, φυσικά, ποιήματα του Άνθου Φιλητά. :-)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Άνοιξη

[Ενότητα Περισυλλογή]

Στο χαμομήλι
φύτρωσαν
ρανίδες
αίματος
νωπού.
– Οι παπαρούνες,
που αγαπούσες
τόσο!
Ξανθές
οάσεις,
κόκκινα
αθροίσματα.
Ευλογημένη
η άνοιξη.
Μέστωσε
το φως μας.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Βροχή

[Ενότητα Περισυλλογή]

Μια εξανθηματική
σιωπή
κρατάει
τα μυστικά της
και βρέχει
θρυμματισμένα
φεγγάρια
τη νύχτα,
τη νύχτα
με το μαύρο
αίμα
της αλαζονείας.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Η σιωπή

[Ενότητα Περισυλλογή]

στην Ουρανία

Η σιωπή
μαρμαρωμένη
αναπαύεται,
πέτρα φωσφορίζουσα
στα χάη
της ερημιάς.
Ο αέρας
με πρωτοφανή
ανακούφιση
βυζαίνει
το γάλα της.

Κι ούτε σκέφτεται
αν άλλοι
τη ζητούν.
Κι ούτε σκέφτεται
αν άλλοι
μάχονται γι’ αυτήν
με λάφυρο
την καρδιά τους!

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Η ομίχλη

[Ενότητα Περισυλλογή]

Μέσα μας
σφυρίζει
μια
μεταλλική
ομίχλη,
κρύα,
πυκνή     
σαν αιθάλη,
και δεν μπορούμε
να δούμε,
αν βράδιασε
η αγάπη,
ή αν θα πεθάνει,
ή αν πέτρωσε
ή αν έγινε
αποτεφρωμένη
ρίζα,
πικρή
φασκομηλιά.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Η δροσοσταλίδα

[Ενότητα Περισυλλογή]

Δροσοσταλίδα
στης μνήμης
τη φασκομηλιά
έμεινες,
σκληρή
μες στην εξάτμισή σου,
μικρή μου μαγιοπούλα.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Βρέχει

[Ενότητα Περισυλλογή]

Βρέχει!
Φωνές
αλλοτινές
στη μνήμη
λουλουδίζουν,
αργοπορία
υστερόβουλη
τα βήματα
σημαίνουν,
στο μελιχρό
το σύθαμπο
τα μάτια
φωσφορίζουν
κι οι επιθυμίες
που σέρνονται
στον τοίχο
αργοπληθαίνουν.
Βρέχει !
Σαν τώρα
κάποτε
οι σάρκες μας
φλυαρούσαν,
οι συζητήσεις
μάκραιναν,
οι ελπίδες
φυλλορροούσαν,
ενώ
στο βάθος
φάνταζεν
ο έρωτας
κι η φιλία
μες στην ομίχλη
απίθανα
κι υπνωτισμένα
πλοία.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Το παρελθόν

Συμβιβάστηκε η εσπέρα
με το έπος της χαμένης ηλικίας
όταν,
ο δείχτης του αφηρημένου ρολογιού
άφηνε πίσω του με νευρικότητα μεγάλη
τα όνειρα
που συγκρατούσαν την ισορροπία
του παρελθόντος

που αγάπησες και μίσησες συγχρόνως.

Δημοσιευμένο στο περιοδικό σημειώσεις, τεύχος 55 (Νοέμβριος 2001)

Πηγή: http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/simeioseis/55/7.html

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Η ομίχλη

[Ενότητα Περισυλλογή]

Κι αν
μες στα στάσιμα
νερά
της λίμνης
σάπισε
η σελήνη,
κάτι
θα κράτησεν
 η νιότη μας
στο φευγαλέο
άνθισμά της.
Κάτι απ’ το φως της
θα μιλεί
στην άδεια κάμαρή μας.
Ίσως
ένας
καημός,
μια απουσία
μια τύψη.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Αδιέξοδος

[Ενότητα Περισυλλογή]

Πού
χωρεί
η θλιβερή
συγκίνηση,
πού
συγκινείται
ο θάνατος,
πού
πεθαίνουν
οι νύμφες!
Φύγανε
οι έρωτες
κυνηγημένοι
απ’ τα παιδιά
του χειμώνα,
ερήμωσε
το δάσος
των φλαμουριών.
Τα πουλιά
σκάψανε
τον τάφο τους
στην ατμοσφαίρα,
γυμνώσανε
τα πένθη τους
τα δέντρα
κι εμείς
ακόμα
ελπίζουμε,
ελπίζουμε
χωρίς
ελπίδα.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)