Μανόλης Ξεξάκης

[wings]

Edith Piaf - Autumn Leaves (Les Feuilles Mortes) - YouTube

Jacques Prévert & Joseph Kosma, Les feuilles mortes (by Edith Piaf, 1950)

Μανόλης Ξεξάκης, Κορδόνι πρώτο: Αινίγματα και φύλλα

[Ενότητα Κορδόνια]

Φύλλα παράκτια πεσμένα
στους δρόμους της Θεσσαλονίκης.

Οπτασίες του πράσινου σήμερα,
πρώην φύλακες της δροσιάς,
απίστευτοι ηλιοσυλλέκτες,

παιδιά των μεγάλων ανεμοδεικτών
που βυθίζονται στην πλακόστρωτη
κρύα γη των πεζοδρομίων,

εκτοξεύοντας προς τον ουρανό
το αιωρούμενο λοφίο.

Φύλλα των δέντρων
που σαπίζετε το φθινόπωρο,
ντυμένα εξαίσια θεραπευτικά χρώματα
από το φαρμακείο της φύσης!

Καμένο κίτρινο, σχεδόν περγαμοντί,
μια υποψία πιο κοντά στην ξανθοφύλλη.

το κόκκινο που έρχεται από καφέ βαθύ
και βρέχεται στο βάραθρο του μαύρου,

αυτό το βαθυπράσινο με τους χαλκούς
που ακουμπά την ορυκτή κιννάβαρη –

Φύλλα νεκρά και άταφα
στα μαντεμένια χαρακώματα της πόλης!

Φύλλα βαλβίδες της καρδιάς των υπονόμων
σαρωμένα από τον άνεμο πάνω στις σχάρες,

μακριά από τον περίτεχνο τάπητα
της υπαίθρου που θα ανακατέψει
το αλέτρι του γεωργού.

Φύλλα άστεγα
που σας έχει αξιωματίσει
η θρηνώδης μεταλλική σιωπή
της τσιμεντένιας πόλης,

διωγμένα από κορμούς ερημόφιλους
που αποφάσισαν γυμνοί το χειμώνα!

Φύλλα δαρμένα απ’ το φραγγέλιο
του γυμνού καιρού που σαλπίζει επίθεση,

θα μπορούσατε,

αν ήσασταν στην ερημία της εξοχής,
να κρυφτείτε βαθιά στο χώμα,

μέσα στην υγρή τεφροδόχο του χειμώνα
να γίνετε ουσίες της γης∙

εκτεθειμένα εδώ, στην άσφαλτο
δεν είστε χρήσιμα σε κανέναν.

Φύλλα, σήμερα το πρωί στάθηκα
κάτω από ένα δέντρο-μητέρα
και κοίταξα ψηλά.

Είδα ένα βαθιά μαραμένο, αραιό,
χρυσό ημισφαίριο φωτός
που το τρυπούσαν τ’ αδέλφια σας
καθώς έπεφταν ατέλειωτα.

Μ’ έλουσε ένας τρυφερός,
αβαρής, χρωματικός αφρός
και μπήκα για λίγο κι εγώ
στην περιδίνηση της πτώσης.

Στη ρίζα του δέντρου
ένας αναδευτήρας άνεμος
σέρνονταν χαμηλά.

Σας υποδέχονταν πάνω στις πλάκες
και στα ρείθρα και σας στοίχιζε
στις κοιλότητες του οδοστρώματος.

Άνεμος βοηθητικός, φτιαγμένος
από δυνάμεις που θέλουν
να μην ξεχάσετε τη φιλία
των καλοκαιρινών ημερών.

Φύλλα, πέφτετε, δεν είστε πια ζωή
και ο άνεμος σας προσφέρει
τους τελευταίους ασπασμούς
με την αναπνοή πάνω σ’ αυτό
το γαλάζιο πλανήτη.

Φύλλα των δέντρων της Θεσσαλονίκης
και όσων άλλων δέντρων
αρχίζει κάποτε η ετήσια φυλλορροή,

κορίτσια τρυφερά και ευφρόσυνα
με τη λαμπρή χρυσόσκονη της εφηβείας,

που την οξειδώνει ταχύτατα ο χρόνος
και την αποθέτει στις καλύτερες θέσεις
του μουσείου της μνήμης!

Φύλλα, είναι ήδη αργά∙ πρέπει
να πάω στην καθημερινή εργασία μου,

να μετακινηθώ από αυτό
το πλέγμα των σκέψεων,

από τη σιωπή που βαλσαμώνει τις ψυχές σας.

Να φύγει από τα μάτια μου η οδυνηρή
πολύχρωμη λάμψη της πτώσης.

Κλαδιά ρέουν πεισματικά προς το έδαφος.

Γυμνά κλαδιά, ασπρισμένα, κόκαλα
που τα γλέντησε καιρό η έρημος.

Πουθενά τώρα ο άρχοντας χρόνος...

Όλα πνίγονται στο αδέσποτο χρωματικό χιόνι

και σε ήχους χρυσών μηδενικών

που μετράει αιώνια ο φιλάργυρος άνθρωπος.

Φύλλα, φεύγω αλλού.

Ο ορίζοντας με βαρύ σκονισμένο λευκό
ακουμπά σε μακρινά κεντήματα-όχθες

που βυθίζονται στο πέταλο
του Θερμαϊκού κόλπου.

Εκεί πλέει το αιωρούμενο νερό στο νερό,
η βλάστηση των εκβολών του Αξιού
γράφει με αραιό μαύρο.

Μπροστά μου η θάλασσα της Θεσσαλονίκης γαλήνια,

δυνατή σαν στερεό, απέραντο κέλυφος,

σκεπάζει τη φλόγα στα έγκατα της γης.

Πνίγει τους ήχους του πέτρινου τρόμου
στο ρήγμα της σερβομακεδονικής ζώνης...

Φύλλα, εσείς φύλλα των άλλων δέντρων
έξω από το παράθυρό μου,

σήμερα 11 Δεκεμβρίου πέσατε όλα.

Έτσι μπορώ να δω τη θάλασσα
που το χειμώνα έρπει πάνω της
παράξενη, λευκή ομίχλη ατμού.

Κάθε πρωί στα χρόνια που έρχονται
θα την ατενίζω από το δρύφρακτο
των έρημων κινούμενων βλαστών.

Μετά, μαζί με τα παιδιά κι εγώ,
συνταξιούχος πια, μα πάντα μαθητής,
θα φεύγουμε για το σχολείο των ελπίδων,

υψώνοντας τις τσάντες με τα νέα γράμματα
που μάθαμε ψηλά στον ουρανό,

πατώντας με ταχύτητα και δύναμη
ώρες πολλές τα πεζοδρόμια της πόλης,
επιδιώκοντας να καταπιεί
αυτός ο τσιμεντένιος τάπητας
το ρέμπελο στρατό των πεθαμένων φύλλων,

φτάνοντας επιτέλους με καλό καιρό
σ' εκείνα τα σχολεία μαθημάτων
υπομονετικών καθηγητών

που θα μας δείξουν ίχνη
για να βρούμε βήματα
του γίγαντα που λέγεται ζωή.

Που θα μας πείσουν ότι όλα από άλλους
συνεχίζονται κι ας είναι εφήμερα.

Και πως αξίζει να πιστεύουμε
ότι παράγει αέναα τα νέα έμψυχα
και την μοναδικότητα
ένας ακούραστος μελισσουργός
μέσα στο ακατόρθωτο να νοηθεί
μεγάλο κατασκεύασμα ενέργειας και ύλης.

Πως πλοηγείται μέσα από σκοτάδια η ζωή,
ίσως να πέφτει και βυθίζεται σε τάρταρα
πριν ξαφνικά κι απρόσμενα φθαρεί
σαν μια μικρή ετήσια φυλλοβολή
που αγωνίζονται να καταπιούν τα έγκατα της πόλης

και πρέπει ο άνθρωπος να προχωρεί
χωρίς να βλέπει γύρω του

στρατούς, τα άταφα αινίγματα και φύλλα.

Από τη συγκεντρωτική έκδοση Μανόλης Ξεξάκης, ποιήματα 1972-2006 (2008)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=iZeoDF-jp4k

Γιάννης Σπανός & Λίνα Νικολακοπούλου, Κι ήταν πάντα η νύχτα
(τραγούδι: Άλκηστη Πρωτοψάλτη / δίσκος: Έξοδος κινδύνου (1984))

Μανόλης Ξεξάκης, Άσκηση πρώτη

Άγνωστε χι που λείπεις απ’ αυτό το σύστημα
που λείπεις απ’ τη ψυχή μου
φυγάδευσέ με στους λόφους των αριθμών
τα χρόνια που περνούν με ρυτιδώνουν
η νύχτα φορεί τον αγαπημένο μου χιτώνα του σκοταδιού.

(Μην ασχοληθείτε με ψυχρές αλγεβρικές σχέσεις, μ’ ανοιχτά διαστήματα, φθίνουσες ακολουθίες·
είναι εδώ, μέσα στο σχήμα, γωνίες με πλευρές παράλληλες, ερειπωμένοι κύκλοι των ασκήσεων των περυσινών.)

Από τη συλλογή Ασκήσεις Μαθηματικών (1980)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=yPBIh0JJIiY

Παντελής Θαλασσινός & Ηλίας Κατσούλης, Του παραδείσου λεμονιά
(τραγούδι: Παντελής Θαλασσινός / δίσκος: Απ’ την Τήλο ως τη Θράκη (1999))

Μανόλης Ξεξάκης, Κορδόνι πέμπτο: Το φως των εποχών

[Ενότητα Κορδόνια]

Ελένη, έλα στο μπαλκόνι
να σου γνωρίσω τα νέα φύλλα
της μικρής λεμονιάς μας

τώρα που τα χαϊδεύει απαλά
ο κουρασμένος πλάγιος ήλιος
του φθινοπωρινού απογεύματος.

Πρέπει να προλάβεις∙ ο βασιλιάς,
απότομα βουτά και χάνεται μακριά
στην πυρφόρα αχλύ του Θερμαϊκού.

Έλα αμέσως. Μπορείς
να τρίψεις ελαφρά τα βαριά φύλλα
και να τα μυρίσεις.

Οι σκιές είναι μακριά.

Η ευωδία θα σε γεμίσει
ωραία συναισθήματα γαλήνης.

Η ώρα περνάει∙
αυτό το υπέροχο τίποτα, η νύχτα,
επελαύνει ήδη στις σκέψεις μου.

Νιώθω παράξενα αυτή την εποχή∙
σαν να έχω κάτι μεγάλο στα χέρια μου.
Δικό μου και πολλών άλλων.

Φοβάμαι το σκοτάδι που χτίζεται αργά
γύρω από τα γήινα πράγματα.

Ελένη, τα φύλλα πάλλονται
από ξαφνικές ριπές ανέμου.

Αρχίζουν μια αρωματική
γυμναστική.

Αισθάνομαι έναν πίδακα οσμών
κοντά μου. Βιάζομαι∙

ας αρχίσουμε τη θεραπευτική
ριναψία των αρωμάτων

με το αγαπημένο μας φυτό
που απαλύνει με τον τρόπο του
την ουσία της ροής του χρόνου:

Προσφέρει την ίδια στιγμή
όλα τα στάδια της ζωής∙

άνθη λευκά με μια υποψία
κίτρινη στα καμπύλα τους,

εργατικούς στήμονες
που μεταφέρουν στους ώμους
οριζόντια ψωμάκια,

σπαθόμορφα πέταλα ανοιχτά
σε στάσεις θηλυκότητας,

πράσινα ημισφαίρια
μόλις δεμένα στους κάλυκες,
μικρά νήπια λεμόνια

και υπέροχα ώριμα γεμάτα χυμούς.

Ελένη, θα ξεχαστούμε μυρίζοντας
ξανά και ξανά τα φύλλα.

Το φθινόπωρο δεν είναι εποχή∙
είναι προετοιμασία και προσευχή
για τον ακραίο χειμώνα που έρχεται.

Ας έχουμε ελπίδες. Να ασκούμε
μαζί όλες τις αισθήσεις μας.

Να είμαστε ικανοί, αν ξαφνικά βρεθούμε
σε καταιγίδες και βροχές.

Αγκαλιασμένοι τα λευκά του έρωτα
να ξεφυλλίσουμε αγαπημένα όλες τις νύχτες
του χειμερινού ημεροδείκτη.

Από τη συγκεντρωτική έκδοση Μανόλης Ξεξάκης, ποιήματα 1972-2006 (2008)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=Fnzz-bw1Z4Y

Αντώνης Βαρδής & Πάνος Φαλάρας, Επαρχία 1978
(τραγούδι: Βασίλης Παπακωνσταντίνου / δίσκος: Βασίλης Παπακωνσταντίνου (1978))

Μανόλης Ξεξάκης, Άτιτλο (Ελληνική επαρχία, γενέθλια γη...)

Ελληνική επαρχία, γενέθλια γη
έδρα της υπερβολής που ραντίζει
το χώμα της πρωτεύουσας
και φυτρώνουν όλα αυτά τα ξόρκια
της καθημερινής μίζερης ζωής.

Από τη συλλογή Κάτοπτρα μελαγχολικού λόγου (1987)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=m7uocLS1fEY

Λουδοβίκος των Ανωγείων, Αμυγδαλιά (από τον δίσκο: Ποια πάθη από τον έρωντα (2008))

Μανόλης Ξεξάκης, Χρόνος πέμπτος: Απορίες παιδιού

[Ενότητα Χρόνος]

Είναι χειμώνας. Χιονίζει.
Τα βουνά κοιμούνται.

Να ρωτήσω το χρόνο∙
γιατί μας παγιδεύει έτσι;

Γιατί ο ουρανός αρχίζει με ήλιο,
φορεί το πηλήκιο της βροχής
και μετά παγώνει το χιόνι;

Ας άνθιζε στο κατώφλι μας
μια υποψία αμυγδαλιάς,
στις αποφάσεις που μας ζητούν τώρα...

Από τη συγκεντρωτική έκδοση Μανόλης Ξεξάκης, ποιήματα 1972-2006 (2008)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=2EpzRsV04ZY

Σταμάτης Κραουνάκης & Λίνα Νικολακοπούλου, Τι τα θες
(τραγούδι: Αρλέτα / δίσκος: Δεν έχω ιδέα (1989))

Μανόλης Ξεξάκης, Λημνίσκος έβδομος: Τα ψέματα

[Ενότητα Λημνίκοι]

Τα ψέματα που μεγεθύνουν την εικόνα μου
μου χτίζουν σήμερα το πρόσωπο υπέροχο και ζηλευτό.

Λέω, και είναι ψέματα,
πως έφαγα χταπόδι, πασπαλισμένο νηπενθές παυσίλυπο,
παρέα γεροντόμαγκες, ταβέρνα «Η φωλιά».

Λέω, και είναι ψέματα,
απ’ τα χειρότερα μαστίγια είναι η ομορφιά,
αν δεν υπήρχε βέβαια στον άνθρωπο αρρώστια.

Λέω, και είναι ψέματα,
ήμουνα το ’66 σε σταφύλι φοιτητές που δείρανε
αστυνομία και ρουφιάνοι «άκρο–» στο Χημείο.

Λέω, και είναι ψέματα,
πως παίζαμε μεσάνυχτα σε στρατιωτική κουβέρτα ζάρια
και είπε: Μαϊμούνια περιμένετε,
το ριψοκίνδυνο ζαρόμουτρο, ο Πετρουλάκης.

Γύρισε με συμβόλαιο σπιτιού στο χέρι.
Το πέταξε αρχοντικά απάνω στην κουβέρτα
και έφερε ασόδυο. Την άλλη μέρα έκλαιγαν
γυναίκα και παιδιά στους πέντε δρόμους.

Λέω, και λέω, λέω ψέματα
που μεγεθύνουν την εικόνα μου.

Αυτά θα διαλύσουν αύριο το προσωπείο που οικοδομώ.

Από τη συγκεντρωτική έκδοση Μανόλης Ξεξάκης, ποιήματα 1972-2006 (2008)

[wings]

ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΧΑΡΙΣ ΑΛΕΞΙΟΥ - YouTube

Χάρις Αλεξίου, Χειμώνας (δίσκος: Το παιχνίδι της αγάπης (1998))

Μανόλης Ξεξάκης, Όνειρο δωδέκατο: Αγγελιοφόρος θερμότητας

[Ενότητα Όνειρα]

Ονειρεύομαι και βλέπω ένα χειμώνα με κρύο
που εισχωρεί από τις σύγχρονες καθρεπτοτζαμαρίες
μαζί με παγοκρύσταλλα στα κτίρια της πόλης.

Δεν έχουμε ψυγεία για ποτά και τρόφιμα.
Κάθε δωμάτιο, θάλαμος ψυκτικός. Ο κόσμος
τρέφεται με κρύα φαγητά και ζει σε παγωμένα σπίτια.

Ένα σαλόνι δίπλα μας είναι φωλιά των πάγων.
Αλλού, εκεί που κατοικούν τυριά, θάλαμος της γραβιέρας.

Τα μπρι, οι παρμεζάνες και τα καμαμπέρ είναι αναποφάσιστα.
Ψάχνουν αριστοκρατικά προάστια αχιόνιστα να εγκατασταθούν...

Διαλαλώ, μας απειλούν νυχθημερόν πολλών αιώνων κρύα.
Σκοτάδια ασύλληπτα αγριεμένων ημερών, νύχτες αραβικές, αιμάτινες
έρχονται για την παγωμένη ευρωπαϊκή οντότητα, τώρα που ζει
με τις επιλογές του λογχοφόρου γίγαντα της υφηλίου.

Από τη συγκεντρωτική έκδοση Μανόλης Ξεξάκης, ποιήματα 1972-2006 (2008)

[wings]

Μανόλης Ξεξάκης, Άσκηση πέμπτη

(Εναντίον του ψυχρού τρα-λα-λά, με την καλή έννοια, εννοείται.)

Κάποτε σε μιαν εκκλησία
μια μαυροφορεμένη γριούλα
ντάλα καλοκαίρι μεσημεριάτικα
έβρεξε το μαντίλι της στην πηγή
και τ’ απίθωσε στο μέτωπο
του εικονιζόμενου Χριστού
να δροσιστεί κι αυτός
κι εκείνος μέσα της που περιμένει.

Τα μεσάνυχτα είχαν φουσκώσει
τα χρώματα στο εικόνισμα
και μέσα στις ρωγμές
έχω θέση κι εγώ
να κουρνιάσω και να δροσιστώ,
είπε η γριούλα, και ξεψύχησε
ζώντας συνεχώς ως το θάνατο.

Από τη συλλογή Ασκήσεις Μαθηματικών (1980)

[wings]

Μανόλης Ξεξάκης, Άσκηση έκτη

Μικρή μου νύμφη,
πυξίδα και ορθόκεντρο και λεμονανθός,
θέλω να κοιμηθώ
με το μαγικό ολόλευκο πόθο μου
για το γλυκό σου κορμάκι
και να μην είμαι πια
τυχαίο πεντάπλευρο
τσακισμένο στις τέσσερίς του γωνίες.

(Να εξετάσετε πότε βλέπει κανείς να ’ρχεται από μακριά ένα νυχτερινό φωτισμένο τρένο.)

Από τη συλλογή Ασκήσεις Μαθηματικών (1980)

[wings]

Μανόλης Ξεξάκης, Άσκηση έβδομη

Δοκιμασμένο καράβι
διστακτικές ρίζες
απ’ το πέπλο του χρόνου
ακινητούνε τη σκάφη σου,
το βαθύ αυτό
κι ανεξερεύνητο τέλος∙

μα όταν κυματίζουν σημαίες,
όταν μέσα στα σπλάχνα σου
κυματίζουν σημαίες,
κυνηγούν μακριά ως τους βάλτους
τις αμφιβολίες σου για το ταξίδι.

(Η λανθασμένη πορεία που ακολούθησαν μέχρι τώρα οι λύτες ήταν η προσπάθεια να ονομαστεί το καράβι. Εσείς να μην ξεχνάτε τα μαχαίρια του ταξιδιού.)

Από τη συλλογή Ασκήσεις Μαθηματικών (1980)

[wings]

Μανόλης Ξεξάκης, Θεώρημα πρώτο & Εφαρμογές

Θεώρημα πρώτο Αυτός ο κύκλος που μέσα του ζούμε χωρισμένος σε νικητές και νικημένους μυρίζει άσχημα, όπως το βάλτο μέσα στο σπίτι σας όπως την ομορφιά σε λάθος χέρια.

Εφαρμογές Μέσα στην τάξη σου μέσα στη λύπη σου, η κόλαση ενεδρεύει απέξω. Εσύ κοπέλα μου προχωρείς αμέριμνη στη βροχή η ομίχλη του λιμανιού βάφει τα παπούτσια μου και όλοι πεινάμε. Πολλοί αγωνιστές προχώρησαν σε μια σκοτεινή παύση αισθημάτων φορώντας τα υποδήματα της μελαγχολίας.

Από τη συλλογή Ασκήσεις Μαθηματικών (1980)

[wings]

Μανόλης Ξεξάκης, Θεώρημα δεύτερο & Εφαρμογή

Θεώρημα δεύτερο Ξύπνησα την αυγή με το κεφάλι σπασμένο θρυμματισμένο σε μαύρους ήλιους και σκέφτηκα: πώς τυραννιέμαι∙ πως είμαι νεκρός και με μαντιλοδένουνε και, πώς φοβούνται οι έλξεις μου μέσα σ' αυτό το σκοτεινό πηγάδι. Ανθρωπάκο φίλε, με το μανδύα της απόγνωσης φίλε, υπάρχει πάντα μέσα σου μια φυλακή που δεν ξέρεις πότε ανοίγει και ποια ταλαιπωρημένα και ολότυφλα παιδιά σου βγαίνουνε στον καθαρό αέρα.

Εφαρμογή Σκοτάδι λασπουριά και μοναχά φώτα κοινόβια της γαλήνης στο στρατόπεδο∙ έβρεχε και συλλογιόμουνα τα στρατιωτικά μυστήρια και πήρα τον ανήφορο για τις παράγκες, τρελάθηκε η μαϊμού η μεγάλη λεύκα, μέσα στα κανάλια του αέρα βρέθηκα κι εγώ και παρασυρόμουν και πήγα να πάρω απ’ τη λάσπη το καπέλο μου κι όπως έσκυψα ένιωσα τις αραχνιασμένες αναπνοές των νεκρών που θα πυρπολήσουνε τα ξύλινα πόδια αυτής της καθημερινής εξουσίας των όπλων. (Να συνεχίσετε τις πράξεις.)

Από τη συλλογή Ασκήσεις Μαθηματικών (1980)

[wings]

Μανόλης Ξεξάκης, Χειμωνιάτικο θεώρημα

Σε κάθε ιδρωμένο τετράπλευρο χρόνου
διακρίνει κανείς
τους φίλους και το θάνατο
και τις αγαπημένες περιοχές
και δεν μπορεί να τα χωρίσει
όλα τούτα.

(Προσέξτε! Το θεώρημα χρησιμεύει σ’ αυτούς που αποφάσισαν την κοινωνική ύπαιθρο∙ γιατί, ποιος άλλος θέλει να φιλήσει πια τα χείλη που άδειασαν όλα τους τα χαμόγελα για τις σιωπηλές συμφωνίες.)

Από τη συλλογή Ασκήσεις Μαθηματικών (1980)

[wings]

Μανόλης Ξεξάκης, Άσκηση ενδέκατη (λυμένη)

στον Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλο

Ο απολησμονημένος Νίκος Καχτίτσης σκέφτεται:
Οι μέρες κατασταλάξανε σε μερόνυχτα
και η γαλήνη είναι γιαγιά.
Δε θέλω να μετρήσω κι αυτή τη νύχτα.
Έχουν απελπίσει τις ώρες μου
πεινασμένες μετάνοιες
κι όλο σε περιμένω,
κυριακή με τα μάλλινα,
που με κυνηγάς κι εγώ φεύγω,
σ’ άλλα τοπία ημερών.

Από τη συλλογή Ασκήσεις Μαθηματικών (1980)