Ελένη Μερκενίδου

[wings]

Ελένη Μερκενίδου



Γεννήθηκε το 1955 στη Δράμα. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας και διδάκτορας Φιλοσοφίας του Τμήματος Φιλοσοφίας και παιδαγωγικής του ΑΠΘ. Έχει εργαστεί στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στο ΑΠΘ και στη δραματική σχολή του ΚΘΒΕ. Έχει ασχοληθεί με την έρευνα στην αρχαία ελληνική τραγωδία, τη φιλοσοφία και την παιδαγωγική. Παράλληλα, εξέδωσε ποιητικές συλλογές και έγραψε αρκετά θεατρικά έργα. Ζει στη Θεσσαλονίκη.

Ποιητικές συλλογές
«Λεξικτασία ως βία αίνου», εκδ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη, 1983
«Η νοσταλγία / Μια δροσερή μηχανή των οδυσσέων», εκδ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη, 1985
«Η υποκριτική ανθ’ ων αιρείται», εκδ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη, 1987
«Αντέρως η ερημιά», εκδ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη, 1990
«Αβεσσαλώμ, Τιτάνια, Κόμμοδος, Δαναός, Συλφίδα, Σαούλ», εκδ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη, 1995
«Νύχτες μέσα στη νύχτα», εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2009

Ανθολογημένα ποιήματα:

• Ίρις / Λεξικτασία ως βία αίνου (1983)
• ... Μη μόναν όψιν / Η νοσταλγία, Μια δροσερή μηχανή των οδυσσέων (1985)
• Η νοσταλγία του οδυσσέως / Η νοσταλγία, Μια δροσερή μηχανή των οδυσσέων (1985)
• Θάνατος σαν Θεσσαλονίκη / Η νοσταλγία, Μια δροσερή μηχανή των οδυσσέων (1985)
• Το απόλυτο αργεί... / Αντέρως η ερημιά (1990)
• Το παθιασμένο φιλί μιας φόνιας τελετουργίας... / Αντέρως η ερημιά (1990)
• Αιδοίου αναίδεια / Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)
• Ένα άλλο καλοκαίρι / Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)
• Έρως ενδοκρινής / Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)
• Έρωτας κατά Θαλή / Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)
• Του θέρους τιμωρία φθινόπωρο / Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)

[ Επιστροφή στο ευρετήριο της ανθολογίας «Οι ποιητές της Θεσσαλονίκης τον 20ό αιώνα και ως σήμερα» ]

[wings]

Ελένη Μερκενίδου, Έρωτας κατά Θαλή

Αρχήν δε των στοιχείων το ύδωρ
τον δε κόσμον έμψυχον έφη
και δαιμόνων πλήρη.

Χαμήλωσε και βρέξε με
στο χάος ταξίδεψέ με,
υγρή γεωγραφία μου
κι άστατο πρωτοβρόχι
και δάκρυ δυσανάβατο
της χέρσας ύπαρξής μου.

Ποταγωγό μου σύννεφο,
ρίξε μου μια ψιχάλα
στη φυλλοβόλο αγκαλιά
το νέκταρ των Ολύμπιων
πιδάκων αμβροσία
ωκεανών απόλαυση.

Ερώτων ύδωρ καύχημα
του έαρος ικεσία
στον ήλιο της ανάτασης
να πληρωθεί η κτίσις
στοματουργία ανήλεη
άπταιστων φαλλεγέρσεων.

Έναυσμα της ανάσας μου
υδρόφαντη οπτασία
με βλέμματα καστάλια
ορίζεις μου τη σκέψη
ως ψηλαφών τη μάντιδα
στικτή δαιμόνων πλήρη.

Υγρόπνοη μανόλια μου,
στ’ αμφίβιο πετσί μου
κυμάτισε τα πέταλα
δική σου η παραλία,
δικό μου το εμβάπτισμα
στην εύδροσο Ιωνία.

Από τη συλλογή Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)

[wings]

Ελένη Μερκενίδου, Του θέρους τιμωρία φθινόπωρο

Φιλέρημος δακρυρροώ
κι αν ραπιστώ με κόλαφο τιμής,
καταιγισμό του πάθους σου,
νεαρόν ερώτων άθυρμα γάργαρο
του κορμιού σου, κι αν ραντιστώ τον σίελο
–στον άνυδρο βροχή ουρανών–

έσφαλα στις εκκρίσεις μου
στη ζέση και στην αρμογή μελών
υγρόφιλων κυρτών και κοίλων πόσο
τις δωρεές σπατάλησα αλόγιστα του θέρους
και του θαλλού που άνθισε
ρήμαξα τους καρπούς.

Του δρόμου πτυελοδόχος
ως Βρόμιος ταλαίπωρος σε ύπατη μανία
σε πανδαισία έξαλλη ας κερνώ
φιλώντας και χαϊδεύοντας
την πυρκαγιά των εποχών
στο σώμα σου τ’ αθέριστο
τη φθίση της οπώρας.

Από τη συλλογή Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)

[wings]

Ελένη Μερκενίδου, Αιδοίου αναίδεια

Ολέθριο σχήμα ζοφερό
προτάσσει στον αέρα
να εκτοπιστούν οι άπιστοι.
Διαθέτω σπάνια συλλογή
όψεων και μετώπων
συγκίνησης ορθόδοξης
πυρριχίας, με τον παλμό
του μέλλοντος.

Σφύζω τον πορθητόν σφυγμό
τον θρίαμβο των κνήστρων
κνίζω κνησμό σαν γλυκασμό
στων κνέωρων τη στύση.
Δοκίμασα τις μέρες
κι αλάτισα τις νύχτες.

Μεταμφιέζω τη στιγμή
που λαίμαργα θα τεντωθείς
ν’ αναρριχάται ο στεναγμός
την άνοιξη.

Από τη συλλογή Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)

[wings]

Ελένη Μερκενίδου, Έρως ενδοκρινής

Είσαι
της φύσης η αποσιώπηση
στα σπλάχνα μου,
η υπόσχεση της άμπωτης
στη θάλασσα εντός μου,
στ’ απόγευμα του ασκητή
παράκρουση ενός φαύνου,
στην τραγωδία του πόθου μου
έλεος των αδένων
με βουλιμία εκκρίνοντας
σπονδή ωαρίων, σπέρματος
βίωμα επτά αστέρων,
σε ανδραγαθία ερωτική
αγλάισμα των κόλπων,
πολεμιστές ωοθηκών
σ’ αιχμαλωσία του πάθους.

Των ορμονών σου η έκρηξη
φωτίζει τα όνειρά μου.

Από τη συλλογή Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)

[wings]

Θεσσαλονίκη - Γιάννης Κούτρας - YouTube

Νίκος Καββαδίας & Θάνος Μικρούτσικος, Θεσσαλονίκη
(τραγούδι: Γιάννης Κούτρας / δίσκος: Ο σταυρός του Νότου (1979))

Ελένη Μερκενίδου, Θάνατος σαν Θεσσαλονίκη

Η μούσα κλαίουσα
που πεθαίνει
είναι η ταραχή η βόρεια
που κρύβει
το πρόσωπο με την επίνεια νέα κρήνη στάζοντας

ετοιμοπενθείς της στιγμής ηρεσίδες
να εμπνεύσουν τη γιορτή στο τέλος της ύστερη
η πρόνοια να φαρμακώνει ο βαρδάρης κεραστής
τυπώνοντας ιοβόλα τα σύμβολα όμως μεταλλικά
στα μάτια της εικόνας κάστρα

δυσάλωτα ν’ ατενίσουν
σαν όπερα την επιφανέστερη
πτυχή του θαυμάσιου κήδεται στην εσοχή της ομίχλης στην εγνατία του ενός
καθώς ονείρεται τα τεράστια

νεύματα
παράθυρα
περίεργων κατανυκτικά
περαστικών
που αναγνωρίζουν

Μια σύντονη ακρασία δεν ήταν
παρά η συμφιλίωση∙ στο θάνατο
της αμαζόνας ο άγιος
νικόλαος ορφανός.

Με δύσκτητο
μόνο στα χείλη της κτέρισμα
το τέταρτο της σελήνης
παγκόσμιο αμυντικό
η αχειροποίητος
                    συστέλλεται∙

η αλκυών πνέοντας
τη λοισθία μέσα άρμη
από την ψευδαίσθηση, τη θερμαϊκή
όμορφη μέρα, να μυθεύεται
κάθε ατομική ανέχεια, έριξε
την ποντία πέτρα στον θρύλο της∙

στα φανάρια τυφλά της αριστο-
τέλους μάγια θα λύνουν θα δένουν
τους απλανείς
σκοτεινούς γοητευμένους του παζαριού∙
διαιωνίζοντας την εκφορά

στην πιο έκφυλη πόζα, φιλόζωοι
οι σύντροφοι υπήρξαν μονάχα
για να μεταμορφωθούν
από αντίγονο φως, σαν ανταύγειες
στην ευπρέπεια που μια
κίρκη εσωτερικά
μονολόγησε.

Από τη συλλογή Η νοσταλγία / Μια δροσερή μηχανή των οδυσσέων (19853)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=0RG5cpJHevo

Το καλοκαίρι εκείνο
(μουσική: Χριστίνα Ντουβή, Τώνης Στρατής & Μενέλαος Σπάθης, στίχοι: Νίκος Αντωνίου & Τώνης Στρατής,
τραγούδι: Νίκος Αντωνίου / φεστιβάλ τραγουδιού Θεσσαλονίκης 1968)
 
Ελένη Μερκενίδου, Ένα άλλο καλοκαίρι

Δεν ήμασταν εμείς που λιώσαμε
στο φως δεν ήμασταν εμείς τα μεσημέρια
μαζί δεν περπατήσαμε στα κάστρα
ούτε μας είδαν τα σοκάκια λάμποντας
που μιλήσαμε με μάτια χέρια χείλη
ποτέ δεν είδαμε το ηλιοβασίλεμα
ποτέ δεν σβήσαμε τη νύχτα
πνιγμένη στα όνειρα
με όσα δεν ζήσαμε αγριεμένη
– ή μήπως ζήσαμε.

Δεν ήμασταν εμείς που λιώσαμε
ο ένας μες στον άλλο το καλοκαίρι αυτό
κάνοντας παρουσία την απουσία
πέρασε άδειος ο καιρός χωρίς εμάς.
Μόνο μαζεύαμε στιγμή στιγμή τις ώρες
να φτιάξουμε ένα άλλο καλοκαίρι
πέρα μακριά σ’ έναν άλλο γαλαξία
πέρα απ’ τα χρόνια εσύ κι εγώ
εσύ ακόμα δεκαοκτώ χρονώ
κι εγώ αγιάτρευτα δεκάξι.

Από τη συλλογή Νύχτες μέσα στη νύχτα (2009)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=iGIWFs6Fobw

Nίκος Πορτοκάλογλου, Ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό (δίσκος: Πάμε άλλη μια φορά / Live 01-05 (2005))

Ελένη Μερκενίδου, Άτιτλο (Το απόλυτο αργεί...)

Το απόλυτο αργεί. Η γραμμή που ενώνει τη ζωή μου με τη σύμπτωση δεν υπάρχει. Μόνο μια σχέση κατανόησης προς ό,τι με σκοτώνει. Λ.χ. την ποίηση, που δεν διαστέλλεται προς άλλες ρομάντσες του Ποιώ, πλην της υπέρβασης. Γιατί έχει τόση τέχνη όση κάθε πράξη. Ο ποιητής είναι ο ύψιστος υποκριτής ενός θεού ειδικά επιλεγμένου να κτερίζει το θάνατο με ζωή.

Οι εκδηλώσεις του βίου. Ο καιρός. Η εξουσία, αντίθετα στην ισχύ και την δύναμη. Ένα πλήθος γερασμένων ανθρώπων που βγαίνουν από την εκκλησία. Το προτελευταίο πρωινό. Η ιερότητα που δεν καθιερώνει. Σαν αμέτοχο χειροφίλημα, οι τρόποι που δεν προσδίδουν καμία τροπή. Τρέπω, αποτρέπω, εκτρέπω, παρεκτρέπομαι, ντρέπομαι. Καμία εντροπία. Οι θιασώτες αμετάβλητοι σωρεύονται γύρω από τη θυμέλη. Για την θυσία που δεν θα συμβεί. Πίσω από την υποκριτική της. Ο καιρός μόνον, ως σύμπτωση του απόλυτο με τον χρόνο, θα εξακολουθήσει ν' ανοίγει τους ανθρώπους από κάτω – ένα χυδαίο εσώρουχο έξω απ’ τον έρωτα – και να τους εμβάλλει τη φυσιολογία κάθε συναισθήματος που σίγουρα θα ρευστοποιηθεί. Η σοφία του απόβλητου, η μαγεία του περιττώματος. Ό,τι εντός μου περισωθεί, θα είναι μία κλειστή δυνατότητα: της μητέρας που τήκεται.

[...]

Από τη συλλογή Αντέρως η ερημιά (1990)

[wings]

ο χορός των άστρων - The dance of the stars (lyrics): Πασπαλά - YouTube

Ευανθία Ρεμπρούτσικα & Ελένη Ζιώγα, Ο χορός των άστρων
(τραγούδι: Έλλη Πασπαλά / δίσκος: Ο χορός των άστρων (2007))

Ελένη Μερκενίδου, Ίρις

Τότε που νόστιμοι ζούσαμε
... βουλιαγμένοι σε ποίηση καπηλεία τού καημού
υμνείς την αναίδεια είσαι ένας
θόρυβος καμπυλώνει το σχήμα σου σε πρόσωπο εξαιρετικό
δόκιμος ευαγγελιστής νωθρός γράφεσαι χάδι αφρόντιστο του παδιού πόσο
σβήνεσαι χάδι τραγικό τού ώριμου δεν
έχει στάση στα έκθετα χρώματα τα μάτια των ανθρώπων ουράνιο
τόξο ελάχιστο επιτάσσεις με φιλί πανσέληνο λέξεις στα
χείλη προτάσσεις ιάσιμα λείψανα εκφραστικά είσαι
κερί τυχαίο συντοπίτη περίλυπου απωθημένος λόγος
αλμυρός ύφανε το υγρό σου όνομα να κοπεί
χίμαιρα γκρίζα πάνω σου τρεις ελεύθερες στιγμές.
Είμαστε εγκλωβισμένοι στο δίχως έκφραση στόμα.

Από τη συλλογή Λεξικτασία ως βία αίνου (1983)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=eWUe-iwyB2M

Yanni, Nostalgia (δίσκος: Yanni Live at the Acropolis (1994))

Ελένη Μερκενίδου, Η νοσταλγία του οδυσσέως

Αν η προσαρμογή είναι από τους θεμελιωδέστερους μηχανισμούς άμυνας της ζωικής οικονομίας, στην «Οδύσσεια» παρουσιάζεται η αριστεία της μέσω του οδυσσέως, ενός προσαρμοστικού ατόμου, ο οποίος χρεώνεται από κάποια ποιητική ειμαρμένη την ικανότητα του μηχανάσθαι, την εξοχότατη ορμή της προσαρμογής. Η κυκλωτερής αισθηματικότητα, η κυκλική κίνηση των ερεθισμάτων, φαίνεται να ρυθμίζει τη βιοτική αρμονία αυτού του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η ταλάντωσή του από τη διάσωση της θυμικής ακεραιότητας ως την επιβίωση και του σώματος που αδυνατεί να μεροληπτήσει στις οικουμενικές συντυχίες, αντικατοπτρίζεται στην επιστροφή∙ το οδύσσειον πρότυπο φεύγει διαρκώς ανεπαρκέστατο -γιατί επιβάλλεται- από τη στιγμή του χρόνου και το στίγμα του χώρου, αναπτύσσοντας παράλληλα μιαν αυτοδύναμη ροπή προς το εγκαταλειπόμενο σημείο, για να καταστεί τούτο μοιραία πόλος έλξης νόστου, argumentum ex silentio μιας αναγωγής του πολίτη στον άνθρωπο.

Η επίτευξη του νόστου προεικάζει ένα καθαρτήριο στάδιο, όπως δίκαια κάθε ενέργεια που τείνει στην επιτάχυνση ή επιβράδυνση, στην απορρύθμιση του κύκλου της. Η καθαρτήρια δοκιμασία συνίσταται σε άλγη, φυσικές και υπερφυσικές ασκήσεις, που σκόπιμα άλλοτε επιταχύνουν κι άλλοτε επιβραδύνουν την κίνηση του νοστούντος, αντίρροπα προς τη δάση του, ώστε να αποκαθίσταται η ισορροπία. Η συσσώρευση δυναμικού από τη διαφορά εξωτερικών και εσωτερικών ψυχοπεδίων πιέζει το υποκείμενο του νόστου σαν συναίσθημα, γνωστό με το όνομα «νοσταλγία» και εμφανιζόμενο στην απάτη της διάκρισης του εφικτού από το ανέφικτο∙ προγραμματίστηκε για να παραπληροί το κενό του προσώπου με μορφές αλγητικές [εικαστικά: γκριμάτσες], εξοντώνοντας είτε εξορκίζοντας το πάθος με πάθος. Η αντίδραση στην πραγματική νοσταλγική δράση είναι η φαινομένη νοσταλγία, η οποία συχνά εκδηλώνεται ως δραματοποιητική των αλγών του νόστου: μια μηχανή προσαρμογής του καθαιρομένου οδυσσέως στον εαυτό του.

Είμαι κατώτερος από τις περιστάσεις∙ τότε
ας κλέψω απ’ τη σάρκα μου.

Από τη συλλογή Η νοσταλγία / Μια δροσερή μηχανή των οδυσσέων (1985)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=WDckIPSVEG0

Κική Δημουλά & Σταμάτης Κραουνάκης, Το φιλί
(τραγούδι: Σταμάτης Κραουνάκης / δίσκος: stamdoc14 | η Λειτουργία των Πόλεων (2005))

Ελένη Μερκενίδου, Άτιτλο (Το παθιασμένο φιλί μιας φόνιας τελετουργίας...)

[...]

Το παθιασμένο φιλί μιας φόνιας τελετουργίας, όπου καμιά φυσιολογία δεν έχει σημασία. Τα σαπισμένα στόματα, τα δύσοσμα σάλια, αναδίδουν μονάχα το πάθος της διαιώνισης. Το είδος ανθίσταται μέσα μου, για να περάσει τον αιώνα, ερωτεύεται τον πιθανό του θάνατο. Τον αδιέξοδο. Τον στοιχειωμένο.

Θα κινούμαι μοιραία — ένα περίστροφο κίνημα — στην απόσταση της ύλης μου από το θεό της. Στη θετικότητα της θέωσης, την ερημιά της ερήμωσης νιώθοντας, κρύβομαι εκεί που η νύχτα μαζεύεται στο φεγγάρι της να σε βλάψει. Θίγεται το σκοτάδι — εγώ, για να με νικήσεις και να φυλάγομαι, με την ευθιξία του προσφερόμενου. Ο φόβος του φόβου, σαν όμαιμο νόημα, πλάθει ένα ζώο συντροφικό, εσένα, και το ρίχνει στη σκιά μου.

Διπλώνομαι. Να σ’ αποθηκεύσω. Και γιατί αυτό το ταπεινό μερίδιο πρέπει να σκύψει στην καρδιά. Σα μοναξιά απ’ τη μοναδικότητα — η ελευθερία. Από ελευθερία αφανίστηκε ο λαός μου.

Φίλησέ με σάπια, εδώ που είμαι όλοι μαζί οι κατακτημένοι, στα εύσημα της άλωσης, όλοι μαζί οι ανώφελοι.

[...]

Από τη συλλογή Αντέρως η ερημιά (1990)

[wings]

Mikis Theodorakis, Maria Farantouri ''STIN KALYPSO'' 29 09 2007 - YouTube

Μίκης Θεοδωράκης & Κώστας Καρτελιάς, Στην Καλυψώ
(τραγούδι: Μαρία Φαραντούρη / δίσκος: Οδύσσεια (2007))

Ελένη Μερκενίδου: ... Μη μόναν όψιν

Αν λογαριάσω την ανία
της συμπάθειας, θα αντέξω τον διάκοσμο
του αγελαίου όπως ανεπανόρθωτη ναυσικά καλυψώ λευκοθέα
τηλεκατευθυνόμενες πάνω μου κάνουν φυσική
τη διάκριση του συγκοινωνού
στα μύχια
τον έρωτα όσο μοιράζεται μοίρα σκιά
το star system
ποτέ δεν πρόλαβα να τελειώσω, τη φράση γι’ αυτό, γεννήθηκα
μιας επανάληψης κατάπληκτος μετενσαρκώνοντας
τη διασπορά μου έμφυλη
στα ετερόφυλα ώστε λιγότερο θρασύς στην όψη
νίπτω τη δυσμορφία των άστεων σε λίγο
φύλο πολυδίψιον, αιωρούμαι πριν
απ’ το άλμα άλκιμος αλλάζοντας
συνήθειες, ας δείχνομαι ευχετικός
να έχω μάρτυρες
της επιθυμίας μου
το μαχαίρι
στο κόκαλο.

Από τη συλλογή Η νοσταλγία / Μια δροσερή μηχανή των οδυσσέων (1985)