Γιώργος Θέμελης

[banned]

Εξ όσων γνωρίζω, μεταθανάτιες βραβεύσεις δεν υπάρχουν. Πολύ καλά το παρομοίασες, Θωμά, με το Όσκαρ παρηγοριάς. Στην ουσία αυτό είναι κι ας άξιζαν οι ποιητές που αναφέρθηκαν να πάρουν ένα και περισσότερα ετήσια βραβεία.

Πάντως, το θέμα των λογοτεχνικών βραβείων είναι ένα απερίγραπτο μπάχαλο. Μερικοί από τους πιο διαπρεπείς κριτικούς (και μέλη των επιτροπών βραβεύσεως) έχουν πει και γράψει πράγματα για τη διαδικασία απονομής που θα έκαναν και παραβαρδάρια εταίρα να κοκκινίσει. Σε συνέντευξή μου στη εκπομπή της ΤV 100, «Ένα βιβλίο, ένα ταξίδι», πριν δύο χρόνια, εγώ απλώς δήλωσα ότι όσοι παίρνουν κρατικά βραβεία δεν θα έπρεπε να χαίρονται, αλλά να ντρέπονται. Αφορισμός; Αφορισμός. Υπάρχουν εξαιρέσεις; Nαι, υπάρχουν. Η όλη εικόνα όμως είναι αυτή.

[wings]

Ωστόσο, Τόλη, αυτό δεν ακυρώνει την αξία των ποιητών που έχουν βραβευτεί, έτσι; Γιατί η Καρέλλη, ο Αναγνωστάκης, ο Βαρβιτσιώτης χάραξαν, ο καθένας με τον τρόπο του, την πορεία των νεοελληνικών γραμμάτων για πολλές δεκαετίες και το λιγότερο που μπορούσε να κάνει το κράτος για ν' αναγνωρίσει την προσφορά και την αφοσίωσή τους στη λογοτεχνία ήταν να τους απονείμει έστω αυτό το βραβείο.

Ασφαλώς, δεν ακυρώνεται ούτε η αξία όσων δεν προτάθηκαν ποτέ για βράβευση ή τελικά δεν βραβεύτηκαν. Και, για να ξαναγυρίσει η κουβέντα στο σημείο που ξεκίνησε, ο σπουδαίος αυτός ποιητής που λέγεται Γιώργος Θέμελης και τίμησε με την παρουσία του την πόλη μας και τα γράμματα της χώρας για μισό αιώνα ήταν ένα τρανό παράδειγμα μέγιστης λογοτεχνικής αξίας που δεν χρειάζονται τα βραβεία για να την αντιληφθούμε και να την αναγνωρίσουμε.

Το μόνο που μπορώ να υποσχεθώ είναι ότι στη δική μας ανθολογία θα καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκατασταθεί η αδικία (σε όποιο βαθμό μπορούμε εμείς εδώ να επηρεάσουμε πράγματα και καταστάσεις), θα εστιάσουμε πολλές φορές ακόμα στο έργο του και τουλάχιστον τα νεότερα παιδιά θα μπορέσουν να γνωρίσουν σε βάθος την ποίησή του.

[banned]

Mα αυτή ακριβώς είναι η «ελληνική πραγματικότητα». Βραβεύονται άξιοι, βραβεύονται και ανάξιοι, παραγνωρίζονται άξιοι, παραγνωρίζονται και ανάξιοι. Κατά συνέπεια, τα βραβεία είναι αναξιόπιστα και η σύγχυση πλήρης. Ένα γεγονός που γνωρίζει και αναγνωρίζει όλος ο λογοτεχνικός κόσμος, λίγοι όμως έχουν το σθένος να το δηλώσουν. Αυτοί οι λίγοι εξασφαλίζουν τον ισόβιο παραγκωνισμό τους.

Για μένα αυτό έχει μια παράδοξη συνέπεια. Η τέχνη είναι από τη φύση της ανατρεπτική, το κράτος από τη φύση του συντηρητικό. Η μοναδική σχέση που μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το κράτος είναι μια σχέση αμοιβαίας απέχθειας. Το κράτος επιδιώκει να εξαγοράσει τον καλλιτέχνη, να τον εγκαταστήσει στην άνεση του καναπέ, να μετατρέψει το επικίνδυνο αδέσποτο σε διασκεδαστικό οικόσιτο. Συνεπώς, το κράτος δεν απονέμει βραβεία τιμής αλλά βραβεία ξεφτίλας. Το να σε τιμά το κράτος σημαίνει να σε τιμά ο ασφαλίτης της περιοχής σου.

Υ.Γ. Συγχώρεσέ μου αυτό που εγώ ονομάζω ρεαλισμό (ή ακόμη και νομοτέλεια) κι εσύ απαισιοδοξία. Τίποτα δεν μπορούμε εμείς εδώ να επηρεάσουμε και τίποτα να αλλάξουμε. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι το μεράκι μας. Να δείξουμε μιαν ομορφιά, να πούμε μιαν αλήθεια, να ανάψουμε ένα φως. Για όσους θέλουν να δουν και θέλουν να ακούσουν.

[wings]

Υ.Γ. Συγχώρεσέ μου αυτό που εγώ ονομάζω ρεαλισμό (ή ακόμη και νομοτέλεια) κι εσύ απαισιοδοξία. Τίποτα δεν μπορούμε εμείς εδώ να επηρεάσουμε και τίποτα να αλλάξουμε. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι το μεράκι μας. Να δείξουμε μιαν ομορφιά, να πούμε μιαν αλήθεια, να ανάψουμε ένα φως. Για όσους θέλουν να δουν και θέλουν να ακούσουν.

Ωραία, λοιπόν. :-)

Κάνω το μεράκι μας, δείχνω μια ομορφιά, λέω μιαν αλήθεια, ανάβω ένα φως και ΞΑΝΑΛΕΩ για το δούνε όλοι οι τωρινοί και οι μελλοντικοί αναγνώστες της δικιάς μας ανθολογίας (θέλουν δεν θέλουν) ότι το ποίημα Χαλασμένη βρύση του Γιώργου Θέμελη είναι ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα της ελληνικής ποίησης του 20ού αιώνα και απολύτως εφάμιλλο με τα καλύτερα ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Ρίτσου και του Οδυσσέα Ελύτη.

Δεν έχουμε παρά να κάνουμε την ίδια επισήμανση κάθε φορά που θα δημοσιεύεται ένα τόσο καλό ποίημα του «μη βραβευμένου» Γιώργου Θέμελη, αλλά και οποιουδήποτε άλλου σπουδαίου ποιητή είτε κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη είτε απ' οποιαδήποτε άλλη γωνιά της Ελλάδας.

[banned]

Χειροκροτώ τη Βίκυ (για μια φορά ακόμη και ανεξάρτητα από τη γιορτή της που, στο κάτω κάτω, δεν είναι γιορτή δική της αλλά της ποίησης).

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Κυοφορία

[Ενότητα Κάτω απ’ τους αγγέλους]

Δε μιλώ γι’ αυτό που είναι
Μιλώ γι’ αυτό που γίνεται
Για κείνο που έρχεται

Τραγουδώ για να παίρνω ανάσα
Για ν’ ακούω την πολλαπλή φωνή μου

Εξάσκηση πουλιού

Αγαπώ τ’ ανυπόμονα κλειδωμένα χείλη
Τους κύκλους που γράφουν τα ποτάμια
Τους ήχους των πεδιάδων
Κι ένα άγνωστο άρωμα που τρυπάει το γυαλί
Ανοίγοντας ρωγμές απόκρυφες
Με διαστάσεις αθανασίας

Δεν ακούω τα πουλιά να πετούν σ’ έναν άδειο αιώνα

Ένας αιώνας είναι μια άρπα
Κι η ρόδα του ήλιου πάει μπροστά
Ανάμεσα στους αριθμούς και τα όντα

Ακούω μια καινούργια βοή
Στ’ άσπρα κοπάδια των πρόσφατων τάφων

Χίλια λουλούδια κοιμούνται θαμμένα
Κάτω απ’ τα φύλλα του τρυφερού
Τα λουλούδια που ονειρεύομαι

Η φωτιά κηρύχνει την έλευση
Καίοντας σαν καλοκαιρινή πομπή
Μια στοίβα από νεκρούς

Διαβαίνω το κατώφλι της στάχτης
Καλημερίζω τα δέντρα που γέρνουν
Από καρδιές και μητρικά χαμόγελα

Πέρα απ’ το χώμα που διψάει
Κι από τους ελαφρούς ορίζοντες
Τους πόθους που περνούν στις άκρες των φτερών
Η φωνή των πουλιών αλλάζει
Και μιλεί για μυστικούς άσπιλους έρωτες
Για μεγάλες ελπίδες που κρέμονται στον ουρανό
Για κάλυκες γεμάτους αίμα κι ανείπωτες κυοφορίες

*

Αστερωμένη αναμονή
Διάδημα στον κρόταφο της αγωνίας
Νίκη του βάθους από διάσταση κι άπειρο
Δυναστεία της ομορφιάς χέρι μετέωρο
Δέντρο ιδεατό που αναριγεί από χυμό και πόνο
Κύλησε σαν ένα κρατημένο ποτάμι,
Γεωμετρία πολύμορφη, επιθυμία, όνειρο, πράξη
Επάνω σ’ όλους τους κοιμισμένους

Επάνω σ’ όλα τα πράγματα
Που περιμένουν

Από τη συλλογή Άνθρωποι και πουλιά (1947)

[wings]

Κουτί της Πανδώρας : Το αθάνατο '21 και η ευθανασία της Ιστορίας - YouTube

Το αθάνατο ’21 και η ευθανασία της Ιστορίας
(εκπομπή Το κουμπί της Πανδώρας / ΝΕΤ, 24 Μαρτίου 2011)

Γιώργος Θέμελης, Επίλογος (από την «Ωδή για να θυμόμαστε τους ήρωες»)

Πρέπει η γη να χαίρεται, πρέπει να καμαρώνει
Δημοτικό

Επίλογος

Τρία πουλιά λαλούσαν ψηλά στον ουρανό
Δημοτικό

Έρχονται νύχτες,
Που βιάζονται
Να γεννήσουν.

Έρχονται μέρες,
Που θέλουν ν’ αλλάξουν,
Και να φορέσουν
Αιώνες.

Από το ποίημα Ωδή για να θυμόμαστε τους ήρωες (1949)

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Χειμωνιάτικη φωτιά

[Ενότητα Το δίχτυ των ψυχών, II]

Με είχε προφτάσει καταμεσής στο δρόμο
Απ’ τ’ αδειανό μου πίσω σπίτι στ’ άλλο σπίτι,
Η Νύχτα,
Με είχε σκεπάσει το σύθαμπο.

Το ετοιμόρροπο σώμα σαν ένας επερχόμενος σκελετός,
Δέντρο ρικνό απ’ τον άνεμο.

Έπεφτε το αίμα του ήλιου
Έπεφτε, λίμναζε μέσα στη Δύση.

Τα μάτια μάθαιναν τη θάμπωση,
Τα δάχτυλα την παγωμένη αφή.

Και φάνηκε η Αγάπη,
Πρόφτασε πάνω στο σύνορο,
Πρόφτασε, στάθηκε, σταλμένη από μακριά.

Μάζεψε φλόγα κι άναψε μια χειμωνιάτικη φωτιά.

Από τη συγκεντρωτική έκδοση Γ. Θέμελη Ποιήματα II (1970)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=Tyj8nFoWNBM

Μάνος Χατζιδάκις & Βrian Corrigan, Love her
(ερμηνεία: New York Rock & Roll Ensemble / δίσκος: Reflections (1970))

Γιώργος Θέμελης, Αντανάκλαση

[Ενότητα Το δίχτυ των ψυχών II]

Το πρόσωπό μου δεν είναι πια
Μονάχο κι έρημο
Σαν αφημένο στο σκοτάδι.

Το πρόσωπό μου είναι ωραίο.

Γιατί το βλέπεις ωραίο είναι ωραίο
Το πρόσωπό μου,
Γιατί το δείχνει
Ωραίο το πρόσωπό σου, φαίνεται ωραίο.

Γιατί το δέχεται, γιατί το αντανακλά
Το πρόσωπό μου, το πρόσωπό σου.

Από τη συγκεντρωτική έκδοση Γ. Θέμελη Ποιήματα II (1970)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=Wft2uVllefI

Λάκης Παππάς & Δημήτρης Ιατρόπουλος: Μάτια μου, μάτια σκαλιστά
(τραγούδι: Λάκης Παππάς / δίσκο: Πάει κι αυτή η Κυριακή (1990))

Γιώργος Θέμελης, Με βρήκε η νέα ημέρα

[Ενότητα Στα ίχνη των πουλιών]

Με βρήκε η νέα ημέρα
Μες στ’ ουρανού την ξαστεριά
Με τα πολλά παράθυρα

Όμορφος είναι ο κόσμος
Η βρύση του ματιού

Ένα λαμπρό ρουμπίνι
Από ματόκλαδο

Μες στου νερού τη διάφανη ώρα
Με τα κοχύλια και με τ’ άστρα
Ένα γυμνό καθάριο πρόσωπο

Μάτια βαθιά
Σφιγμένα χείλη
Επάνω σ’ ένα στόμα
Που περιμένει

Μες στ’ ουρανού τη διάφανη ώρα

Έσκυψα και κοίταξα
Κι έγινα όλο μάτια

Από τη συλλογή Άνθρωποι και πουλιά (1947)

[wings]

Γιώργος Θέμελης: Δ. Η Μόνα παίζει

[Ενότητα Αθύρματα]

III. Φάτνη

Μέσα μας γίνεται η Γέννηση.
Έξω στέκει το σχήμα της —
Μας φανερώνεται.

Εδώ που στήσαμε τη φάτνη,
Εδώ που κρεμάσανε το άστρο,
Είναι σα μια μεγάλη πέτρα —
Πέτρα υψηλή, μετέωρη.
Ένα πυκνό σημείο αιωνιότητας.

Το Βρέφος, ο Ιωσήφ και η Μαρία,
Τ’ αγαθά ζώα. Οι άγγελοι
Σταματημένοι σε μια πτήση
Ψηλά, στη σιωπή, παίζοντας όργανα.

Άρπα, κορνέτα, βιολί και φυσαρμόνικα.

Ακίνητοι σαν από πορσελάνη,
Με σιωπή απόλυτη, μουσική.

(Η Νύχτα απλώνεται σαν την ηχώ
Αυτής της μουσικής, της σιωπής,
Της μουσικής των Αγγέλων μέσα μας, έξω μας).

Αν στέκουν εδώ, πετούν εκεί,
Στον άλλο χώρο∙ αντλούν
Αίμα σκληρό απ’ το αίμα μας,
Αγάπη απ' την αγάπη μας.

Παίρνουν τα όνειρά μας και τα ψηλώνουν.

Η Μόνα στέκει κοντά τους ακίνητη,
Σαν από πορσελάνη, αγγίζει τα εύθραυστα πόδια τους.

Βλέπει το αόρατο στον μαγικό καθρέφτη του ορατού.

Τι τώρα, τι πάντα.

Ω καθαρότατη ψυχή,
Άμωμη, αμόλυντη, ανυπόκριτη.

Ο χρόνος ανοίγει σαν το φεγγίτη που μας φωτίζει.

Τα παίρνουμε και τα πλαγιάζουμε
Μέσα σ’ ένα κουτί να κοιμηθούν
Πάνω σε χάρτινο άχυρο να μη ραγίσουν.

Από τη συλλογή Η Μόνα παίζει (1961)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=Nl6qKFb4wJ0

Δήμος Μούτσης, Χορός (ορχηστρικό) (δίσκος: Ένα χαμόγελο (1969))

Γιώργος Θέμελης, Οραματίζομαι

[Ενότητα Στα ίχνη των πουλιών]

Οραματίζομαι έναν άλλο ήλιο που θά ’ρθει
Μιαν ατέλειωτη άνοιξη την ειρήνη των κάμπων

Πέτρα την πέτρα καρδιά την καρδιά θα τρυπάει ο άνεμος
Η μουσική που στρώνει στις ακτές της τρικυμίας τη χλώρη
Η μουσική που μιλάει τη γλώσσα των πουλιών επάνω στα δέντρα

Και θα ’χει μέσα η καρδιά μας τόσο φως
Τόση γαλήνη απ’ τ’ ουρανού θα πέφτει τα παράθυρα
Που τα μεγάλα μας φτερά θα μπλέκονται στα πόδια μας

Και τα χαμόγελά μας θα φτερουγίζουν στα ματόκλαδα σαν πεταλούδες

Από τη συλλογή Άνθρωποι και πουλιά (1947)

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Πώς μπορείς

[Ενότητα Στα ίχνη των πουλιών]

Πώς μπορείς να χωρέσεις
Σε μια μηδαμινότητα
Απλώνοντας την ατέλειωτη μοναξιά σου
Μέσα σ’ ένα στήθος
Μια καρδιά
Που πετάει σπίθες

Διψάς, κρυώνεις
Έχεις την πείνα του πόνου
Για να μπορέσεις να θρέψεις
Την οδύνη του εαυτού σου

Δεν μπορώ να σηκώσω καμιά σκιά
Να περπατήσω γυμνός
Ανάμεσα στα φαντάσματα

Είδωλο θαμπό λησμονημένο καράβι
Ξαφνιάζοντας τους ανέμους
Αναζητώ έναν ήλιο
Ένα σβησμένο πρόσωπο
Μέσα σ’ όλες τις νύχτες

Δεν μπορώ να θυμηθώ
Σηκώνοντας την τρομερή σου αγάπη
Σαν ένα ουρανό προγενέστερο
Ανοιγμένο στην άβυσσο
Των πουλιών και της θάλασσας

Σαν τους αγγέλους που συντρίβονται
Απ’ την απέραντη
Λευτεριά

Από τη συλλογή Άνθρωποι και πουλιά (1947)

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Βήματα

[Ενότητα Κάτω απ’ τους αγγέλους]

Μερικά βήματα στην όχθη της θάλασσας
Λίγ’ αστέρια αναμμένα στο μέτωπο
Κι ένα φεγγάρι

Ερειπωμένα ταξίδια
Σκελετωμένα πουλιά
Ανάμεσα στον καθρέφτη και το παράθυρο

Κάτι θυμόμαστε. Κάτι περιμένουμε κοιτάζοντας τους γλάρους.

Τα παιδιά παίζουν. Τα νερά κυλούν. Τ’ άλογα τρέχουν.

*

Αύριο το πρωί θ’ αλλάξει ο καιρός θα φρεσκάρει
Αύριο το πρωί θ’ ανοίξει τον ουρανό ένας άγγελος
Και θα μας πει καλημέρα ξαφνιάζοντας τον ύπνο μας

Η μοναξιά μας θα ξεσκεπάσει το πρόσωπο και θα βάλει λουλούδια
Παντού στις λυπημένες γωνίες και στα σχισμένα χείλη

Οι νεκροί μας θα σηκωθούν μες απ’ τις θήκες τους
Να ξανακάμουν το δρόμο τους κάτ’ απ’ τον άνεμο

Αγαπημένα χέρια ανθισμένα χαμόγελα που έχουν παγώσει.

Από τη συλλογή Άνθρωποι και πουλιά (1947)

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Ιστιοφόρα

Τα καράβια είναι σαν τα θλιμμένα μυστικά.
(Πανιά ριχτά, χείλος στη θάλασσα.)
Σαν τα θλιμμένα μυστικά που λησμονήθηκαν.

Μπορείς να τ’ αγγίξεις, να τ’ αφουγκραστείς.

Κάτι έχουν να πουν, τα καλύπτει, δεν μπορούν.
Σε κοιτάζουν, μάτια μεγάλα, σου χαρίζουν ονόματα:

ΜΑΙΡΗ, ΜΑΡΙΝΑ, ΕΛΠΙΣ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ...

Μπορεί να λάμψουν αμμουδιές, φυσιογνωμίες, ν’ ακουστούν
Φωνές και βόγκοι από ταξίδια που κάναμε.

Να πω τη μαύρη αλήθεια: Δε πάτησα ποτέ
Σε ξύλινο παλιό σκαρί, φοβόμουν τον καιρό,
Φοβόμουν τη σκοτεινή –κάτω μαύρη– ρωγμή.

Από τη συλλογή Συνομιλίες (1953)