Από τα συνηθισμένα λάθη μεταφράσεων, από εκείνα που κάνουν τους βιβλιοκριτικούς να τρίβουν τα χέρια τους όταν τα ανακαλύπτουν, είναι τα κακομεταφρασμένα ονόματα. Ρωτούσε, για παράδειγμα, ο Ανδρέας Παππάς στο Βήμα: «Ποιοι είναι ο Πάρτσελ, ο Γκάλεν, ο Ίνγκρες, ο Μόχαμ, ο Άουρικ, ο Πούλεντς, ο Βίλεμ των Πορτοκαλιών, ο στρατηγός Στράικ, ο χρυσοχόος, ο αστυνόμος;» Στο τέλος του κειμένου του έδινε την απάντηση: «ο Πέρσελ, ο Γαληνός, ο Ενγκρ, ο (Σόμερσετ) Μωμ, ο Ζωρζ (Ωρίκ), ο (Φρανσίς) Πουλένκ, ο Γουλιέλμος της Οράγγης, η γενική απεργία, ο (Όλιβερ) Γκόλντσμιθ, ο (Τζων) Κόνσταμπλ».
Πρώτο συμπέρασμα: όπως, για μια άγνωστη λέξη που δεν βγάζει νόημα, θα πρέπει να συμβουλεύεται λεξικό ο μεταφραστής, έτσι και για ένα κύριο όνομα θα πρέπει να συμβουλεύεται κάποια εγκυκλοπαίδεια, κάποιο βοήθημα. Μπορεί κάποια λάθη να είναι εγκληματικά, άλλα λιγότερο ή περισσότερο συγγνωστά, όλα όμως είναι λάθη και η τεμπελιά δεν είναι δικαιολογία.
Πρόσθετο βοήθημα στη διάθεση του μεταφραστή είναι σήμερα το διαδίκτυο, πάντοτε με επιφύλαξη για την αξιοπιστία των πηγών. Ακόμα και οι εγκυκλοπαίδειες δεν είναι όλες / πάντοτε αξιόπιστες. Για να παραφράσω τον Λίνκολν: Μπορείς να εμπιστευτείς για μερικά πράγματα όλες τις εγκυκλοπαίδειες, αλλά δεν μπορείς να εμπιστευτείς όλες τις εγκυκλοπαίδειες για όλα τα πράγματα. Σιγουριά νιώθουμε μόνο όταν έχουμε πολλά ευρήματα σε συνήθως αξιόπιστες πηγές.
Είναι ωστόσο πιθανό να έχουμε διαφορετικά ευρήματα σε εξίσου αξιόπιστες πηγές. Τι θα διαλέξουμε; Εδώ δεν θα κάνω κουβέντα για θέματα ορθογραφίας, αλλά για θέματα φωνητικής απόδοσης, φωνητικής μεταγραφής. Εδώ θα πρέπει να βαρύνουν δύο κριτήρια: ποιος τύπος είναι ο επικρατέστερος σήμερα και ποιος είναι ο ακριβέστερος. Γενικός μπούσουλας δεν υπάρχει.
Άλλοι θα πουν Ντεκάρτ και άλλοι Καρτέσιος. Ο Baldwin ήταν Βαλδουίνος το μεσαίωνα, αλλά έγινε Μπόλντουιν στο Χόλιγουντ. Και τη Στάιν να την πούμε Γκέρτρουντ ή Γερτρούδη; Η Μπακόλ είναι Λόρεν ή Λορίν; Γου- ή Ου- όλα αυτά τα ονόματα από W; Τον ιδρυτή του προσκοπισμού θα τον λέμε Μπάντεν-Πάουελ ή Μπέιντεν-Πάουελ; (Και ποιος πονηρός θα τον πει Μπέιντεν-Πόουελ;) Αν κάποιος δεν σκαμπάζει από μπαλέτο και συμβουλευτεί αγγλικά βοηθήματα, δεν είναι πιθανό να μας σερβίρει ένα Τζορτζ Μπάλαντσιν; (Και για να μην πάρω γκουγκλάδες στο λαιμό μου: Ζορζ Μπαλανσίν τον λέμε εδώ.) Ο Mucha είναι, τελικά,
Μυσά ή Μούχα; Και πώς ήθελε, τέλος πάντων, η Φοντέιν να προφέρουμε το όνομά της; Μάργκοτ, Μαργκότ, Μαργκό ή Μάργκο (απ’ όλα έχει ο γκουγκλομπαξές).
Τα ερωτήματα δεν έχουν τελειωμό.
Στην παλιά εγκυκλοπαίδεια του Δρανδάκη (Μεγάλη Ελληνική) φιλοξενούνται τύποι μεταγραφής που μόνο για αστείο θα χρησιμοποιούσαμε σήμερα: και Βάκων και Βάσιγκτων. Ο Πάπυρος (πιστός, ως προς την ορθογραφία, στην απλοποίηση των διπλών συμφώνων, αλλά όχι των φωνηέντων) λημματογραφεί τον επικρατέστερο τύπο, αλλά δίνει και τη σωστή προφορά σε μια σημείωση. Έτσι μαθαίνουμε ότι ο Πάντσο Βίλλα (Villa) θα έπρεπε να είναι Βίγια. Οι Γκράχαμ είναι τόσο πολλοί που μπορεί να μην προσέξεις την πρώτη σχετική εγγραφή: «Στη θέση αυτή καταχωρίζονται τα αγγλοσαξονικά ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια που η ορθή προφορά τους είναι
Γκρέιαμ».
Θα συνεχίσω άλλη ώρα αυτούς τους προβληματισμούς. Προς το παρόν, θα καταθέσω μια άποψη (θα ακολουθήσουν κι άλλες) που λέει: Συχνά το κοινό μας επιβάλλει να διαλέξουμε το λάθος που έχει επικρατήσει. Αν είναι να αποκαταστήσουμε μια σωστή μεταγραφή, πρέπει να προσέξουμε πολύ πού και πότε θα το κάνουμε. Ανέφερα αλλού την περίπτωση του Γκιούλιβερ. Ενδιαφέρον έχει η πορεία του Hermann Hesse: Έρμανν Έσσε, Χέρμαν Έσσε, Χέρμαν Χέσσε, Χέρμαν Χέσε (και όλο θα μου 'χει διαφύγει κάποιος τύπος). Πραγματικά, χ... μέσα.
[
Επιστροφή στα περιεχόμενα των Γλωσσικών Σημειωμάτων]