Γιώργος Θέμελης

[Ion]

Με τον αγαπημένο σου βλέπω ξεκινάς την καινούρια χρονιά. Να δούμε ποιοι συνοδοιπόροι θα σε ακολουθήσουν...

[wings]

Διά ροπάλου όλοι - άμα με το πρώτο λεπτό τού 2009 έχουμε ένα ποίημα του Γιώργου Θέμελη, πού αλλού να πάμε;

[and33]

Σε μια εποχή που μας πνίγουν με τόκους, ομόλογα, επιτόκια, κρίσεις,
ΝΑΙ  θα είμαστε συνοδοιπόροι για εκεί που ανταλλάζεις μια λέξη μ’ ένα χαμόγελο. με μια χειρονομία. Για να ανασάνουμε.

[wings]

Να, επιτέλους, ένας άνθρωπος που τον έπεισα με την πρώτη να συνοδοιπορήσουμε. :-)

Καλή χρονιά, Ανδρέα, με ακόμη περισσότερο Γιώργο Θέμελη και ποιητές της Θεσσαλονίκης και ποιητές της Ελλάδας και ποιητές του κόσμου όλου.

Κι ας μην τσιγκουνευόμαστε πια στις λέξεις, στα ονόματα, στα χαμόγελα, στις χειρονομίες.

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Οι Απόντες

[Ενότητα Έρωτος Εγκώμια]

Δεν είναι ο έρωτας, δεν είναι ο Θεός
Αυτό που μας λείπει∙ εμείς
Λείπουμε και μας λείπει,
Έχουμε φύγει κι είναι απών.

Τον γυρεύουμε τάχα ή μας γυρεύει
Και δε μας βρίσκει; Τον ποθούμε ή μας ποθεί
Και δε μας βλέπει το πρόσωπό του;

Εμείς έχουμε πεθάνει, ο θάνατός μας
Είναι ο μέγας θάνατος, δεν πέθανε ο Θεός.

Εμείς είμαστε οι απόντες απ’ το δείπνο,
Αυτοί που λείπουν και δεν είναι, κλείστηκαν έξω,
Δεν πρόφτασαν να ’ρθουν, τρέχουν στους δρόμους,
Και σκουντουφλούν στη γη, χτυπούν την πόρτα.

Δεν έχουν πρόσωπο, δεν έχουν φως.

Από τη συλλογή Φωτοσκιάσεις (1961)

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Υμέναιος

[Ενότητα Έρωτος Εγκώμια]

Τέλεια, πυκνή, αναπόδραστη μοίρα του έρωτα
Και του θανάτου∙ κατάκτηση πρώτα, ύστερα παραίτηση.
Ανάβαση πρώτα, ύστερα κατάβαση,
Πτώση του σώματος και θλίψη της ψυχής,
Καθώς ανοίγει η μοναξιά και καταπίνει
Ταπεινωμένα κόκαλα και σωριασμένα.

Έρχεται ο έρωτας και μας εμπαίζει,
Ένας θεός ή ένας δαίμονας.
Μας γδύνει χωρίς ντροπή και φόβο.
Μας αφήνει γυμνούς για να κρυώνουμε,
Νηστικούς για να πεινούμε,
Καθώς στην έσχατη κρίση.

Πεινούμε την πείνα του, κρυώνουμε τη γύμνια του.

Έρχεται ο έρωτας και μας αλλάζει.

Σκιές μες στη σκιά,
Σιωπή μέσα στην άλλη σιωπή.

Τα χείλη μας μυρίζουν άνοιξη
Και χωματίλα, τα στήθη μας ώριμο μήλο.

Μέσ’ απ’ τους κήπους των νεκρών έρχεται ο έρωτας.
Τα μέλη μας τρέμουν και τα σπλάχνα.
Έχουν τον πυρετό μιας πυρκαγιάς,
Τρομαγμένα πετάγματα, ζώα που τρέχουν,
Και τον αναπαλμό μιας υψωμένης θάλασσας,
Υπόκωφα κύματα καμπυλωτά
Και το βαθύ νυχτοκολύμπι του ψαριού.

Λαμποκοπούνε τα μαλλιά επάνω στα προσκέφαλα,
Φέγγουν τα χέρια μες στο πάθος της αγάπης,
Δάχτυλα ψάχνοντας τυφλά μέσα στη σάρκα.

Από στήθος σε στήθος φτάνει στις ψυχές
Ο έρωτας, καθώς πάνω σε κλίμακα.

Οι ψυχές δε μπορούν να μιλήσουν.
Δεν έχουν γλώσσα, έχουν σιωπή,
Έκπληξη απόρρητη και θλίψη,
Ανάμνηση και τρόμο του κενού.

Ν’ αντιφεγγίσουν μόνο μπορούν,
Να κινήσουν τα δάχτυλα,
Ν’ ανοιγοκλείσουν τα μάτια και τα χείλη.

Να κοιταχτούν, η μια την άλλη, σαν σε καθρέφτη.

Από τη συλλογή Φωτοσκιάσεις (1961)

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Ars Poetica

1

Αν είναι κάτι το Ποίημα,
Είναι κάτι που δεν πιάνεται,
Όπως το νόμισμα ή το πουλί

Το Ποίημα σε παίρνει,
Δεν το παίρνεις
Μην το παραβιάζεις.

Το Ποίημα είναι σαν την Αγάπη,
Την Αγάπη την αναπάντεχη,
Όταν σου κόβει τη μιλιά,

Σαν την Αγάπη, σαν τη Μουσική

Μια συνοδεία παντοτινή,
Μια λάμψη ακαταθάμπτωτη

Σ’ ακολουθεί παντού το Ποίημα,
Σε σκοπεύει
Μην το παραβιάζεις.

Είναι κατάφωτο το Ποίημα

Αδιάρρηκτο, καθρεφτικό,
Σαν το αγλαό φεγγάρι
Όταν γεμίζει το δίσκο του

Το Ποίημα δεν είναι πράγμα σου,
το πράγμα είσαι συ

Σε βγάζει στο φως,
Σε φανερώνει
Μην το παραβιάζεις.

Από τη συλλογή Ars Poetica (1974)

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Αναζήτηση

[Ενότητα Κινήσεις]

Δεν θ’ ακουστούν τα βήματά μας σε συνάντηση.

Σα να ’χουμε χάσει τον εαυτό μας και τον γυρεύουμε
Σε δρόμους που περάσαμε, σε κατοικίες που διανυκτερεύσαμε.

Σα να γυρίζουμε απ’ έξω κι ανάβουμε το φως
Και μιλούμε, όπως μιλούσαμε, βηματίζουμε,
Ή στεκόμαστε ν’ αφουγκραστούμε κάποιο θόρυβο.

Είμαστε θόρυβοι και θορυβούμε.
Είμαστε μικρά φτερά και χτυπούμε στον άνεμο.

Αγγίζουμε ο ένας τον άλλο και σωπαίνουμε ώρα πολλή
Σκύβοντας μέσα στα πρόσωπά μας να γνωριστούμε.

Η γνωριμία μας είναι μια μυστική υπόθεση που δεν τελειώνει.

Έρχεται σιγά σιγά ο ύπνος και μας τυλίγει.

Τα πρόσωπα που γνωρίσαμε, τα πράγματα που αγγίξαμε,
Φυσιογνωμίες, συναπαντήματα, χαμένες αστραπές,
Η γη που σπιθοβολούσε στην καρδιά μας,
Μπαίνουν μες στη γυμνή ψυχή μας, τη μοιράζονται.

Δεν ξέρω, αν είναι ο άνεμος που σηκώσαμε,
Που τον γεμίσαμε με τη μικρή βοή μας και μας θρηνεί
Στους δρόμους που περάσαμε, στις κατοικίες που διανυκτερεύσαμε.

Δεν ξέρω αν είναι χιόνι που έρχεται να μας σκεπάσει.

(Πού θα βρεθούμε το πρωί, σαν θα σημάνουν οι καμπάνες).

Από τη συλλογή Συνομιλίες (1953)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=9Jgda7s6x2M

Μιχάλης Δέλτα, Μια αγάπη μικρή
(ερμηνεία: Τάνια Τσανακλίδου / δίσκος: Το χρώμα της μέρας (2001))

Γιώργος Θέμελης, Άφησε να κοιτάξω

[Ενότητα Στα ίχνη των πουλιών]

Άφησε να κοιτάξω το πρόσωπό σου
Στην ήρεμη αστροφεγγιά που κοιμούνται οι άνεμοι
Στους βράχους στα νερά στις όχθες που αναπνέουν
Στην ήρεμη αστροφεγγιά περπατεί ένας ήσκιος
Γνώριμος ήσκιος τον βλέπουνε τ’ άστρα μονάχα
Και τα όνειρα που δοκίμασαν ομορφιά και τρόμο
Δεν ακούς τα φτερά που διπλώνουν τη λησμονιά τους
Το κύμα πεθαίνει στα πόδια μας μετρώντας
Τους αιώνες της θάλασσας της καρδιάς μας τους χτύπους
Τα πλοία δεν κινούνται κρεμάστηκαν στο βλέμμα σου
Τα μάτια περιμένουν τον ήλιο σου για ν’ ανοίξουν
Τα δροσερά τους πέταλα από φως και θλίψη
Κυνηγώ τη σκιά σου ανάμεσα στα σχήματα
Αναζητώ το χέρι σου από άστρο σε άστρο
Άφησε να κοιτάξω το πρόσωπό σου
Σαν το φεγγάρι που κοιτάζεται στον ύπνο ενός παιδιού
                                   
*

Εγώ κι εσύ –πολύ μακριά μέσα στη νύχτα–
Σκοτεινοί είμαστε σα δυο παράθυρα της πυκνής βροχής
Εικόνες θαμπές από χλωμούς φεγγίτες και σκοτάδι
Σε ποια γωνιά ποια μάτια θα μας φωτίσουν
Πόσα φεγγάρια θα σταθούν και θα μετρήσουν τη νοσταλγία τους
Στην ασημένια σκόνη που πεθαίνοντας θα τινάξουν οι μνήμες
Δε μας μένει παρά η βοή το ποίημα που μας κράζει
Μέσα στον κίνδυνο που σκορπάει η θάλασσα στην καρδιά των βράχων
Κάτω απ’ τα χέρια που έσμιξαν τη μακρινή τους λάμψη
Κάτω απ’ τα χέρια τα σπαθιά που φυλάγουν το θάνατο

Από τη συλλογή Άνθρωποι και πουλιά (1947)

[wings]

Γιώργος Θέμελης, Γυναικεία ονόματα

[Ενότητα Έρωτος Εγκώμια]

Είναι γυναίκες οι ψυχές, ανοίγουν
Η μια στην άλλη, αναζητούν.
Γυναίκα είναι η γη, πάσχει να είναι ωραία,
Ν’ απαστράπτει σαν σε καθρέφτη.
Γυναίκα είναι η θάλασσα κι η πόρτα,
Δέχεται και κλει, γυναίκα ο τάφος,
Μας σκεπάζει, γυναίκα είναι η νύχτα
Και σκοτεινιάζει, βαραίνει τα κόκαλα.
Γυναίκα η βρύση κι η πλατιά βροχή,
Η στέρηση, η ανάμνηση κι η προσευχή,
Η στάμνα, το σκαμνί, το καράβι,
Το δέντρο, το πουλί τ’ αηδόνι, και το ψάρι.

Από τη συλλογή Φωτοσκιάσεις (1961)

[wings]

«Μ' έκοψαν με χώρισαν στα δύο» (του Νίκου Ορφανίδη*)

Ποιος θυμάται, τώρα, τον τρυφερό ποιητή της Θεσσαλονίκης Γιώργο Θέμελη; Μου 'ρθε, έτσι ξαφνικά, μέσα από εκείνο το εκπληκτικό τραγούδι με τίτλο: «Μ' έκοψαν με χώρισαν στα δύο». Στίχοι: Γιώργος Θέμελης. Μουσική: Σταύρος Κουγιουμτζής. Ερμηνεύει: Γιώργος Νταλάρας. Σε εκείνο τον εκπληκτικό δίσκο «Να 'τανε το Εικοσιένα», του 1969. Έτσι αναγράφεται στο εξώφυλλο. Δεν ξέρω να 'ναι άλλος στιχουργός με το όνομα Γιώργος Θέμελης εκείνα τα χρόνια. Για τον ποιητή, λοιπόν, Γιώργο Θέμελη πρέπει να πρόκειται, που, τον ίδιο περίπου καιρό, ο Σταύρος Κουγιουμτζής (1966) έγραψε μουσική για το θεατρικό του έργο «Ταξίδι», που ανεβάστηκε από τη σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Β. Ελλάδος, λίγο πριν ο συνθέτης μετακομίσει στην Αθήνα. Ύστερα, το ύφος και ο ποιητικός τρόπος στον κόσμο της ποίησης του Γιώργου Θέμελη είναι που μας παραπέμπουν. Με τη διυλισμένη θλίψη. Τον καημό. Την τρυφερότητα. Τον λανθάνοντα ερωτισμό.

Επιστρέφω, έτσι, στον ποιητή Γιώργο Θέμελη, ένα νεωτερικό ποιητή του μεσοπολέμου. Ψηλαφώ την ποίηση, που μας κατέλιπε, μια ποίηση στιβαρή των χαμηλών τόνων, μια ποίηση φωτεινή θα έλεγα, αποκαλυπτική της υπάρξεως. Μια ποίηση του έρωτος αλλά και του θανάτου.

«Είπα ν' αφήσω αυτό το πεθαμένο σπίτι
Να πάω να κατοικήσω επάνω στη θάλασσα
Σκιές το κατοικούν ξεχασμένες φωνές
Εξαρθρωμένες κούκλες ανεβοκατεβαίνουν τις σκάλες

Το παράθυρο γέρνει γυμνό μέσα στη νύχτα
Όλα τα τζάμια έχουν πέσει
Κομμάτια από γυαλί πάνω στη σκόνη

Και μένω κι αγωνίζομαι να βρω τη σκιά μου
Ίχνος από παλιό λησμονημένον ήλιο»

Αυτά, από το πρώτο κιόλας εκείνο ποίημα της πρώτης του συλλογής «Γυμνό Παράθυρο», του 1945. Χωρίς τίτλο. Γιατί προφανώς λανθάνει στο ποίημα, ως τίτλος, ο τίτλος της συλλογής: «Γυμνό Παράθυρο».

Μέρες που 'ναι, τώρα, σκέφτομαι τα πεθαμένα μας σπίτια, που τα ισοπέδωσαν οι κατακτητές. Σκέφτομαι, ακόμα, πόσο μοιρασμένη είναι η ζωή μας, ανάμεσα στα σπαράγματα που στοιβάσαμε χρόνια εντός μας. Έτσι ερωτικά προσλαμβάνουμε, Αύγουστος που είναι, και τη ζωή και τη μνήμη και την ιστορία μας. Έτσι τρυφερά, αλλά και θλιβερά και με παράπονο, ψηλαφούμε τη μοιρασμένη πια ζωή μας, μαζί με τη μοιρασμένη μας πατρίδα και τη μοιρασμένη ή σπαραγμένη μας μνήμη. Χρόνια τώρα.

Γυρίζω, έτσι, αναπάντεχα, σ’ εκείνο το εκπληκτικό τραγούδι «Μ' έκοψαν με χώρισαν στα δύο», σαράντα τόσα χρόνια μετά, και ψηλαφώ την ποιητική απαλότητα του Γιώργου Θέμελη, ενός ποιητή των ήπιων και χαμηλών τόνων, που καταθέτει τρυφερά το βίωμα της απουσίας και της θλίψης και του καημού. Κι ακόμα στέκομαι, καθώς γυρίζω και επιστρέφω, ξανά και ξανά, σ' εκείνα τα χρόνια, στον μοναδικά ποιοτικό, μαγικό, μουσικό τρόπο του Σταύρου Κουγιουμτζή, με τα διαχρονικά εκείνα τραγούδια, που μας κατέλιπε.

Γυρίζω, λοιπόν, σ’ εκείνους τους εκπληκτικούς στίχους του ποιητή Γιώργου Θέμελη, όπως τους βρίσκουμε στο τραγούδι του Κουγιουμτζή «M' έκοψαν με χώρισαν στα δύο»:

https://www.youtube.com/watch?v=iCaeOUEHugs

«Μ' έκοψαν με χώρισαν στα δύο
τη μια πλευρά μου τη μια φτερούγα μου
και είμαι μια στάλα αίμα στα χείλη σου
ένας αγέρας στα δάχτυλά σου

Δεν μπορώ να ζήσω ή να πεθάνω
Μισό κορμί μισοκομμένο όνειρο

Μ' έκοψαν και μ' άφησαν να ζω
με την πληγή μου με την αγάπη μου
κι είμαι μια πίκρα μέσα στα μάτια σου
ένας αγέρας μες στα μαλλιά σου

Δεν μπορώ να ζήσω ή να πεθάνω
μισό κορμί μισοκομμένο όνειρο

Τι να προσθέσουμε σ' αυτόν το διάχυτο ποιητικό καημό, σ' αυτό το ελεγείο; Είναι εδώ μια υπόγεια θλίψη, που διαπερνά τα τοπία μας. Που διαπερνά την ψυχή μας. Διακριτικά. Υπόγεια. Τρυφερά. Απαλά. Για να ολοκληρωθεί αυτός ο καημός με το επαναλαμβανόμενο δίστιχο:

«Δεν μπορώ να ζήσω ή να πεθάνω
μισό κορμί μισοκομμένο όνειρο»

Έτσι κι εμείς, χρόνια τώρα, παραπαίουμε ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο. Ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο, ανάπηροι, ζήσαμε όλα χρόνια μας, ύστερα από την εισβολή και κατοχή της πατρίδος μας. Κι άς μην το ομολογούμε. Κι ας υποκρινόμαστε, πίσω από το διάχυτο ευδαιμονισμό, που μας περιβάλλει κι εντός του οποίου, πολλές φορές, ασφυκτιούμε. Έτσι, με αυτόν τον καημό, φεύγουν οι γονείς μας. Οι γέροντες της παλιάς μας γειτονιάς. Οι φίλοι μας. Έτσι απομένουμε μόνοι, ψηλαφώντας τα σπαράγματα του βίου μας, εξόριστοι, εδώ στο άκρο του Ελληνισμού. Με «μισό το κορμί και μισοκομμένο το όνειρο».

* Μέλος της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, τέως Διευθυντής του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Πηγή: http://www.sigmalive.com/simerini/analiseis/other/181399

[wings]

Ας με συγχωρήσει ο κ. Νίκος Ορφανίδης, αλλά θα πρέπει να κάνω τρεις διορθώσεις στο κείμενό του και μια απαραίτητη προσθήκη.

Ασφαλώς ο στιχουργός είναι ο ποιητής Γιώργος Θέμελης που ναι μεν περιλαμβάνεται στους ποιητές τής Θεσσαλονίκης αφού στην πόλη μας έζησε και εδώ έγραψε και εξέδωσε τις ποιητικές του συλλογές, αλλά είναι Σάμιος.

Ο τίτλος τού τραγουδιού τού Σταύρου Κουγιουμτζή καθώς και ο πρώτος στίχος του είναι «Μ' έκοψαν, με χώρισαν στα δυο» (δεν τονίζει το αριθμητικό στην πρώτη συλλαβή ούτε ο ποιητής ούτε ο Γιώργος Νταλάρας) και ο τελευταίος στίχος τού τραγουδιού είναι «μισό κορμί, μισό κομμένο όνειρο». Έτσι ακριβώς έγραψε τους στίχους ο Γιώργος Θέμελης και δεν τους πείραξε καθόλου κατά τη μελοποίηση αποσπάσματος του ποιήματός του από τον φίλο του Σταύρο Κουγιουμτζή.

Ο δίσκος «Νάτανε το 21» κυκλοφόρησε το 1970.

Προσθέτω ότι το μελοποιημένο απόσπασμα είναι από το ποίημα «Το εγώ - το εσύ» και ανήκει στη συλλογή «Το δίχτυ των ψυχών» (1965).

Παρά τις αναγκαίες επισημάνσεις, οφείλω να πω ότι χαίρομαι που επιτέλους κάποιος θυμήθηκε τον Γιώργο Θέμελη, που είναι μια από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες των γραμμάτων όχι μόνο της Θεσσαλονίκης, αλλά της χώρας μας.

Βίκυ Παπαπροδρόμου

[wings]

Γιάννης Σταύρου: Τιρκουάζ (λάδι σε καμβά)
Πηγή: http://zografiki-yannisstavrou.blogspot.com/

Γιώργος Θέμελης, Θεσσαλονίκη

[Ενότητα Συμπτώσεις]

Ι. Τοπίο

Πολιτεία καταχωμένη σε συσσωρεύσεις,
Πολιτεία διάφωτη σα μες στη νύχτα,
Μεταφυσική, ανυπόστατη, αμφιβολία.

Μες στην αφή, στα πράγματα, είν’ ένας ουρανός.

Μες στην υπόσχεση, στα όνειρα, είν’ ένας δεύτερος.

Ο άλλος μυστικός, απρόσιτος, σαν τους Αγίους.

Μπορούμε να τον υποκαταστήσουμε
Με κείνο το γαλάζιο στις παλιές εικόνες,
Ή μ’ ένα σύμβολο διαστατό – ένα πρόσωπο,
Μονάχο, ανακλώμενο σ’ ερήμους από φως.

Οι άνθρωποι βλέπουν μέσα τους.

Οι γυναίκες περνούν κι αφήνουν,
Σα να ’σαι η εμπιστευτική τους διαμονή,
Κάτι σα φέγγος μελιχρό, που σε διαπερνά,
Σε συνοδεύει στις περιπλανήσεις σου, χαμηλωμένος φωτισμός.

Εδώ μπορεί να υπάρχεις και να μην υπάρχεις.
Να σβήνεις και να χάνεσαι.
Να περπατείς και να βουλιάζεις.

Μπορείς να λάμπεις, να προσεύχεσαι, ή ν’ αντηχείς σαν τις καμπάνες.

Από τη συλλογή Συνομιλίες (1953)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=EyRsXI4llfo

Γιώργος Ανδρέου, Το τραγούδι του Ανδρέα
(τραγούδι: Τάνια Τσανακλίδου / δίσκος: Τραγούδια του παράξενου κόσμου (1995))

Γιώργος Θέμελης, Μαθητεία

[Ενότητα Το δίχτυ των ψυχών II]

Μαθαίνεται η Αγάπη,
Μαθαίνεται από μέσα, αποστηθίζεται.

Όπως η θλίψη, όπως η έκσταση.

Τ’ άφωνα ψάρια δεν πηγαίνουν
Σχολείο να μάθουν τη σιωπή,
Την εκθαμβωτική θαλάσσια αγάπη
Μες σε βαθιά κρησφύγετα.

Τα ερωτικά πουλιά δε μελετούν
Μαθήματα αγάπης∙ δε γράφουν
Τις τέσσερις πράξεις της
Στις πλάκες τους οι πεταλούδες.

Ίσως μονάχα οι Άγγελοι να μαθαίνουν
Λέξεις, ονόματα, κομμένες συλλαβές,
Συλλαβίζοντας τον έρωτα μες στην ουράνιαν ερημία.

Ίσως να ξέρουν καλά τη σιωπή της Αγάπης,
Τη γλώσσα της σιωπής, τον ανεκλάλητον έρωτα των πραγμάτων.

Αυτή τη γλώσσα, αυτή τη Μουσική,
Αυτή μαθαίνουν τα δάχτυλά μου.

Τα δάχτυλά μου, τα χείλη μου, τα έκπληχτα μάτια.

Από τη συγκεντρωτική έκδοση Γ. Θέμελη Ποιήματα II (1970)

[wings]

Παγκόσμια ημέρα της ποίησης (21 Μαρτίου 2008) – το Translatum τιμά τον Γιώργο Θέμελη
Παγκόσμια ημέρα ποίησης 2010 στο Translatum με το «Ηλιοσκόπιο» του Γιώργου Θέμελη