Σωστά, Νίκο, το πρόβλημα "μία ή δύο λέξεις" είναι ευρύ και αποτελεί πηγή προβληματισμού για όλους μας σε καθημερινή βάση. Χάρηκα ειλικρινά την ανάγνωση του πολύ εμπεριστατωμένου άρθρου του Dr Moshe στο ιστολόγιό του (επισημαίνω πως όποιος το μελετήσει, καλό είναι στη συνέχεια να διαβάσει και την εξόχως ενδιαφέρουσα συζήτηση που ακολούθησε με τη μορφή σχολίων), και χαίρομαι που μου δόθηκε αφορμή να απολαύσω κι άλλο (ήτοι και εκτός translatum) τις τεκμηριωμένες τοποθετήσεις του Dr Moshe. Επίσης, να προσθέσω ότι το άρθρο του κ. Μπαμπινιώτη είναι μία συνοπτική διαπίστωση του γεγονότος πως όντως ενυπάρχει αυτή η διαρκής πρόκληση στη γλώσσα μας, ακολουθούμενη από την πρότασή του να αποφανθεί ρυθμιστικά επί του θέματος ένα σώμα ειδικών.
Διατηρώ επιφυλάξεις για το κατά πόσον η πρόταση του κ. Μπαμπινιώτη είναι βιώσιμη και με πρακτικό αντίκρισμα. Τουλάχιστον ο Dr Moshe συγκρότησε ένα πλέγμα "κανόνων" που να διέπουν την αμαλγάμωση σε μία λέξη παγιωμένων φράσεων με άνω των δύο συνθετικά στοιχεία - προσφέροντάς μας έτσι και ένα πεδίο να ανταλλάξουμε απόψεις και να σφυρηλατήσουμε ένα κάποιο κανονιστικό πλαίσιο... χωρίς να χρειάζεται να περιμένουμε πότε θα συγκληθεί το "σώμα των ειδικών" για να μας ορθογραφήσει αυτές τις λέξεις. Άλλωστε, η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι η ανάγκη εξέτασης μορφών του τύπου "μία ή δύο λέξεις" θα βαίνει διαρκώς αυξανόμενη σε βάθος χρόνου.
Δεδομένου ότι το νήμα αυτό έχει κι ένα συγκεκριμένο θέμα, πέρα από τον ευρύτερό του προβληματισμό, μου υπενθυμίζει πως καιρός είναι επιτέλους να τοποθετηθώ επί του ζητήματος που ανέκυψε όσον αφορά την ορθογράφηση του "διά μέσου" και το κατά πόσο είναι δόκιμο το "διαμέσου". Κατ' αρχάς, ας ξεκαθαρίσουμε άπαξ διά παντός το θέμα του (όποιου) ομόηχου "διαμέσου". Ως θηλυκό ουσιαστικό που χρησιμοποιείται στη Γεωμετρία, η διάμεσος (κλίση κατά Ο36 στο ΛΚΝ) έχει όντως γενική ενικού "διαμέσου". Το επίθετο "διάμεσος" κλίνεται κατά Ε5, επομένως δεν καταβιβάζει τον τόνο του. Οι χρήσεις του επιθέτου "διάμεσος" ως ουσιαστικό, ενδέχεται να δώσουν επίσης ομόηχη γενική ενικού στο αρσενικό και το ουδέτερο (αν και το ΛΚΝ δεν δίνει εδώ κλιτικό υπόδειγμα, ας δεχθούμε πως διέπονται από το γενικό κανόνα που μνημόνευσε η Σουρπουίτσα).
Επ' αυτού η απορία μου είναι αυθόρμητη: Ε, και; Ούτως ή άλλως, ομόηχες λέξεις στην ελληνική έχουμε, δόξα τω Θεώ, ουκ ολίγες. Εγώ ομολογώ ότι έγραφα "παρόλο που", ενώ "παρ' όλα αυτά / παρ' όλες τις" επειδή υπάρχει λέξη "παρόλα/ες". Και κάποια στιγμή αναρωτήθηκα μήπως έχω τελικά σαλτάρει ανεπιστρεπτί. Δηλαδή, υπήρχε ποτέ περίπτωση να προκληθεί σύγχυση λόγω της ύπαρξης άλλης λέξης που γράφεται όμοια; Πρώτη φορά στα χρονικά θα συνέβαινε τούτο στα ελληνικά; Οπότε κι εγώ ξεκόλλησα και τώρα ορθογραφώ ενιαία αυτή την ομάδα λέξεων - με μονολεκτικό τρόπο. Και ρωτώ (με αφορμή και το παράδειγμα του Θωμά): Το "διά μέσου/διαμέσου" δεν έχει κανένα απολύτως συνώνυμο - ή έστω εναλλακτική διατύπωση; Τόσο εύκολα μπερδεύεται ο αναγνώστης; Εκτιμώ ότι η διάσπαση σε δύο λέξεις δεν αρκεί από μόνη της για την κατανόηση. αν εννόησε σωστά κάτι με δύο λέξεις, το εννοεί στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων και με τη μία. Ενώ, αν δεν το 'πιασε στη μονολεκτική γραφή του, πάω στοίχημα πως ούτε και συλλαβιστά δεν πρόκειται να το συλλάβει.
Ομολογώ πως δεν είμαι από αυτούς που "βιάζονται" να υιοθετήσουν μονολεκτικές γραφές - ίσως μάλιστα αυτό να έχει ήδη γίνει αντιληπτό από τα μέχρι σήμερα γραπτά μου στο translatum. Επίσης ομολογώ ότι υπάρχει μια ψυχή κάπου στα βόρεια, που μου 'φερνε ο κακόμοιρος τις μεταφράσεις του με το περιφραστικό "διά μέσου" (δύο λέξεις) - και τον έπαιρνε και τον σήκωνε! Του τ' άλλαζα όλα σε "μέσω". Κι έμενε ν' απορεί ο χριστιανός... Βέβαια, είναι γνωστό πως είμαι λογικός άνθρωπος (τώρα σώθηκες!) - και καθίσαμε κάποια στιγμή και το συζητήσαμε. Με ρώτησε τι στο καλό με ενοχλούσε στο "διά μέσου". Του απάντησα ότι (για μένα, τουλάχιστον) είναι μία κατασκευή εξίσου λόγια με το "μέσω", και πιο περιφραστική. Πέραν ελαχιστοτάτων περιπτώσεων, δεν υπήρχαν διατυπώσεις όπου το "διά μέσου" να μην μπορούσε να υποκατασταθεί από ένα "μέσω". Και μου αρέσουν οι πυκνότερες, πιο ολιγόλογες διατυπώσεις - εξ ου και υπερίσχυε μονίμως το "μέσω". "Ναι, αλλά ο κόσμος το λέει" ήταν η υπεράσπιση του φίλου μου υπέρ της χρήσης του "διά μέσου". Βάλαμε λοιπόν κάτω τα λεξικά, και βρήκαμε ότι το ΛΝΕΓ το λημματογραφούσε ως μία λέξη. Αυτό ήταν! Διαμόρφωσα επί τόπου την ακόλουθη "άποψη" (η οποία, σημειωτεόν, μπορεί φυσικά να εδράζεται στην ή να εκπορεύεται από την ημιμάθεια και την ασχετοσύνη μου):
- Όταν έχουμε γραπτό λόγο σφιχτό ή/και απαίτηση λιτής ακριβολογίας, αφήνουμε το "διά μέσου" κατά μέρος, και χρησιμοποιούμε το "μέσω" στις περισσότερες τυπικές περιπτώσεις.
- Όταν δεν έχουμε λόγιο περιβάλλον ή επιδιώκουμε την ποικιλία ή μεταφέρουμε στο γραπτό λόγο προφορικά λεγόμενα, καταφεύγουμε στο "διαμέσου" γραμμένο έτσι μονολεκτικά, για να (ψευτο)χαλαρώσουμε κάπως τη δομή και το ύφος.
- Όταν επιθυμούμε να αποφύγουμε την υπερβολική ή άσκοπη ή άκομψη ή απανωτή χρήση της γενικής πτώσης, επιλέγουμε ένα υποκατάστατο όπως το "μέσα από".
Και, για να μην γελιέστε και αυταπατάστε: Το google δίνει 118.000 εμφανίσεις του "διά/δια μέσου" (δύο λέξεις), έναντι 149.000 εμφανίσεων (25% παραπάνω!) για το μονολεκτικό "διαμέσου". Και, πιστέψτε με, ελάχιστες από τις εμφανίσεις του "διαμέσου" έχουν να κάνουν με γεωμετρία ή μέντιουμ...