Σταύρος Ζαφειρίου, Ἐν ἀρχῇ
Όπου το περίφημο σπήλαιο-φυλακή του μύθου καταρρέει και στα ερείπιά του αναγνωρίζεται η σχέση του (sic) με τον κήπο-φυλακή της Δημιουργίας. — Πώς ο άνθρωπος, χωρίς πια τα δεσμά των ψευδαισθήσεών του, αφήνεται στον αληθινό κόσμο.
[...] ἰδὲ γὰρ ἀνθώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδη, ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον, ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν [...]
Πλάτωνος, Πολιτεία, Βιβλίο Ζ', 514a,b
Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς παράδεισον ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολὰς καὶ ἔθετο ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασ. καὶ ἐξανέτειλεν ὁ Θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς πᾶν ξύλον ὡραῖον εἰς ὅρασιν καὶ καλὸν εἰς βρῶσιν καὶ τὸ ξύλον τῆς ζωῆς ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου καὶ τὸ ξύλον εἰδέναι γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ.
Γένεσις, Κεφάλαιο Β, 8
«Τι είναι ο λόγος; Τι μη λόγος;
Ποιος η αρχή και τι ανάμεσά τους;»
(Παλιά απορία2, που χτίστηκαν επάνω της καριέρες,
που έχτισε την καριέρα της στα πάθη του ερωτηματικού.)
Ζεστό πρωί κι ακούγοντας Coltrane,
οξύφωνη ρητορική ενώ η ανάσα
δένεται στον κρότο της σπηλιάς που καταρρέει
– «εδώ είναι», είπε, «η κατάσταση των φυσικών πραγμάτων,
στα ερείπια ξεχώνοντας οι ανασκαφές τους μύθους,
ιδέες που αλώθηκαν απ’ τις κερκόπορτές τους.
Κι εδώ, στην κακοτράχαλη έξοδο απ’ τις αντανακλάσεις,
τα κλάσματα του αχώρητου στις ομοιότητές του,
για να χωρά στον πειραγμένο αυτόν μηχανισμό
που είναι ο Λόγος».
Ἐστὶ ἐκ τοῦ ἦν στο τίποτε,
σαν ύμνος περιούσιος που ήρθε να εξαγγείλει
το υπερούσιο εαυτό,
προτάσσοντας λατρευτικά την κυριότητά του.
Ἦν ἐκ τοῦ ἐστί∙
όμως κι αλλιώς να έχει ερμηνευτεί,
μέχρι το τέλος του θ’ ακούγεται σαν λόγος,
το θάμβος προσποιούμενος
τέχνης κενόδοξης κάθε στιγμή που αρχίζει
ξανά, και πάλι αστόχαστη σαν νεαρή αχτίδα
μέσα στην ίδια εικόνα ιδωμένη
– ρίγος του ειδώλου, σχήματος
στιλβωμένου από το φως,
καθρεφτισμένου στην ειρκτή της αυτοθέασής του∙
ειρκτή της γένεσης,
τίμημα της εκπόρευσης
σ’ αυτή τη σχέση μεταξύ αρχής και όντος,
ανάμεσα στο δέντρο που πλανεύει
και στον σταυρό που μέλλεται ο κορμός του.
Σ’ αυτό το σπήλαιο,
κατοικημένο απ’ τη συνήθεια των δεσμών,
σκηνή της έξωσης και απόλυση μιας φύσης,
τροφή για το αρπακτικό του πλάσματός της.
1. Πρβλ. και με Ευρυπίδου, Ελένη (στ. 1137): ὅ τι θεὸς ἢ μὴ θεὸς ἢ τὸ μέσον;
Motti στην αρχή του βιβλίου:
ὅλως τε τὸ τῶν ὄντων ζητεῖν στοιχεῖα μὴ διελόντας, πολλαχῶς λεγομένων, ἀδύνατον εὑρεῖν, ἄλλως τε καὶ τοῦτον τὸν τρόπον ζητοῦντας ἐξ οἵων ἐστὶ στοιχείων, ἐκ τίνων γὰρ τὸ ποιεῖν ἢ πάσχειν ἢ τὸ εὐθύ, οὐκ ἔστι δήπου λαβεῖν ἀλλ’ εἴπερ, τῶν οὐσιῶν μόνον ἐνδέχεται∙ ὥστε τὸ τῶν ὄντων ἁπάντων τὰ στοιχεῖα ἢ ζητεῖν ἢ οἴεσθαι ἔχειν οὐκ ἀληθές. πῶς δ’ ἄν τις καὶ μάθοι τὰ τῶν πάντων στοιχεῖα;
Αριστοτέλους, Μετά τα φυσικά, Α, 992b
Ταῦτα τοίνυν καὶ τὰ τοιαῦτα τοῖς ἐν τῷ σώματι ζῶσιν ὁ νοῦς διαλέγεται μονονουχὶ φωνὴν ἀφιεὶς ὅτι «Ὦ ἄνθρωποι, οὔτε ἐν οἷς ἐστε ἀκριβῶς οἴδατε, καὶ εἰς ὅτι μεταχωρήσετε οὔτω ἐπίστασθε. τὸ μὲν γὰρ παρὸν οἷον τῇ φύσει ἐστίν, οὔπω ἐξευρεῖν ὁ λόγος δεδύνηται, ἀλλὰ πρὸς μόνην τὴν τοῦ ζῆν συνήθειαν βλέπει μὴ δυνάμενος γνῶναι, τίς ἡ τοῦ σώματος φύσις τίς ἡ τῶν αἰσθήσεων δύναμις [...]
Γρηγορίου, Επισκόπου Νύσσης, Λόγος εις τους κοιμηθέντας [44]
Everything is what it is, and not another thing.1
Bishop Joseph Butler (1692-1752)
1. Τη φράση αυτή του Επισκόπου Joseph Batler σκεφτόταν να χρησιμοποιήσει, σύμφωνα με τον βιογράφο του Ray Monk, ο Wittgenstein ως motto στις Φιλοσοφικές Έρευνες. Εννοείται πως η χρήση της εδώ αποβλέπει μόνον σε εξυπηρέτηση δικών μου σκοπιμοτήτων.
Από το ποιητικό βιβλίο Τα φυσικά πράγματα (2019)
