Δεν μπορώ να πω ότι χαίρομαι που παρατηρώ την τάση μας προς το αυτομαστίγωμα, κυρίως επειδή λαμβάνω υπ'όψιν τις συνθήκες υπό τις οποίες γεννήθηκε η παρούσα συμπεριφορά.
Εμφανώς, όλα όσα καταμαρτυρούμε στον εαυτό μας, δεν απέχουν από την πραγματικότητα. Ίσως, γίνομαστε πιό σκληροί με τον εαυτό μας, σαν πολίτες, κυρίως γιατί δεν αντιδρούσαμε όσο υπήρχε καιρός και δυνατότητα να διαφοροποιηθούν ορισμένα στοιχεία που μας εξέθεταν στους εξωτερικούς παρατηρητές.
Σαν κοινωνία, μάλλον, δεν μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι για οτιδήποτε αφορά την δράση μας ως σύνολο.
Σαν άτομα, έχουμε κάθε λόγο να είμαστε υπερήφανοι για κάθε μία ημέρα διαβίωσης σε αυτή τη χώρα. Δραστηριοποιούμαστε σε ένα κράτος, εντός του οποίου, οποιοσδήποτε πολίτης ευνομούμενης πολιτείας, θα είχε παραιτηθεί κάθε προσπάθειας να επιβιώσει. Ίσως και να είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο, όταν εξερχόμαστε των συνόρων και καλούμαστε να δράσουμε επαγγελματικά, σε μία από τις τελευταίες, είμαστε εξαιρετικά ανταγωνιστικοί.
Διατηρούμε, στο μέτρο του δυνατού, καλές σχέσεις με τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας μας, όταν κάτι τέτοιο, στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, όχι μόνο δεν θεωρείται δεδομένο, αλλά μάλλον, θα μπορούσε να πει κανείς ότι σχεδόν αντενδείκνυται.
Σαν άνθρωποι, είμαστε πιό δέκτικοι στο να βοηθήσουμε και να διευκολύνουμε κάποιον ξένο, ειδικά όταν αυτός κινδυνεύει.
Ακόμα και για τον συνάνθρωπό - συμπολίτη - γείτονα μας, μπορεί μερικές φορές να γινόμαστε αδιάκριτοι, ή εχθρικοί: Πόσο χειρότερο, μπορεί να είναι από το να είμαστε παντελώς αδιάφοροι;;;
Για εμένα, ίσως τα παραπάνω, να είναι πολύ πιό σημαντικά πολιτισμικά στοιχεία, από διάφορα άλλα επιτέγματα.
Ακόμα και το χαρακτηριστικό του συνδρόμου "της τελευταίας στιγμής" που μας διακατέχει, προϋποθέτει έναν βαθμό οξυδέρκειας και αποτελεσματικότητας, ως προς την δράση, κατά πολύ ανώτερο του μετρίου.
Σαφώς, ίσως τα περισσότερα στοιχεία εξ αυτών, να αποκτήθηκαν λόγω της παντελούς απουσίας κάποιας στοιχειώδους κρατικής μέριμνας, η οποία για τους άλλους, παλαιόθεν, θεωρείται δεδομένη.
Κανένας λαός δεν δύναται να υπερέχει καθολικά έναντι των υπολοίπων, καθώς, αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, οι λοιποί, πιθανώς, δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης. Πρέπει να δεχτούμε, ότι στον Έλληνα, μάλλον, τα ατομικά επιτέγματα, θα υπερέχουν σαφώς και διαρκώς από τα συλλογικά, πλήν περιπτώσεων άμεσου κινδύνου.