Παιδιά,
να μου επιτρέψετε να σας απασχολήσω με ένα προσωπικό, ας το πούμε,
θέμα, που όμως έχει και κάποιο γενικότερο ενδιαφέρον, αφού συνδέεται
με την προστασία της πνευματικής δημιουργίας του καθενός.
Οπως θα ξέρουν αρκετοί που διαβάζουν αυτά που γράφω είτε εδώ
είτε στο σάιτ μου, ασχολούμαι εδώ και χρόνια, μεταξύ άλλων, με την ετυμολογία
και τα αντιδάνεια. Όπως θα ξέρουν κάπως λιγότεροι με τους οποίους
είτε έχουμε συναντηθεί εκτός δικτύου είτε έχουμε αλληλογραφήσει,
εδώ και πολλά χρόνια ετοιμάζω ένα Λεξικό των αντιδανείων της ελληνικής.
Ένα μικρό κλάσμα του υλικού αυτού το έχω βάλει στο σάιτ μου.
Η αλήθεια είναι ότι θα το είχα έτοιμο εδώ και καιρό, αλλά δεν αντέχω
την προχειροδουλειά, γιαυτό και ίσως να μη βγει ποτέ. Για να γράψω
ένα λήμμα θέλω πολλές ώρες...
Πρόσφατα βγήκε από τις εκδόσεις Ασπρη λέξη, του γνωστού ιστοχώρου
ωωω.asprilexi.κομ, ένα βιβλιαράκι με τίτλο "Και όμως είναι ελληνικές - Λεξικό
αντιδανείων της ελληνικής". Δεν σας κρύβω πως όταν το έμαθα, δαγκώθηκα,
διότι σκέφτηκα την παροιμία "Ο Γρηγόρης εγρηγόρει κι ο Μελέτης εμελέτα,
κι ο Γρηγόρης του την πήρε του Μελέτη τη γυναίκα". Οταν όμως αγόρασα
το βιβλίο και το διάβασα, ένιωσα να με πνίγει η οργή.
Γιατί; Διότι, απλούστατα, μερικά λήμματα του βιβλίου της Ασπρης Λέξης είναι
αντιγραμμένα αυτολεξεί από το σάιτ μου. Έχω μερικά αντιδάνεια, γραμμένα σαν μικρά άρθρα για εφημερίδα (ήταν
μια αρχική ιδέα που δεν περπάτησε). Αυτά τα σημειώματα υπάρχουν εκεί από το 1998.
Ε, αυτά τα σημειώματα, τα έχουν ξεσηκώσει αυτολεξεί στο βιβλίο τους, χωρίς
καν να με μνημονεύουν στη βιβλιογραφία!
Ένα παράδειγμα θα αρκέσει.
Εχω στο σάιτ μου ένα σημείωμα, για την ιστορία της λέξης άλμπατρος όπου γράφω:
Στα νέα ελληνικά, πρόκειται φυσικά για δάνειο, μάλλον από τα αγγλικά, όμως η απώτερη προέλευση της λέξης είναι ελληνική, από τη λέξη κάδος.
Η ιστορία της λέξης είναι μια σαγηνευτική περιπλάνηση στο χώρο, το χρόνο και τις σημασίες.
Η αρχαία ελληνική λέξη κάδος, με σημασία παρόμοια με τη σημερινή, πέρασε στα αραβικά ως kadus, διατηρώντας τη σημασία της. Τώρα μπαίνει στην εικόνα ο πελεκάνος: για το πουλί αυτό πίστευαν ότι γεμίζει το μεγάλο στόμα του με νερό και το μεταφέρει για να ποτίσει τα μικρά του. Γι' αυτό άλλωστε και στα αραβοπερσικά είχε την ονομασία saqqa (= νερουλάς). Λοιπόν, αυτό το πουλί με το τεράστιο,μεγάλο σαν κάδο, στόμα, ονομάστηκε, πράγμα καθόλου παράλογο, al-kadous, "το πουλί-κάδος" θα λέγαμε. Η λέξη ταξιδεύει προς τη Δύση και φτάνει στα πορτογαλικά και με τις δυο σημασίες: alcatruz λέγεται ο κάδος του πηγαδιού, και alcatraz ο κορμοράνος ή ο πελεκάνος (όπως συνήθως, το αραβικό άρθρο αλ ενσωματώθηκε στη δανεισμένη λέξη). Από εκεί, η λέξη περνάει στα αγγλικά, όπου πλέον σημαίνει όχι μόνον τον πελεκάνο αλλά και το άλμπατρος.
Ομως, το άλμπατρος είναι εκτυφλωτικά λευκό. Και επειδή έχει πλέον χαθεί κάθε ετυμολογική σύνδεση με τον κάδο, λειτουργεί η παρετυμολογία και, υπό την επίδραση του λατινικού albus (λευκός) το alcatras τρέπεται σε albatross. Με τη μορφή αυτή, από τα αγγλικά περνάει σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Στα πορτογαλικά επιστρέφει ως albatroz και κάποτε παλιννοστεί και στα ελληνικά, το άλμπατρος, πουλί ταξιδιάρικο από μακρινές θάλασσες, χωρίς να θυμίζει σε τίποτα τον ταπεινό κάδο.
Οσο για τον πελεκάνο, αυτός κράτησε στα αγγλικά την παλιότερη ονομασία του, alcatras. Και οι περιβόητες αμερικανικές φυλακές υψηλής ασφαλείας του Αλκατράζ, πάνω στο ομώνυμο νησάκι, ονομάστηκαν έτσι επειδή πριν εμφανιστούν δεσμοφύλακες και κρατούμενοι οι μόνοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι πελεκάνοι. Δείτε συνημμένο το αντίστοιχο λήμμα άλμπατρος του βιβλίου της Ασπρης λέξης, σε σκαναρισμένες σελίδες
(το λήμμα πιάνει δύο σελίδες, αν καταφέρω να βάλω τα ατάτσμεντ εδώ)
Χαρακτηριστικές φράσεις του κειμένου μου, που δεν υπάρχουν σε καμιά πηγή, είναι αυτολεξεί ξεσηκωμένες.
Παράδειγμα η φράση μου:
Και οι περιβόητες αμερικανικές φυλακές υψηλής ασφαλείας του Αλκατράζ, πάνω στο ομώνυμο νησάκι, ονομάστηκαν έτσι επειδή πριν εμφανιστούν δεσμοφύλακες και κρατούμενοι οι μόνοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι πελεκάνοι. που την αναδημοσιεύουν αυτούσια (εκτός από το αρχικό "και").
Παρόμοιες αντιγραφές αυτούσιων φράσεων υπάρχουν στα λήμματα του βιβλίου:
Απρίλιος, κόλπο, τσούρμο, από τα αντίστοιχα σημειώματα της σελίδας,
καθώς και στο λήμμα "καναπές" ενώ από ένα άλλο γενικό περί αντιδανείων άρθρο μου
που υπάρχει στην ίδια ενότητα.
Σας τα λέω όλα αυτά, επειδή ειλικρινά θέλω να δω τις
αντιδράσεις σας σε δύο επίπεδα: μήπως είμαι υπερβολικός και τέλος πάντων δεν
έγινε και τίποτα (αν το πιστεύετε αυτό, να μου το πείτε) και δεύτερον περί
του πρακτέου. Τι να κάνω; Σε πρώτη φάση σκέφτομαι να γράψω ένα ευγενικό
αλλά αυστηρό γράμμα στον εκδότη του βιβλίου. Αλλο;
Αυτά και συγνώμη που σας κούρασα.