Λεξικό Γεωργίου Κάτου της λαϊκής​ και της περιθωριακής γλώσσας

[wings]

Λεξικό Γεωργίου Κάτου της λαϊκής​ και της περιθωριακής γλώσσας

Ενα έργο κολοσσιαίων διαστάσεων, μοναδικό σε σύλληψη και έκταση, έργο ενός παθιασμένου ανθρώπου που δεν είναι δυστυχώς εν ζωή, είναι πλέον κοινό κτήμα εδώ και λίγες μέρες.

Κάθε λέξη και φράση από το «Λεξικό της Λαϊκής και Περιθωριακής Γλώσσας» του συγγραφέα Γιώργου Κάτου (1943-2007), ο συλλέκτης τους τις έχει πιει, τις έχει καπνίσει, τις έχει γλεντήσει, τις έχει πει, τις έχει ακούσει ή «υποκλέψει» στις συναναστροφές του.

Ο Κάτος έζησε τη ζωή του με ένταση, την έφαγε κυριολεκτικά με το κουτάλι, αλλά ο ίδιος δεν πρόλαβε να χαρεί το έργο στο οποίο αφιέρωσε 45 χρόνια με υπομονή και οργανωμένη καλογερίστικη προσήλωση.

Ανεπιτήδευτα λαϊκός και απροσχημάτιστος διανοούμενος, συγγραφέας, εκδότης και βιβλιοπώλης που σφράγισε μια εποχή είχε τη χαρά να του εμπιστεύονται τα χειρόγραφά τους ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Νίκος Καρούζος στην ιστορική σειρά «τα τραμάκια» αλλά δεν ξιπάστηκε ποτέ.

Δεν έβρισκε εκδότη

Η «Αγία Αλητεία» δεν ήταν μόνο τίτλος βιβλίου του, έρρεε στο αίμα του και τροφοδοτούσε τις πνευματικές του ανησυχίες που ολοκληρώθηκαν στην έμπνευση, τον σχεδιασμό και την ολοκλήρωση ενός λεξικογραφικού σχεδίου το οποίο κανονικά θα σκεφτόταν να φέρουν σε πέρας, τουλάχιστον δύο, τρεις ομάδες φιλολόγων.

Το Λεξικό του το ολοκλήρωσε δέκα χρόνια πριν πεθάνει, αλλά παρά τις προσπάθειές του δεν μπόρεσε λόγω του όγκου να βρει εκδότη, παρά το γεγονός ότι είχε πάρει υποσχέσεις.

Τον θυμάμαι ώς τώρα σε μεταμεσονύχτιες, ελαφριάς μορφής οινοποσίες –γιατί είχαν αρχίσει τα προβλήματα υγείας– να λέει σαν παιδί που κρατά στα χέρια του το κλειδί ανείδωτου θησαυρού: «Τέλειωσα, τέλειωσα, ξαναβλέπω τα τυπογραφικά, κάτι διορθώσεις, λίγες, θα δείτε, θα δείτε…».

Το εμπιστεύτηκε στον φίλο του συγγραφέα Περικλή Σφυρίδη, ο οποίος, αφού έψαξε και δεν βρήκε εκδότη, έκανε την καλύτερη επιλογή παραδίδοντάς το στο Κέντρο για την Ελληνική Γλώσσα (ΚΕΓ), που με τη σειρά του το παρέδωσε σε κοινή θέα και χρήση πριν από λίγες μέρες, ολόκληρο, σε ηλεκτρονική μορφή.

Η έκτασή του είναι γιγαντιαία. Στις δύο χιλιάδες σελίδες, περίπου 50.000 λέξεις και φράσεις, στις 200.000 σημασίες τους και στα 300.000 παραδείγματα, καταγράφεται η λαϊκή γλώσσα και η αργκό των μηχανόβιων, των ναρκωτικών, της φυλακής, του χαρτοπαίγνιου, του ποδοσφαίρου, του αθλητισμού, του στρατού, των ναυτικών, του καφενείου, των εργατών, των νηπίων, των εφημερίδων, της τηλεόρασης, η νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.

Ιδιωματισμοί και νεολογισμοί που ξεκινούν από τις χαρές της ζήσης και φτάνουν μέχρι την ασύδοτη ασέβεια, την προσβολή, την εκτονωτική βωμολοχία.

Οσα ακούγονται στο ραδιόφωνο και την ταβέρνα, τα μπιλιάρδα και τις εφημερίδες, τα κουρεία και τα πορνεία, τα σκυλάδικα και τα γήπεδα.

45 χρόνια σημειώσεις

Ο Κάτος αποδίδει τιμές στους λεξικογράφους που έχουν προηγηθεί και για τη διαδικασία που ακολούθησε σημειώνει ο ίδιος για σαράντα πέντε χρόνια:

«Σημειώνω σε διάφορα χαρτάκια, χαρτοπετσετάκια, σουβέρ, μερικές φορές μέσα στη φούχτα μου, ιδίως όμως στο πίσω μέρος του πακέτου των τσιγάρων μου, κάθε λέξη και φράση που ακούω, τη μελετώ και την αφομοιώνω, για να μην υστερώ έναντι όλων αυτών που είναι κάτοχοι των μυστικών της, γιατί θέλω να τους καταλαβαίνω και να επικοινωνώ μαζί τους».

Ο ίδιος εξηγεί τα περιεχόμενα:

«Στο ανά χείρας λεξικό θα βρείτε λέξεις, ιδίως φράσεις με τις οποίες οι καθημερινοί άνθρωποι εκδηλώνουν τον έρωτά τους, την αγάπη τους, το πάθος τους το μίσος τους, τη χαρά τους, τη λύπη τους, τον πόνο τους, τις αγωνίες τους, τα όνειρά τους, τις προσδοκίες τους, τις απογοητεύσεις τους, τη μεγαλοσύνη τους, τη μικροπρέπειά τους, την ειρωνεία τους, την καρτερικότητά τους, την εκδικητικότητά τους, τη φιλοπατρία τους, τη φιλαργυρία τους, το ψυχικό τους μεγαλείο, λέξεις και φράσεις για το γλέντι, το χορό, τη διασκέδαση, το τραγούδι, τη στέρηση, το μάλωμα, τη συμφιλίωση, την οικογένεια, τη μοναξιά, την απιστία, την προδοσία, τη φιλία, τη ζωή, το θάνατο».

«Σαν το μυρμήγκι»

«Λεξικό της Λαϊκής και Περιθωριακής Γλώσσας»
Μόνο τυχαίο δεν είναι που στην εισαγωγή του ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος πρώτη φορά δεν φείδεται επαίνων:
«Ενα τέτοιο έργο είχαμε να δούμε από την εποχή του Βοσταντζόγλου».

Το λεξικό του Κάτου, σημειώνει:

«... υπερφαλαγγίζει όλα τα σχετικά λεξικά που είχαν εκδοθεί μέχρι τώρα, είναι πιο μεγάλο, πιο αυθεντικό, γιατί ο Κάτος ούτε αντέγραψε (θα έλεγα το αντίθετο: εμπνεύστηκε) ούτε αντιμετώπισε το θέμα του σαν διανοούμενος ή γλωσσολόγος.

Αντίθετα, σαν το μυρμήγκι μάζεψε μία μία τις λέξεις και τις φράσεις, αποθησαυρίζοντας μέρα με τη μέρα ένα πλούσιο υλικό απευθείας από το στόμα του λαού […] δημιούργησε ένα λεξικό με πλατιά βάση, που περιέχει λαϊκές λέξεις και φράσεις, από παλιές συνθηματικές γλώσσες (των χασικλήδων, των βαρυποινιτών, των παπατζήδων, των ναυτικών), λέξεις από ξένες γλώσσες που μπολιάστηκαν από παλιά δική μας εξαιτίας ξενικών κατοχών (φράγκικες, βενετσιάνικες, τούρκικες) ή πολιτιστικών επιδράσεων (γαλλικής, αγγλικής) ή συμβίωσης με βαλκανικούς λαούς (σλάβικες, βλάχικες, αρβανίτικες, γύφτικες) ή δημιουργήθηκαν κατά καιρούς ως νεολογισμοί (ιδίως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο) ή αποτελούν μεταφράσεις από ξένους ιδιωματισμούς (ιδίως αμερικάνικους) που μπήκαν στη γλώσσα μας από τον κινηματογράφο και τις εφημερίδες».

Και ο αείμνηστος καθηγητής Νεοελληνικής Γλώσσας Χρήστος Τσολάκης προσθέτει «εκπληκτικό σε αποθησαύριση σημασιολογικών αποχρώσεων […] διδάσκει σεβασμό στη γλώσσα».

Ο Περικλής Σφυρίδης παρατηρεί πως:

«Ο Κάτος έχει τριπλή στα γράμματα ζωή. Είναι καταξιωμένος πεζογράφος, καταξιωμένος εκδότης και τώρα τον συναντάμε ως σημαντικό λεξικογράφο. Δεν ξέρω ποια από τις τρεις ζωές του είναι η πιο σημαντική ή ποια θεωρεί ο ίδιος πιο αξιόλογη. Ελπίζω και οι τρεις».

Και ο πρόεδρος του ΚΕΓ Ιωάννης Καζάζης σημειώνει πως είναι: «ένας γλωσσικός θησαυρός προσφερόμενος όπως ακριβώς βγήκε από τα σπλάχνα του λαού, ατόφιος, ολάκερος, ανόθευτος, γνήσιος» και κυρίως, όπως τονίζει, «είναι δώρο και για τους μεταφραστές, και θα ευεργετήσει την προβολή και διάδοση της λογοτεχνίας μας».
Η «Αγία Αλητεία» του Γιώργου Κάτου | Η Εφημερίδα των Συντακτών

[spiros]

Πραγματικά εκπληκτικό έργο σε εύρος και βάθος. Ένας από τους μεγαλειώδεις άγνωστους λεξικογράφους που παρήγαγε η Ελλάδα. Σε τέτοιους ανθρώπους όχι μόνο θα έπρεπε να του το εξέδιδαν δημοσία δαπάνη, αλλά να του έστηναν ανδριάντα. Δυστυχώς, οι μεγάλες μορφές της γλώσσας στη χώρα μας αν δεν ακολουθούν το μονοπάτι των δημοσίων σχέσεων ή της ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας δεν έχουν και πολύ μέλλον.

Προστέθηκε στη μονόγλωσση ελληνική αναζήτηση στο Magic Search: multiple dictionary lookup