Άνθος Φιλητάς

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Το τραγούδι

[Ενότητα Περισυλλογή]

Άφησες
οι γραμμές
της μνήμης
 να πετρώσουν
για να ξεχάσεις
ό,τι πόνεσες
ό,τι αγάπησες
ό,τι έθαψες.
Όμως
ένα τραγούδι
στοίχειωσε
και μάταια
προσπαθείς
να το διώξεις.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Μελαγχολία

[Ενότητα Περισυλλογή]

στη Δέσποινα

Ήρθες
μπερδεμένη
στις φλέβες μου
με την τέφρα
και το σκοτάδι,
προσφορά
του φθινόπωρου
στου έφηβου
τη χαμένη
προσδοκία.
Ήρθες
όπως έρχονται
οι ωραίοι
θάνατοι,
υγρή
μονοτονία
της υδρορρόης,
άφωνη,
χωρίς λόγια,
πετρωμένη
σιωπή,
ανάμνηση
ενταφιασμένου
έρωτα
στις υδρίες
της πικρίας,

μελαγχολία!

θλιβερό
κυπαρίσσι
ριζωμένο
στη ρωγμή
της οδύνης μου.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Πρόδρομου Χ. Μάρκογλου με τίτλο: Σπαράγματα ψυχών και στίχων ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς.

Επειδή το PDF που θα βρείτε στο σύνδεσμο είναι από εξαιρετικά δυσανάγνωστη φωτοτυπία του άρθρου του Πρόδρομου Μάρκογλου, δακτυλογράφησα το κείμενο και σας το παραθέτω. Η ιστορία του ποιητή είναι πραγματικά συγκλονιστική. Ένα μεγάλο ποιητικό ταλέντο της γενιάς του μεσοπολέμου χάθηκε στις αποφράδες μέρες του δεύτερου πολέμου και του ελληνικού εμφύλιου. Και μη σκεφτείτε ότι βγάζω αυθαίρετα συμπεράσματα. Όπως θα διαβάσετε, τα ποιήματα του Άνθου Φιλητά που έχουμε σήμερα στα χέρια μας γράφτηκαν από ένα νεαρό παιδί, μόλις 16 χρονών.

...

Ζητώ εκ των προτέρων συγγνώμη από τον ποιητή Πρόδρομο Μάρκογλου για πιθανά λάθη κατά τη μεταφορά του κειμένου του στη σελίδα μας, αλλά δυστυχώς το αντίγραφο που χρησιμοποίησα ως πηγή είναι πολύ κακής ποιότητας.

Έλεγα πριν από περίπου δύο χρόνια πόσο με συγκίνησε η ιστορία και η πορεία τού ποιητή Άνθου Φιλητά που την έμαθα μέσα από ένα σχετικό κείμενο του Π. Χ. Μάρκογλου. Πρόσφατα γνωρίστηκα με τον Πρόδρομο Μάρκογλου και τον άκουσα με πολλή χαρά να μου λέει ότι με αναζητούσε καιρό τώρα γιατί είχε διαβάσει όσα έλεγα για τις τεχνικές δυσκολίες κατά τη δημοσίευση του άρθρου του από την εφημερίδα «Καθημερινή» και ήθελε να μου δώσει ένα καθαρό αντίγραφο του κειμένου του. Όντως, λίγες μέρες αργότερα βρήκα το αντίγραφο στο γραμματοκιβώτιό μου. Δημοσιεύω, λοιπόν, ξανά το κείμενο, αυτή τη φορά χωρίς λάθη, και ευχαριστώ από καρδιάς τον ποιητή Πρόδρομο Μάρκογλου για τη βοήθειά του (στο θέμα αυτό και σε αρκετά άλλα). Κυρίως, όμως, τον ευχαριστώ γι’ αυτό καθαυτό το κείμενο που έγραψε για τον Άνθο Φιλητά και κατάφερε να μου τον «συστήσει» και να τον φέρει πιο κοντά σ’ εμάς τους νεότερους με τόση ευαισθησία και τόση αγάπη.

Σπαράγματα ψυχών και στίχων
ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς

του Πρόδρομου Χ. Μάρκογλου

Ο χρόνος φαίνεται πως παίζει άσχημα παιχνίδια σε συγγραφείς και κείμενα, σε πρόσωπα και γραπτά. Τελικά, ο χρόνος είναι με το μέρος των καθαρμάτων. Αυτοί προλαβαίνουν τα έργα τους. Οι ποιητές πάντα χάνουν. Βέβαια δεν χάνονται. Ήταν η Εποχή (πόλεμος, Αντίσταση, Εμφύλιος, προσφυγιά, ψυχρός πόλεμος, μετεμφυλιακά χρόνια) που ρήμαξε και ποιητές και ποιήματα. Απόμειναν από κείνη τη γενιά σπαράγματα ψυχών και στίχων. Όμως, αν εξακολουθεί η εποχή μας, σήμερα, να έχει κάποιο ανθρώπινο πρόσωπο, αυτό οφείλεται, ακόμη, στην παρακαταθήκη που άφησε εκείνη η γενιά. Άνθρωποι που απορρίψανε κάθε τι προσωπικό για χάρη του αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Και φυσικά έχασαν το πολυτιμότερο, τη ζωή τους. Κι όπως λέει ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης, «Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δε ζούνε πια! Αυτοί που θα μιλούσανε πεθάνανε όλοι νέοι». Ήταν το άλας της γης.

Ο Άνθιμος Χατζηανθίμου ή ο ποιητής Άνθος Φιλητάς, δεν πέθανε, επέζησε της Εποχής. Τα ποιήματά του έμειναν για δεκαετίες σε μια παγωμένη έρημο, λησμονημένα κι από τον ίδιο. Η δημιουργική του πνοή χάθηκε στις στέπες του Ουζμπεκιστάν. Γύρισε όμως κοντά μας, επιτυχώς, το 1980, και κάποιοι φανατικοί φίλοι και θαυμαστές της ποίησής του ξανατύπωσαν τα λίγα του ποιήματα, ενάντια στις καταστροφές, για να δοθεί δικαιοσύνη.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: Οι μόνες πληροφορίες που είχαμε για τον Φιλητά ήταν από τον πρόσφατο εκδότη του, Φίλιππο Βλάχο, τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, κάποιες παλιές κριτικές που γράφτηκαν για το πρώτο του βιβλίο, «Σύννεφα», στα 1937, από τον Κλέωνα Παράσχο και τον Γιώργο Μυλωνογιάννη. Ο Άνθος Φιλητάς (ψευδώνυμο του Άνθιμου Χατζηανθίμου) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1920. Το 1936 έγραψε την ποιητική συλλογή «Σύννεφα», που τυπώθηκε το 1937 στην Αθήνα. Είχαν προηγηθεί τα «Θλιμμένα χαμόγελα» το 1934, που όμως σαν πρωτόλεια ο ποιητής αργότερα τ’ αποσιώπησε. Το 1938 δημοσίευσε στο περιοδικό της Θεσσαλονίκης «Μακεδονικές Ημέρες» το ποίημα «Η αποσύνθεση της γαλήνης» και ύστερα τίποτε πια.

Το 1940 ο Μανόλης Αναγνωστάκης τον θυμάται φοιτητή της Νομικής Θεσσαλονίκης κι αργότερα μας πληροφορεί πως στις 25 του Μάρτη του 1943, στην Κατοχή, ήταν αυτός που πετάχθηκε μέσα απ’ το πλήθος που συνάχθηκε για να στεφανώσει την προτομή του ναυάρχου Βότση, μ’ ένα στεφάνι στα χέρια, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Γερμανών, φωνάζοντας ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΑΜ. Κι ύστερα, όπως γράφει ο Φίλιππος Βλάχος, βγαίνει στην παρανομία και πολεμάει με τον ΕΛΑΣ. Στον εμφύλιο πήρε μέρος σαν πολιτικός επίτροπος ταξιαρχίας. Μετά την ήττα βρέθηκε σε αναγκαστική υπερορία στην Τασκένδη. Η ποιητική του εργασία των χρόνων 1937-1943 καταστράφηκε, μια και η μητέρα του είχε κρύψει τα χειρόγραφα, για να τα σώσει, στην καμινάδα του σπιτιού.

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες ήταν λογικό ποιήματα και ποιητής να ξεχασθούν. Αφού τα «Σύννεφα» δεν βρίσκονται σε καμία δημόσια ή ιδιωτική βιβλιοθήκη, παρά ένα μόνο αντίτυπο στα χέρια του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη που τα διέσωσε, ποιήματά του σε καμία ανθολογία, και το όνομα Άνθος Φιλητάς δεν μνημονεύεται σε καμία ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Ακόμη και ο ίδιος ο ποιητής «σκληρά και θεληματικά τα είχε ξεχάσει».

Ο ρέκτης ερευνητής και τυπογράφος Φίλιππος Βλάχος τ’ ανέσυρε από τη λήθη και τα ξανατύπωσε. Το 1984 τα «Σύννεφα» και το 1985, σ’ ένα τομίδιο με τίτλο «Η αποσύνθεση της γαλήνης» το ομώνυμο ποίημα από τις «Μακεδονικές Ημέρες» μαζί με την «Περισυλλογή», δεκατέσσερα ποιήματα, σπαράγματα, όσα σώθηκαν από την εργασία του της περιόδου ’37-’43.

Έχουμε, τώρα, στα χέρια μας τα δύο τομίδια των ποιημάτων, που καλύπτουν την περίοδο 1936-1943, ενός νέου, τότε, ποιητή που με την τρυφερή και αγέρωχη ψυχή του εκφράζει τα νεανικά του αισθήματα με ποιήματα αισθαντικά, τρυφερά, ευαίσθητα, έχοντας μαθητεύσει στις «χαμηλές φωνές» του μεσοπολέμου. Γλώσσα αυθόρμητη με υπερβατικές αποχρώσεις πηγάζει από την νεανική ορμή για έξαρση και καταβύθιση, με στίχους παρατακτικούς, χαλαρούς στη σύνδεσή τους, που ξένιζαν στην εποχή τους. Στην «Περισυλλογή» βλέπουμε πόσο η γλώσσα ωρίμασε, λειάνθηκε, μέστωσε σε λιτότητα η γραφή. Τώρα, με καθυστέρηση, εντάσσονται στο σώμα της λογοτεχνικής Θεσσαλονίκης.

«Η θύμηση∙ η ουσία του χαίρε», όπως λέει κι ο Φιλητάς.

Εφημερίδα Καθημερινή, 13 Οκτωβρίου 1995, ενότητα Βόρεια Ελλάδα, στήλη Βιβλίο

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=HVp9vUUh0QQ

Μανώλης Χιώτης, Θλίψη (τραγούδι: Μαίρη Λίντα & Μανώλης Χιώτης)

Άνθος Φιλητάς, Λεωνόρα

[Ενότητα Περισυλλογή]

Πρόσωπα
στη χλόη
προσηλωμένα,
άνθη, ουρανός,
και μόνο
Εσύ
μακριά μου,
να διατηρείς
την όψη σου
κλειστή
στη διαβασμένη σου
παλάμη
και να μη δέχεσαι ν’ ακούσεις
ούτ’ ένα
χάδι
αρώματος.
Η θλίψη
η ίδια
η θλίψη.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=a-tyJ2SoCHE

Αλκίνοος Ιωαννίδης, Βυθός (δίσκος: Ο δρόμος, ο χρόνος και ο πόνος (1997))
 
Άνθος Φιλητάς, Αγάπη

[Ενότητα Περισυλλογή]

Θα ’ρθεις,
ντυμένη
την ομίχλη,
υδάτινη
γραμμή,
πικρός,
τρίκλωνος
πόνος,
θαμπή
χαραματιά
της οδύνης.
Θα ’ρθεις
έν’ απόγεμα
σαν ετούτο,
στάσιμο,
ανώνυμο,
περιντυμένη
την πικρία
και την εγκατάλειψη,
απ’ το μυστικό
δρόμο
της θάλασσας,
απ’ τα θολά
σκαλοπάτια
της βροχής
ή
απ’ τα ορεσίβια
μονοπάτια,
αγάπη!
γυμνή
ελπίδα
στο βυθό
των ονείρων.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=yQxTHVYLF58

Μίκης Θεοδωράκης & Γιάννης Θεοδωράκης, Νύχτα μέσα στα μάτια σου
(τραγούδι: Γιάννης Πάριος / δίσκος: Γιάννης Πάριος | Ο ερωτικός Θεοδωράκης (2006))

Άνθος Φιλητάς, Η αποσύνθεση της γαλήνης

[Ενότητα Η αποσύνθεση της γαλήνης]

I

Η νύχτα ο πρόδρομος φιλιών
βυθίστηκε στη νάρκη∙ μόνος
με ειδή μιαν αφελή παιδική υπόμνηση
στιχουργώ την οπωσδήποτε αρεστή ζωή μου.

Τι δεν περνά σε στάση ακροβασίας
πάνου απ’ τις γέφυρες των αρωμάτων∙ φόβος
υπάρχει∙ ο νους
δεν παίρνει μέρος
στην τελετή του αισθήματος.

Τα ρόδα στόλισαν τους ουρανούς.

Οι αγάπες επιβλήθηκαν
χωρίς επέμβαση σπαθών.

Λόγια γαληνεμένα οι ήχοι.

Αιθέρια μουσική
των βλεφάρων οι δεντροστοιχίες
που βλάστησαν σε γόνιμο έδαφος
με περιβολή ξανθών χλαμύδων.

Ο νους ασθένησε
και μάταια οι ενέσεις του παρόντος
τονώνουν την καρδιά∙ η βαρυθυμιά
σκοπεύει να σκοτώσει
την πορφυρήν ανταύγεια των στιγμών.

Το βάρος που άφησε η καρδιά
μετρήθη σε γραμμάρια∙ η φωνή
του μισεμού έρχεται εκουσίως
μ’ ενσάρκωση ερπετού.

Α! η ζωή βλαστήμησε τη ζωή!

Στ’ ακροθαλάσσι σέρνεται
αλυσοδεμένη η διάθεση.

Κανείς δεν προσπαθεί να σπάσει
το λυγερό μίσχο της απάτης
που κρατεί το δέντρο των ονείρων.

Των διακλαδώσεων ο χυμός ποτίστηκε
με το μαγνήτη οπίου.

Φίλοι, ετοιμάστε πια τα στέφανα∙ ο κορμός
διαφθείρεται∙ θέλω την ύπαρξη
του θετικού σημείου
να δείχνουν τα ίχνη της νωπής βροχής,
που αρωματίστηκε με το συμβολικό
θάνατο των ροδοπετάλων.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=Xne56w40X0g

Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας, Ανόητες αγάπες
(τραγούδι: αδελφοί Κατσιμίχα & Πυξ Λαξ / δίσκος: Εμείς (1992))
 
Άνθος Φιλητάς, Θετικότης

Ψώριασαν τα φτερά των παγωνιών.
Η εντύπωση συστέλλεται.
Η όραση διαιστάνθηκε την κρίση∙ ιδού
το μέρος που ρεμβάζουν οι αναμνήσεις.
Ο δρόμος ανηφορικός.
Η σήμανση των ωρών.
Χέρια νεκρών διευθύνουν τη γραμμή.
Ο Μάιος υποκρίθηκε.
Δυο σκιές μαδούν τις υποσχέσεις.
Αρνητικό φιλί.
Ζωή μ’ αντίστροφο σημείο.
Σταυροί τα (-)
Η υπομονή αντιστράφηκε. Ω άνθρωπε,
η σφαίρα οι κρόταφοι και το ημικύκλιο,
οι πρωταγωνιστές του (+)
της θετικότητας.

Από τη συλλογή Σύννεφα (1937)

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=Qu5layx48qU

Ανδρέας Θωμόπουλος & Μάριος Στρόφαλης, Σ’ ένα κουτάλι νερό
(τραγούδι: Γιάννης Κούτρας / δίσκος: Χωρίς βαλίτσα και παλτό (2006))

Άνθος Φιλητάς, Απόγνωση

Έξαρση ανεπιφύλακτη!
Νοθευμένη προσμονή!

Στα φιλημένα μάτια σου
πρόωρα μαδήσαν οι βιολέτες
κι η περιφρόνηση έγραψε
με χρώμα γκρι-λιλά
τις ζωγραφιές
που η όραση δεν πρόσεξε σαν αγαπούσε!

Ταμένοι στη σιωπή!
Λάφυρα της σιωπής!

Οι σκέψεις ερωτεύτηκαν
την ανθισμένη θάλασσα δειλά!
Τα πρώτα φώτα της αυγής
άγκυρες του φωτός εν μεσαυγούστῳ.

Χωρίς καμιά ελπίδα στο παρόν!
Χωρίς καμιά φροντίδα για το μέλλον.

Αδιάφοροι προσκυνητές της Ματαιότητας.

Οι προβολείς του ήλιου μας τύφλωσαν.
Τ’ άνθη μας στερήσαν τ’ άρωμά τους.
Τα πάντα γάβγιζαν στο διάβα μας.
Κι από παντού πύρινες φλόγες οι φωνές!
Καταραμένοι! Καταραμένοι!

Η αδελφή μου η Σοφία επιμένει να της γράψω.
Πώς; Με ποια χέρια; Με ποιον εαυτόν;

Μούχλιασε και το τελευταίο χαρτί
του ημερολογίου!

Δημοσιευμένο στο περιοδικό σημειώσεις, τεύχος 55 (Νοέμβριος 2001)

Πηγή: http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/simeioseis/55/8.html[/center]

[wings]

https://www.youtube.com/watch?v=Hzgzim5m7oU

Η δύναμη των λέξεων (The power of words)

Άνθος Φιλητάς, Οι λέξεις

[Ενότητα Περισυλλογή]

Τις λέξεις
τις ψαύεις
τις βαθαίνεις
τις σμιλεύεις
τις κάνεις
αίσθηση
αίσθημα
πάθος
τις βαφτίζεις
στον άνεμο
στη βροχή
στον ήλιο
στο μούχρωμα
στη σιωπή
στην απόγνωση.

Δημιουργείς.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)

[wings]

Άνθος Φιλητάς, Άτιτλο (Όλη η ζωή εξατμίστηκε...)

[Ενότητα Η αποσύνθεση της γαλήνης]

II

Όλη η ζωή εξατμίστηκε∙ μ’ επιείκεια
δέχτηκαν τα στεφάνια των ατμών
οι καπνοδόχες.

Θάνατος αφιλοκερδής.

Του δωματίου η μούχλα
νέκρωσε την όσφρηση∙ στον τοίχο
στίγματα περασμένης ευτυχίας
φαντάζουν αιφνιδίως προκλητικά.

Με νυχτερίδες παρομοιάσαμε
τα δυο σου μάτια κάποτε∙ η παράκληση
προσδοκούσε το θάνατο στους ήχους
των ωρών
που βιάζονταν να σ’ αφιερώσουν τον ανθό τους.

Έλλειψη αγαπημένης ενοράσεως.

Μέρος νερού επισκέφτηκε
τις άδειες κόχες των ματιών σου.

Η περηφάνια
μ’ άφησε ιλαρή αναζήτηση φωτός.

Πέρα η αυγή σημείο εαρινό.

Σκυμμένος στο τραπέζι ξαγρυπνώ
μ’ απρόοπτη περισυλλογή.

Η τακτοποίηση νίκησε∙ δεν θέλω
καμιάν ανησυχία∙ μαύρα πουλιά
χτυπούν στο παραθύρι
σα σκέπτομαι τις νεκρές κόχες
που άλλοτε φιλούσα.

Σκούγματα ραΐζουν τις καρδιές
που υπάρχουν. — Δεν υπάρχουν!

Παραληρώ!

Ο στόχος του παραληρήματος
η αλλοίωση του σημείου.

Ο σκοπευτής δεσμεύεται.

Η προσδοκία που μ’ έφερε
του θανάτου η πνοή
προστέθηκε σ' αθροίσματα κι εσύρθη
μ’ αρρωστημένη επίκληση
στο δρόμο της ευφάνταστης πορείας.

Το σούρουπο θολό.

Η ερωτευμένη άμμος
ταράσσεται από πέλματα οδοιπόρων

Γδούπος υποκρισίας
η ατέρμονη φωνή της θάλασσας.

Περικαλλή χαρακτηριστικά
οι ψαλμωδίες που ηχούν και σβήνουν.

Τίποτε πια στην ηδονή της νύχτας!

Γαλήνη αιώνων.
Ίσκιοι των σωμάτων.
Παράκληση ψυχών.

Ψευδαίσθηση σημάντρου ως επισφράγιση
περιπαθών λειτουργιών.

Κύριε! Η ζωή μου τη φιλία ασπάστη
των νεκρών.

Στίγμα παλμού που η άρνηση εξαφάνισε.

Από τη συλλογή Η αποσύνθεση της γαλήνης (1985)