δεοντική τροπικότητα -> deontic modality

[F_idάνι]

• Tweet

Η αλήθεια είναι ότι το σύνδεσμο τον βρήκα όταν, διαβάζοντας το πρόγραμμα του συνεδρίου αυτού αναρωτήθηκα τι σημαίνει ''δεοντική τροπικότητα''. Ο όρος δεν υπάρχει στο σύνδεσμο της Πύλης για την ελληνική γλώσσα, αλλά θα τον βρω, πού θα μου πάει...
Ελπίζω, κι εγώ, να εμπλουτιστεί το γλωσσάρι αυτό.

Η συζήτηση ξεκίνησε στο νήμα: https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=8352.new;topicseen#new)

[banned8]

Δεοντική τροπικότητα, deontic modality. Με απλά λόγια, το «πρέπει» και οι συνώνυμες διατυπώσεις.

[F_idάνι]

Αν, και, κανονικά, ίσως να ήταν καλύτερο να ανοίξουμε καινούργιο νήμα γι αυτό, με μπερδεύει ακόμη το ότι εδώ γίνεται λόγος για δεοντική αναγκαιότητα εκφραζόμενη με το ''πρέπει'', κι εδώ για δεοντική δυνατότητα εκφραζόμενη με το ''μπορώ''. Για μένα, η έκπληξη είναι ότι είχαμε κεφάλαιο ''modals'' στα ελληνικά και δεν το ξέραμε (εμείς, οι κοινοί θνητοί, εννοώ).
Ευχαριστώ, Mr Nickel, που εντοπίζεις, ακόμη και τις καμουφλαρισμένες απορίες μου :-)

[banned8]

Επειδή υπάρχει και το «μπορώ» (may) στο π.χ. Μπορώ να καπνίσω;

Σύμφωνα με τις περισσότερες γραμματικές περιγραφές της ελληνικής το προσωπικό μπορώ δηλώνει πάντα ικανότητα (αυτό που θα ονομάζαμε δεοντική δυνατότητα - που περιλαμβάνει και την έκφραση του επιτρεπτού: μπορείς να πηγαίνεις, μπορείτε να καπνίσετε εδώ), ενώ το απρόσωπο μπορεί δηλώνει πάντα επιστημική δυνατότητα (ένα είδος πιθανολογικής έκφρασης του τι είναι δυνατό να συμβεί, να συμβαίνει ή να έχει συμβεί: μπορεί να έρθω, μπορεί και να μην έρθω).

Δεν ξέρω για την «ικανότητα» (δηλ. Μπορείς να το δεις;) γιατί να συναναφέρεται στη δεοντική.

[Dr Moshe]

Αγαπητοί Έφη και Νίκο, επιτρέψτε μου να γράψω εδώ εν τάχει για την τροπικότητα με αφετηρία τις σωστές επισημάνσεις αμφοτέρων. Αν το κρίνετε κατάλληλο, μπορείτε κατόπιν να το μετακινήσετε σε χωριστό νήμα.

Διακρίνουμε δύο είδη τροπικότητας: δεοντική (deontic) και επιστημική/γνωστική (epistemic).

Η δεοντική τροπικότητα εκφράζει την υποχρέωση (ή τη συναίνεση σε αυτήν) και δηλώνεται από τροπικά ρήματα (modal verbs) ή από συγκεκριμένη χρήση των εγκλίσεων (π.χ. προστακτική). Στο παράδειγμα Τα χρήματα πρέπει να έχουν καταβληθεί στον λογαριασμό μου δηλώνω στον συνομιλητή μου ότι το υποκείμενο αναφοράς έχει την υποχρέωση να καταβάλει τα χρήματα.

Η επιστημική/γνωστική τροπικότητα εκφράζει τον βαθμό βεβαιότητας του ομιλητή σχετικά με το εκφώνημα και δηλώνεται με τα ίδια εκφραστικά μέσα. Στο ίδιο παράδειγμα Τα χρήματα πρέπει να έχουν καταβληθεί στον λογαριασμό μου θα μπορούσα να δηλώνω ότι πιστεύω πως τα χρήματα ήδη είναι κατατεθειμένα και δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. (Σκεφθείτε επίσης το παράδειγμα: Δεν είναι εδώ. Πρέπει να έχει φύγει).

Το γλωσσολογικό υλικό σχετικά με την τροπικότητα είναι πολύ πλούσιο και έχουν παρουσιαστεί μονογραφίες για τη λειτουργία της σε διάφορες γλώσσες. Θέλησα απλώς να δώσω δύο κάπως κατανοητούς ορισμούς. Ελπίζω να σας κατατόπισα παρά την πίεση χρόνου.

Ευχαριστώ.

[F_idάνι]

Ξεκάθαρο. Ευχαριστούμε.

[banned8]

Είχα ψιλοταλαιπωρηθεί από τον Πάλμερ (Modality and the English modals) στα νιάτα μου και δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι θυμάμαι πολλά πράγματα πέρα από τα βασικά. Αλλά βλέπω ότι τα πράγματα έχουν προχωρήσει σε εξαιρετική ανάλυση των κατηγοριών. Οπότε ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν για μεταφραστές όρων. Από την Ταχυπαιδεία:

Types of Moods

Deontic moods

Deontic moods include the commissive, directive and volitive moods.

Commissive moods

Indicate promises or threats.

Directive moods

Indicate requests, commands, instructions, etc.

    * Precative mood: signifies requests, e.g. Will you pass me the salt?
    * Deliberative mood: asks whether something should be done, e.g. Should we go to the market?
    * Imperative mood: expressing commands, e.g. Pass me the salt!
    * Immediate imperative mood: commands that should be implemented immediately, e.g. Pass me the salt right now!
    * Jussive mood: indicates commands, permission or agreement with a request, e.g. Why don't you pass me the salt.
    * Permissive mood: indicates that the action is permitted, e.g. You may come inside.
    * Prohibitive mood: indicates that the action of the verb is not permitted, e.g. You can't come in!

Volitive moods

Indicate desires, wishes or fears.

    * Imprecative mood: indicates a desire for a threatening event to occur, e.g. May he lose the race.
    * Optative mood: indicates wishing or hoping for an event to occur, e.g. I hope I win the race.

Epistemic moods

Indicate the epistemic probability of an uterrance being true. Some epistemic moods:

    * Assumptive mood: indicates that the statement is assumed to be true, usually because it is, although there may not be any specific evidence that it is true because in this particular case
    * Declarative mood: indicates that the statement is true, without any qualifications being made
    * Deductive mood: indicates that the truth of the statement was deduced from other information, rather than being directly known. For example, There's gas in the house! Someone must have left the stove on! (deductive indicated by must)
    * Dubitative mood: indicates that the statement is dubious, doubtful, or uncertain
    * Hypothetical mood: the statement, while not actually true, could have been true - e.g. You could have killed him.
    * Interrogative mood: the statement is a question, Did you do that?
    * Speculative mood: based on the available information, the statement might be true but that is admittedly a speculation
    * Realis moods: indicates something is actually the case, most commonly the indicative/declarative mood

Evidentiality

    * Quotative evidential mood: indicates that the utterance is based on someone else's say-so, e.g. I've heard she can be difficult sometimes.
    * Sensory evidential mood: indicates the utterance is based on what the speaker has seen/heard with their own eyes/ears. Sometimes, sensory evidential moods are distinguished based on what sense this sensory experience was from, e.g. sight v.s. hearing.

Other moods

    * Alethic moods: indicate the logical necessity, possibility or impossibility of the state of affairs. For example, in "A circle can't be square", "can't be" is an alethic mood, whereas "He can't be that wealthy", "can't be" is not an alethic mood.
    * Irrealis moods: indicates that something is not the case
    * Subjunctive mood: a mood found in some languages (e.g. many European languages), which conflates together notions of counterfactualness, hypotheticality, the optative mood, etc. It groups together irrealis modalities which are distinguished as separate moods in some other languages.