στο είπα ή σ' το είπα; → σ' το είπα
Ένα από τα λάθη που έχω βαρεθεί να βλέπω. Γιατί όμως;
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Λέμε «είναι στο σπίτι». Τι είναι αυτό το «στο»; Αν το αναλύσουμε προέρχεται από το «σε το», δηλαδή «εις το» (αγγλικά at). Για να δούμε το παράδειγμα:
—Καλά, πού θες να ξέρω ότι έπρεπε να πάρω την τσάντα μου;
—Σ' το είπα στο σπίτι.Εδώ το «Σ' το» σημαίνει «σου το» και όχι «σε το». Δηλαδή το είπα σε εσένα όταν ήμασταν στο σπίτι. Για φανταστείτε να έγραφα:
—Στο είπα στο σπίτι. (κυριολεκτική μετάφραση: At I told at home)
Ελπίζω η διαφορά στη χρήση να είναι σαφής. Φυσικά αυτό το σφάλμα δεν συμβαίνει μόνο στη φράση «σ' το είπα», απλά τη χρησιμοποίησα ως παράδειγμα.
Στο ή σ΄το;
Πολύ συχνά στον γραπτό λόγο παρατηρείται το εξής λάθος: να συγχέονται οι ομώνυμοι τύποι στο (ν) [σε + το (ν) ] και σ΄ το (σου + το).
Όπως βλέπουμε ο τύπος στο (σε +το) προκύπτει από τον συνδυασμό της πρόθεσης σε η οποία χρησιμοποιείται πιο συχνά από όλες τις προθέσεις με την αιτιατική ή ή γενική του οριστικού άρθρου. Από τον συνδυασμό αυτόν προκύπτουν οι εξής τύποι : αρσενικό ενικού (σε + του) στου, (σε + τον) στον. Αρσενικό πληθυντικού (σε + των) στων, ( σε + τους) στους. Θηλυκό ενικού (σε + της) στης, [σε + τη (ν) ] στη (ν). Θηλυκό πληθυντικού (σε + των) στων, (σε + τις) στις. Ουδέτερο ενικού (σε + του) στου, (σε + το) στο. Ουδέτερο πληθυντικού (σε + των) στων, (σε + τα) στα.
Ο συνδυασμός της πρόθεσης σε με τη γενική και αιτιατική του οριστικού άρθρου επιτελεί διάφορες λειτουργίες σε μια πρόταση. Χρησιμοποιείται έτσι για τη δήλωση του έμμεσου αντικειμένου και έχει επιρρηματική λειτουργία στην περιφέρεια της πρότασης με διάφορες λειτουργίες.
Πιο συγκεκριμένα:
α. Λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο :
Το έδωσα (σε + τη) στη Μαρία.
Παρέδωσα τον φάκελο στον (σε + τον) Νίκο.
β. Χρησιμοποιείται για τη δήλωση του χώρου (στάση):
Είμαι (σε + την) στην κουζίνα.
Κατοικώ (σε + τον) στον Πειραιά.
Πέρσι τέτοια εποχή έμενα στα (σε + τα) Πατήσια.
γ. Χρησιμοποιείται για τη δήλωση κίνησης / προορισμού:
Βγαίνω (σε + τον) στον κήπο.
Πήδηξε / πήδησε (σε + το) στο κρεβάτι.
Πηγαίνει από την Πάτρα (σε + την) στην Αθήνα.
δ. Για τη δήλωση του χρόνου (χρονικό σημείο).
Θα βρεθούμε (σε + τη) στη μία.
Θα φύγουμε (σε + τις) στις δώδεκα.
ε. Για τη δήλωση συμφωνίας:
Παίζεται (σε + τον) στον ίδιο τόνο.
Ο τύπος σ' το (σου + το) προκύπτει από τον συνδυασμό του ασθενούς τύπου του β΄ προσώπου της προσωπικής αντωνυμίας σου, με τον αντίστοιχο ασθενή τύπο ουδέτερου γένους του γ΄ προσώπου της προσωπικής αντωνυμίας, το. Γράφεται με απόστροφο για να δηλώνεται η έκθλιψη που παθαίνει η ασθενής προσωπική αντωνυμία σου σε συνδυασμό με τον αντίστοιχο ασθενή τύπο του γ΄ προσώπου της προσωπικής αντωνυμίας το.
Γράφουμε έτσι:
Σου το είπα κι εχθές, μένω με τους δικούς μου / Σ΄ το (σου + το και όχι στο > σε + το) είπα κι εχθές, μένω με τους δικούς μου.
Θα σου το δανείσω το βιβλίο, αλλά θα ήθελα σε παρακαλώ πολύ να μού το προσέχεις / Θα σ΄ το (σου + το) το βιβλίο, αλλά θα ήθελα σε παρακαλώ πολύ να μού το προσέχεις.
Θύμισέ μου να σου φέρω τις φωτογραφίες σου / Θύμισέ μου να σ΄ τις (σου + τις) φέρω τις φωτογραφίες σου.
Σου τα έλεγα τότε, αλλά δε με άκουγες / Σ΄ τα (σου + τα) ' λεγα τότε, αλλά δε με άκουγες.
Σου το ορκίζομαι δεν το έκανα εγώ / Σ΄ τ΄ ορκίζομαι (σου + το + ορκίζομαι) δεν το έκανα εγώ.
Σου το υπόσχομαι, θα σου το ξεπληρώσω το καλό που μού έκανες / Σ΄ το (σου + το) υπόσχομαι, θα σ΄ το ( σου + το ) ξεπληρώσω το καλό που μού έκανες.
Θα σου τα φέρω αύριο τα λεφτά / Θα σ΄ τα ( σου + τα) φέρω αύριο τα λεφτά.
Σου την είπε άγρια τώρα / Σ΄ την (σου + την) είπε άγρια τώρα.
Σου τους έφερα τους φακέλους εχθές / Σ΄ τους (σου + τους) έφερα τους φακέλους εχθές.
https://www.facebook.com/orthografiakaiorthoepeia/posts/903275909702166/
Η πρόθεση σε (σ’) μπροστά από τα άρθρα που αρχίζουν από ταυ (γενική και αιτιατική): του, της, το(ν), τη(ν), το, των, τις, τα, σχηματίζει τους τύπους: στου, στης, στον, στην, στο, στων, στους, στις, στα, π.χ.: στου σπιτιού μου το μπαλκόνι, στης αυλής το πλακόστρωτο, στον ήλιο του μεσημεριού, στην εκκλησία του χωριού, στο σχολείο της γειτονιάς μου, στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη, στους δασικούς δρόμους, στις χαρές σας, στα αφρισμένα κύματα.
Η αντωνυμία σου γράφεται όμως χωριστά και με έκθλιψη: σ' το δίνω (σου το δίνω)[όχι στο δίνω, όπως είθισται να γράφεται πια, ιδίως στους υπότιτλους των ταινιών], σ' το λέω (σου το λέω), σ' το έστειλα (σου το έστειλα), σ' το έφτιαξα (σου το έφτιαξα), σ' το διάλεξα (σου το διάλεξα) κ.λπ. Συχνά βλέπουμε επίσης να γράφεται το πιο τραγελαφικό «στόπα» αντί του ορθού «σ' τό 'πα».
— Φοίβος Ι. Πιομπίνος