Διεθνή πρότυπα στη μετάφραση και τη διερμηνεία
Σε όποιον τομέα κι αν δραστηριοποιείστε, είμαστε σίγουροι ότι έχετε δει το ακρωνύμιο ISO και έχετε ακούσει έστω και μία φορά για τα επονομαζόμενα «πρότυπα πιστοποίησης». Ο
ISO, δηλαδή ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (International Organization for Standardization), είναι μια διεθνής μη κυβερνητική οργάνωση που έχει ως μέλη φορείς, εταιρείες και σωματεία προτυποποίησης από 167 χώρες και έχει αναλάβει την αποστολή να οργανώσει τη δημιουργία και την έκδοση προτύπων διασφάλισης ποιότητας, ασφάλειας και ορθής διαχείρισης σε δεκάδες τομείς της επαγγελματικής δραστηριότητας. Όταν επισημανθεί η ανάγκη δημιουργίας ενός προτύπου για έναν τομέα, τα μέλη του ISO, σε συνεργασία με εμπειρογνώμονες από όλο τον κόσμο, συντάσσουν ένα προσχέδιο, το οποίο κατόπιν τίθεται σε διαβούλευση. Στο στάδιο αυτό, το προσχέδιο αναθεωρείται αρκετές φορές, και στη συνέχεια τίθεται σε ψηφοφορία, προκειμένου να εγκριθεί. Και παρότι τα πρότυπα ISO δεν έχουν ισχύ νόμου ούτε είναι δεσμευτικά για την αγορά, συχνά παρομοιάζονται με μια βίβλο καλών πρακτικών που οφείλουν να ακολουθούν οι σοβαροί εκπρόσωποι ενός τομέα. Ο ίδιος ο ISO δεν αναλαμβάνει τη διαδικασία πιστοποίησης μιας εταιρείας ή ενός φορέα που θέλει να αποδείξει ότι ακολουθεί πιστά ένα πρότυπό του, όμως σε κάθε χώρα υπάρχουν πολλές εταιρείες που αναλαμβάνουν το έργο αυτό.
Σε περίπτωση που αναρωτιέστε αν υπάρχουν πρότυπα ISO για τη μετάφραση και τη διερμηνεία, η απάντηση είναι ότι υπάρχουν πολύ περισσότερα απ’ όσα φαντάζεστε. Ας δούμε ορισμένα από αυτά, ανά τομέα:
Διερμηνεία— ISO 23155 Υπηρεσίες διερμηνείας – Διερμηνεία συνεδρίων – Γενικές απαιτήσεις και προτάσεις καλών πρακτικών
— ISO 18841:2018 Υπηρεσίες διερμηνείας – Γενικές απαιτήσεις και προτάσεις καλών πρακτικών
— ISO 21998:2020 Υπηρεσίες διερμηνείας – Διερμηνεία στον τομέα Υγείας – Γενικές απαιτήσεις και προτάσεις καλών πρακτικών
— ISO 20228:2019 Υπηρεσίες διερμηνείας – Νομική διερμηνεία – Γενικές απαιτήσεις
— ISO/WD 13611 Διερμηνεία – Κατευθυντήριες γραμμές για την κοινοτική διερμηνεία
— ISO/DIS 24019 Πλατφόρμες ταυτόχρονης διερμηνείας – Γενικές απαιτήσεις και προτάσεις καλών πρακτικών
Μετάφραση— ISO 20771:2020 Νομική μετάφραση – Γενικές απαιτήσεις και προτάσεις καλών πρακτικών
— ISO 20539:2019 Μετάφραση, διερμηνεία και σχετική τεχνολογία – Λεξιλόγιο
— ISO 17100:2015 Υπηρεσίες μετάφρασης – Γενικές απαιτήσεις για τις υπηρεσίες μετάφρασης
— ISO/TS 11669:2012 Μεταφραστικά έργα – Γενικές οδηγίες
— ISO/CD 5060 Υπηρεσίες μετάφρασης – Αξιολόγηση μεταφράσεων – Γενικές οδηγίες
— ISO 18587:2017 Υπηρεσίες μετάφρασης – Μετεπιμέλεια μηχανικά μεταφρασμένου κειμένου – Γενικές απαιτήσεις
Εκπαίδευση— ISO/WD 6253 Απαιτήσεις για τους εκπαιδευτές διερμηνέων, την εκπαίδευση διερμηνέων και τα εκπαιδευτικά προγράμματα
Ορολογία— ISO 1087:2019 Ορολογία και ορολογική επιστήμη – Λεξιλόγιο
— ISO 704:2009 Ορολογικό έργο – Αρχές και μέθοδοι / ISO/FDIS 704
— ISO 29383:2020 Ορολογικές πολιτικές – Ανάπτυξη και εφαρμογή
— ISO 12620:2019 Διαχείριση ορολογικών πόρων – Χαρακτηριστικά κατηγοριών δεδομένων
Η λίστα είναι σίγουρα εντυπωσιακή, γεννά όμως και αρκετά ερωτήματα, στα οποία θα επιχειρήσουμε να δώσουμε απαντήσεις:
Είναι πρακτικό να έχουμε τόσα πρότυπα;Στον βαθμό που δεν υπάρχει αλληλοεπικάλυψη και δεν παρατηρούνται αντικρουόμενες οδηγίες, ναι. Υπάρχει, βέβαια, ο κίνδυνος της υπερβολικής προτυποποίησης ορισμένων διαδικασιών, γεγονός που ενδεχομένως να τις καθιστούσε μη πρακτικές.
Γνωρίζουν την ύπαρξη όλων αυτών των προτύπων όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη της μεταφραστικής κοινότητας (εταιρείες, σύλλογοι, εκπαιδευτικοί φορείς κ.λπ.);Όχι. Ένας λόγος είναι ότι τα πρότυπα αυτά δεν διατίθενται δωρεάν, αλλά πωλούνται από τον ISO ή από το εκάστοτε μέλος του ISO (την Ελλάδα εκπροσωπεί ο ΕΛΟΤ). Ένας δεύτερος λόγος πιθανόν να είναι ότι δεν φαίνεται να υπάρχει ένας αποτελεσματικός μηχανισμός διάδοσης πληροφοριών για τα πρότυπα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.
Τι διασφαλίζει η πιστοποίηση μιας μεταφραστικής εταιρείας σε ό,τι αφορά την εφαρμογή ορισμένων προτύπων;Η πιστοποίηση μιας εταιρείας σε ένα πρότυπο (συνηθέστερο είναι το ISO 17100:2015) αφενός αποτελεί σφραγίδα ποιότητας, αφετέρου προσφέρει τη δυνατότητα συμμετοχής σε διαγωνισμούς ανάληψης μεγάλων έργων.
Υπάρχει πρότυπο που απευθύνεται σε μεμονωμένους μεταφραστές;Σε γενικές γραμμές, τα πρότυπα απευθύνονται σε εταιρείες, όχι σε μεμονωμένα άτομα. Αν πάρουμε την περίπτωση ενός προτύπου για την παροχή μεταφραστικών υπηρεσιών, όπως το ISO 17100:2015, αφενός το κόστος της πιστοποίησης θα ήταν σημαντικό για έναν μεμονωμένο επαγγελματία και αφετέρου θα προέκυπταν πρακτικά προβλήματα, όπως π.χ. ότι η επιμέλεια μιας μετάφρασης δεν μπορεί να γίνεται από τον ίδιο τον μεταφραστή. Παρόλα αυτά, ο ελεύθερος επαγγελματίας μπορεί να αντλήσει σημαντικές πληροφορίες από τη μελέτη των προτύπων, όπως π.χ. ποιες είναι οι προϋποθέσεις που απαιτείται να πληροί, ώστε να μπορεί να συμπεριληφθεί στη λίστα των συνεργατών μιας εταιρείας που έχει αναλάβει ένα έργο για το οποίο απαιτείται η πιστοποίηση σε ένα πρότυπο. Λόγου χάριν, στην περίπτωση του ISO 17100:2015, ο ελεύθερος επαγγελματίας μεταφραστής θα πρέπει να πληροί μία από τις παρακάτω προϋποθέσεις:
α) να έχει αποκτήσει πτυχίο στη μετάφραση, τη γλωσσολογία, τη φιλολογία μιας ξένης γλώσσας, ή ένα αντίστοιχο πτυχίο που να συνεπάγεται ότι έχει λάβει σημαντική εκπαίδευση στη μετάφραση από ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα ή αναγνωρισμένο εκπαιδευτικό φορέα
β) να έχει αποκτήσει πτυχίο σε οποιοδήποτε άλλο γνωστικό αντικείμενο από ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα ή έναν αναγνωρισμένο εκπαιδευτικό φορέα και να έχει πείρα 2 ετών ως επαγγελματίας μεταφραστής, σε βάση πλήρους απασχόλησης
γ) να έχει πείρα 5 ετών ως επαγγελματίας μεταφραστής, σε βάση πλήρους απασχόλησης.
Γιατί δεν υπάρχει πρότυπο για την εκπαίδευση και τους εκπαιδευτές μεταφραστών, ενώ υπάρχει για την εκπαίδευση και τους εκπαιδευτές διερμηνέων;Είναι απορίας άξιο, αλλά η πιο απλή εξήγηση είναι ότι κανένας φορέας μέχρι σήμερα δεν σκέφτηκε να το αναπτύξει.
Σε πρόσφατη συνάντηση εργασίας που διοργάνωσε ο ΕΛΟΤ, πανεπιστημιακοί, εκπαιδευτές μεταφραστών, εκπρόσωποι συλλόγων μεταφραστών και διερμηνέων, εκπρόσωποι εταιρειών, μέλη του Γραφείου Αθήνας της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και άλλοι ενδιαφερόμενοι συζήτησαν την ανάγκη επιμόρφωσής τους και ενημέρωσης της ευρύτερης μεταφραστικής κοινότητας σε σχέση με τα πρότυπα. Είναι σίγουρο ότι αυτή η πρωτοβουλία θα οδηγήσει σε ενδιαφέρουσες δράσεις και συνεργασίες και θα βοηθήσει στη δημιουργία μιας κατά το δυνατόν κοινής αντίληψης για την ορθή διαχείριση και τη διασφάλιση της ποιότητας στον χώρο της μετάφρασης και της διερμηνείας. Θα παρακολουθούμε αυτή την πρωτοβουλία από κοντά και θα σας ενημερώσουμε για τα επόμενα στάδιά της.
—
meta|φραση, newsletter 186, 2/2022