Παγκόσμια ημέρα ποίησης 2010 στο Translatum με το «Ηλιοσκόπιο» του Γιώργου Θέμελη

[wings]

Λεξικό της κοινής νεοελληνικής

ηλιοσκόπιο το [ilioskópio] O40 : όργανο που μειώνει την εκτυφλωτική λαμπρότητα του ηλιακού φωτός, όταν πρόκειται να γίνουν παρατηρήσεις.  [λόγ. < γερμ. Helioskop < helio- = ηλιο- + -skop = -σκόπιον (διαφ. το ελνστ. ἡλιοσκόπιος  `φυτό συγγενικό του ηλιοτρόπιου΄)]

Ποίηση: το ηλιοσκόπιό μας όποτε και αν θέλουμε να παρατηρήσουμε τον ψυχικό μας κόσμο.



Γιώργος Θέμελης (1935)

Γιορτάζουμε, λοιπόν, στο Translatum την παγκόσμια ημέρα ποίησης 2010 με το Ηλιοσκόπιο του Γιώργου Θέμελη.

3

Τις λέξεις σου να τις ζυγιάζεις μία μία με το Ζυγό της Ακριβείας τον αλάνθαστο, και με ζύγι το βάρος ψυχής που τες βαραίνει, και τη βοή τού χρόνου.

Οι λέξεις είναι σαν τα κοχύλια στ' ακροθαλάσσι, που τα ξεβράζει η θάλασσα. Και την ακούς ολάκερη τη θάλασσα μες στο καθένα, ακατάπαυστη και μακραντιλαλούσα.
Για τούτο τα λόγια των νεκρών βαραίνουν πιο πολύ απ' των ζωντανών. Τα συμπυκνώνει μέσα η άκρα σιωπή και τα σκληραίνει σαν το διαμάντι.

Ιδές ξανά τον Ερωτόκριτο και τα Δημοτικά Τραγούδια. Και απαραιτήτως τα Κλέφτικα. Ακούγοντ' εκεί λέξεις μεστές μ' όλο το αίμα τους και τη βοή τους:
Ψωμί, Φωτιά, Βουρκωμένα Βουνά, Βουβάλια σφάζονται, Θεριά μαλώνουν, Αχός βαρύς, Φυσέκια, Χιόνια, Βροχές. Και Ξαστεριά και Μπουνάτσα, Καράβια και Χελιδόνια...

Σ' όλο τον κόσμο ξαστεριά, σ' όλο τον κόσμον ήλιος...

Μελέτησε τη γλώσσα των πουλιών.

Είναι χρεία οι Ποιητές ν' ακούν τα ωδικά πουλιά και να μαθαίνουν.

Ποίηση και κελαηδισμός πηγάζουν από το Νόημα (Πνεύμα) και αυτό υπηρετούν.

Έβγαινε λοιπόν όξω εις τον κήπο τα βαθιά χαράματα ή άνοιγε το ανατολικό παράθυρο κι άκου τ' Αηδόνι, το τι λέει και πώς το λέει∙ –όπως τότε:

Αηδονολάλειε στήθος μου, πριν το σπαθί σε σχίση∙

Στην ανάγκη σχίσε το στήθος σου μ' ένα σπαθί, ν' αηδονολαλήσει μες απ' το αίμα σου.

Μείνε σταθερός εις τούτη την υψηλή θέση, και το χέρι σου ας μην τρέμει, να μην τρομάξει μέσα στο αίμα κι αρχίσουν θρήνοι και κοπετοί.

(Πιάσε μια μεγάλη σκούπα και φροκάλισε κάθε γλυκασμό και ακάθαρτο νερούλιασμα. Όξω η bella parola, όξω, στ' απορρίμματα. Cosa μόνο, cosa pura. Και τα δάκρυα στη θάλασσα να πληθαίνει.)

Το Αίμα, τ' Αηδόνι και το Πνεύμα συνταίριαζέ τα. Πηγαίνουν μαζί, χύνονται στο ίδιο ποτάμι.

Περισσότερο Αίμα: περισσότερο Πνεύμα.

Φωνή μου μέσα μου κλειστή, φωνή, μιλιά τ' ανθρώπου!

Πολλή 'ναι μέσα η πίκρα σου, πολλή και βουρκωμένη,
Σύγνεφο μέγα, που βροχή στα σπλάχνα του σηκώνει.

Φωνή μου μέσα, βρύση μου, μιλιά μου στερεμένη!

Εδώ 'ναι χρεία να σηκωθείς ν' ανοίξεις την πληγή σου,
Το κοφτερό ως το κόκαλο βαθιά να πάει μαχαίρι,
Να βγάλει αίμα και νερό, βρύση να ξεκινήσει.

Δίψα 'χε το χρυσόφτερο κι έκρυβε τη φωνή του∙
Μπήκε κι ήπιε στη φλέβα μου και τη λαλιά του βρήκε.

Αίμα μ', αηδόνι μου κρυφό, γλυκιά που 'ν' η φωνή σου!

Κρυφαναβρύζει η θλίψη μου με τον κελαηδισμό μου.

Ποίηση, ηχός ανάκουστος γεμίζει τον αγέρα.

Φύση, μ' ακούς κι αντίλαλους σκορπάς παντού και τρέμεις,
Ωσάν το δένδρο οπού το σειούν να ρίξει τον καρπό του,
Και πέφτει φύλλο στα μαλλιά, και μήλο στην ποδιά σου,
Και τα πουλιά ξεσήκωσαν πυκνό φτερό κι αγέρα.

Ποίηση, γλώσσα της ψυχής κι απόκριση του κόσμου!

Σαστίζουν πάνου οι Άγγελοι, κι οι Ουρανοί σωπαίνουν.

ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ

Το αίμα ανοίγει και λαλεί, σαν το πουλί τ' αηδόνι.

Κρυφαναβρύζει η θλίψη μου, τ' αηδονολάλημά μου.

Ποίηση, φωνή, μελωδικός ηχός και μαγεμένος
Με της Αγάπης τη λαλιά και της Ψυχής παρόμοιος.

Μ' ακούει ο αγέρας, κρέμεται∙ μ' ακούει το φως και στέκει.

Ποίηση, ξεφωνητό πουλιού στη σκοτεινιά τού κόσμου.

Ποίηση, π' ανάβεις και σκορπάς παντού βοή και λάμψη,
σ' γη, σ' ουρανό, στο νύχτωμα, το λαμποκόπημά σου.

Σ' ακούν απάνου οι Άγγελοι και παίρνουν τον αχό σου.

Από τη συλλογή Ηλιοσκόπιο (1971) του Γιώργου Θέμελη

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=-Ox2ITiA9RE

Αίμα κι αηδόνι μου

Ποίηση: Γιώργος Θέμελης
Μουσική & προσαρμογή στίχων: Σταύρος Κουγιουμτζής
Ερμηνεία: Αιμιλία Κουγιουμτζή
Δίσκος: Ηλιοσκόπιο (1973)

Πολλή είναι μέσα η πίκρα μου
πολλή και βουρκωμένη
σύννεφο μέγα που βροχή
να γίνει περιμένει.

Κοιτάζω στον καθρέφτη μου
και βλέπω την πληγή σου
αίμα κι αηδόνι μου κρυφό
γλυκιά που είν' η φωνή σου.

[Πηγή: ιστολόγιο Ελένης Μπέη]

[mavrodon]

Αγαπητή Βίκυ
Θαυμάσιο το ποίημα του Θέμελη και το τραγούδι της κ. Αιμιλίας Κουγιουμτζή. Μόλις επικοινώνησα με την κ. Κουγιουμτζή, την οποία γνώρισα στο αφιέρωμα της Δικηγορικής Κομπανίας στον Σταύρο Κουγιουμτζή, και είπα στην κόρη της να μπεί στο Translatum και μετά στο σύνδεσμο που παραπέμπεις.

[wings]

Καλησπέρα, Θωμά.

Ναι, το τραγούδι και το ποίημα είναι θαυμάσια. Απ' αυτά που μόνο ο Γιώργος Θέμελης κι ο Σταύρος Κουγιουμτζής ήξεραν να γράφουν.

Δράττομαι της ευκαιρίας για να στείλω τα χαιρετίσματά μου στην αγαπημένη μου Αιμιλία Κουγιουμτζή και για να της πω (έστω με καθυστέρηση 37 χρόνων) εκ μέρους όλων μας ένα μεγάλο «ευχαριστώ» για τη σπουδαία ερμηνεία της στο συγκεκριμένο τραγούδι.